Nowa dyrektywa ATEX

Przeważnie dyrektywy są stosowane w ramach ujednolicenia porządku prawnego państw członkowskich w zakresie prawa pracy, ochrony środowiska, ochrony konsumenta czy prawa spółek. Oczywiście nie wyklucza to innej tematyki dyrektywy.

Dyrektywy, i to należy podkreślić, kierowane są wyłącznie do państw członkowskich (do ich rządów), które są zobowiązane do ich implementacji (wdrożenia) do prawa krajowego w określonym terminie.

Dyrektywy mogą być kierowane do wszystkich państw, grupy państw, a nawet do jednego państwa – członka Unii Europejskiej. Zatem państwo, do którego dyrektywa została skierowana, jest zobowiązane do wydania na podstawie tej dyrektywy stosownych przepisów krajowych o treści odpowiadającej dyrektywie.

W przepisach wydawanych przez państwa członkowskie na podstawie dyrektywy musi być podane odwołanie do konkretnej dyrektywy, której wskazania mają realizować dane przepisy. Z tego powodu, że dyrektywa kierowana jest do państw członkowskich, a nie do ich obywateli, nie ustanawia bezpośrednio prawa obowiązującego obywateli, co odróżnia ją od rozporządzenia, które skutkuje bezpośrednio.

Różnica ta jednak została zniesiona przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, z którego wynika, że dyrektywa może wyjątkowo wywoływać bezpośrednie skutki prawne, jeżeli:

• mimo upływu terminu nie została wdrożona do krajowego systemu prawnego lub została źle zaimplementowana,
• jej postanowienia są dostatecznie ścisłe i bezwarunkowe.

Gdy obie te przesłanki są spełnione, to może wystąpić tzw. bezpośrednia skuteczność pionowa, co oznacza, że osoba ma prawo powołać się na postanowienia dyrektywy przed sądami krajowymi i organami administracji. Jednak bezpośrednia skuteczność dyrektyw w stosunkach między podmiotami prawnymi, czyli tzw. skuteczność pozioma, jest wykluczona.

Zgodnie z orzeczeniami ETS Dyrektywy, jako kierowane do państw członkowskich, nie mogą bezpośrednio nakładać obowiązków na jednostki.

Z powyższego wynika, że na pytanie postawione na początku nie może być odpowiedzi, bowiem: instalacje elektryczne w strefach potencjalnie zagrożonych wybuchem nie są przedmiotem dyrektywy, a ponadto dyrektywa nie jest aktem prawnym obowiązującym osoby prawne i fizyczne na terytoriach państw członkowskich. Można natomiast instalację modernizować i dostosowywać do wymagań norm zharmonizowanych.

Dyrektywa 94/9/WE

Od roku 1994 w krajach Unii Europejskiej funkcjonowała dyrektywa ATEX 100a – 94/9/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.

Początkowo, w latach 1994–2003, zachowano okres dostosowawczy i stosowanie dyrektywy było dobrowolne. Pozwoliło to producentom urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym i systemów ochronnych oraz innym jednostkom gospodarczym tym zainteresowanych w krajach członkowskich Unii na przystosowanie się do nowych wymagań prawnych i na organizację, wymaganych dyrektywą, jednostek notyfikowanych.

Z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej, polscy producenci nagle bez żadnego okresu przygotowawczego byli postawieni przed koniecznością przystosowania się do wymagań zorganizowanego już wówczas rynku elektrycznych urządzeń przeciwwybuchowych i, co było zupełną nowością, przeciwwybuchowych urządzeń nieelektrycznych. W tej sytuacji polscy producenci musieli ponieść bardzo wysokie koszty przystosowania się do wymagań rynku unijnego.

W okresie obowiązywania dyrektywy 94/9/WE zmieniały się serie norm: od PN- 83/E-08110 przez PN-EN 50014 do PN-EN 60079 i kolejne ich edycje. Oznaczało to konieczność zmian konstrukcji urządzeń i dopasowywania ich do nowych wymagań oraz zmian oznakowania, co pociągało za sobą znaczne koszty.

Obecna dyrektywa 94/9/WE funkcjonowała do 19 kwietnia 2016 r. Nowa dyrektywa 2016/34/UE weszła w życie z dniem 20 kwietnia 2016 r. Brak jest okresu przejściowego lub jednoczesnego funkcjonowania obydwu dyrektyw. Osoby i instytucje zainteresowane miały dość czasu na przygotowanie się i wdrożenie nowych wymagań od chwili uchwalenia nowej dyrektywy 26 lutego 2014 r. do daty wejścia jej w życie.

Dyrektywa ATEX 100a umożliwiła:

• uporządkowanie rynku elektrycznych i nieelektrycznych urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym,
• zorganizowanie sieci jednostek notyfikowanych w krajach Unii Europejskiej,
• uświadomienie producentom urządzeń przeciwwybuchowych ich odpowiedzialności za bezpieczeństwo użytkowników
• oraz podniesienie jakości i poziomu bezpieczeństwa użytkowanych urządzeń.

Nowa dyrektywa 2014/34/UE

Dziesięcioletni okres stosowania dyrektywy ATEX 100a pozwolił na zebranie doświadczeń i krytyczną ocenę przyjętego systemu.

Podobnie jak inne akty prawne, dyrektywa ATEX była poddana przeglądowi. Ustalono, że konieczna jest zmiana dyrektywy w kierunku przystosowania jej do współczesnych wymagań dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa, lecz bez naruszania wymagań technicznych i procedur oceny zgodności, te aspekty wytrzymały bowiem próbę czasu.

Aktywność państw członkowskich doprowadziła do powstania nowego dokumentu przyjętego 26 lutego 2014 r., jako Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/34/UE w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej. Jej celem stała się organizacja wspólnego rynku elektrycznych i nieelektrycznych urządzeń przeciwwybuchowych oraz nadzoru nad tym rynkiem w taki sposób, aby zapewnić przez znajdujące się w obrocie produkty spełnienie wysokich wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa osób, zwłaszcza pracowników i w uzasadnionych przypadkach zwierząt domowych.

Dyrektywa 2014/34/UE skierowana jest do rządów państw członkowskich i nakłada na nie obowiązek transponowania jej do krajowych systemów prawnych. Obowiązek zapewnienia, na swoim terytorium, zdrowia i bezpieczeństwa osobom, zwłaszcza pracownikom i niekiedy zwierzętom domowym wobec zagrożeń wynikających z użytkowania urządzeń i systemów ochronnych w atmosferze potencjalnie wybuchowej spoczywa na państwach członkowskich.

Dyrektywa 2014/34/UE obejmuje produkty, które są nowe w chwili ich wprowadzenia do obrotu na rynek Unii. Są to nowe produkty wytwarzane przez producentów mających siedzibę na terenie UE oraz produkty bez względu na to, czy są nowe, czy używane, importowane z państw trzecich. Dotyczy ona:

• urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferach potencjalnie wybuchowych,
• sprzętu zabezpieczającego, sterowniczego i regulacyjnego przeznaczonego do użytkowania w przestrzeniach poza atmosferą potencjalnie wybuchową, który jest wymagany lub przyczynia się do bezpiecznego funkcjonowania urządzeń i systemów ochronnych w strefach zagrożonych wybuchem,
• środków transportu przeznaczonych do użytkowania w atmosferze potencjalnie zagrożonej wybuchem.

Dyrektywa nie ma zastosowania do:

• wyrobów medycznych przeznaczonych do stosowania w środowisku medycznym,
• urządzeń i systemów ochronnych, gdy zagrożenie jest spowodowane wyłącznie stałymi materiałami wybuchowymi lub substancjami chemicznie niestabilnymi,
• urządzeń przeznaczonych do użytku domowego i celów niekomercyjnych, gdy atmosfera potencjalnie wybuchowa może powstać rzadko, i tylko w wyniku przypadkowego wycieku paliwa gazowego,
• środków ochrony osobistej,
• środków transportu pasażerskiego i towarowego – morskiego, lotniczego i drogowego.

Dyrektywa, jak już powiedziano, obejmuje wyroby nowe i niekiedy używane, będące przedmiotem obrotu towarowego, a zatem ma charakter handlowy. Nie dotyczy ona wyrobów będących w eksploatacji i ich instalacji. O handlowym charakterze dyrektywy 2014/34/UE świadczy stwierdzenie w preambule, że niniejsza dyrektywa powinna mieć zastosowanie do wszystkich rodzajów dostaw, w tym do sprzedaży wysyłkowej.

W nowej dyrektywie 2014/34/UE w stosunku do poprzedniej 94/9/WE wprowadzono szereg zmian i modyfikacji. Najważniejsze z nich to:

• uściślenie definicji i zakresów obowiązków podmiotów gospodarczych – producentów, dystrybutorów i importerów, biorących udział w systemie obrotu towarowego,
• wyjaśnienia dotyczące norm zharmonizowanych oraz oznakowania CE,
• wymagania dotyczące jednostek notyfikowanych i notyfikujących,
• procedury nadzoru rynku Unii, kontrola produktów wprowadzonych na rynek Unii oraz unijne procedury ochronne,
• wspólny wzór deklaracji zgodności UE.

Brak jest zmian w głównych elementach dyrektywy:

• w zakresie dyrektywy – dyrektywa, podobnie jak poprzednia, obejmuje: urządzenia i systemy ochronne, sprzęt zabezpieczający, sterujący i regulacyjny oraz komponenty (części i podzespoły),
• w klasyfikacji produktów na grupy, podgrupy i kategorie,
• w oznakowaniu produktów,
• w zasadniczych wymaganiach dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa,
• w procedurach oceny zgodności.

We wstępie do dyrektywy (w preambule) podane są przesłanki powodujące proponowane uregulowania, najważniejsze z nich są następujące:

• państwa członkowskie powinny przyjąć wszelkie odpowiednie środki, aby produkty objęte dyrektywą mogły być wprowadzone do obrotu tylko wówczas, gdy odpowiednio przechowywane, zainstalowane i użytkowane zgodnie z przeznaczeniem lub w przewidywalnych warunkach nie będą zagrażały zdrowiu i bezpieczeństwu osób;
• zgodność z wymaganiami zdrowia i bezpieczeństwa jest konieczna dla zapewnienia bezpieczeństwa urządzeń i systemów ochronnych. Wymagania te, określone w dyrektywie, powinny być podzielone w przepisach krajowych na wymagania ogólne i dodatkowe, którym powinny odpowiadać urządzenia i systemy ochronne. W szczególności przy wymaganiach dodatkowych należy uwzględnić już istniejące lub potencjalne zagrożenia. Wynika z tego, że używanie urządzeń i systemów ochronnych powinno spełniać przynajmniej jedno z tych wymagań, gdzie jest to konieczne dla sprawnego użytkowania lub gdzie ma to zastosowanie do użytkowania zgodnego z przeznaczeniem. Pojęcie „użytkowania zgodnego z przeznaczeniem” jest najważniejsze dla zabezpieczenia przeciwwybuchowego urządzeń i systemów ochronnych. Oznacza ono użycie produktu zalecane przez producenta poprzez jego przypisanie do poszczególnych grup i kategorii urządzeń lub dostarczenie przez niego kompletnych informacji wymaganych do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania urządzeń, sprzętu, systemu ochronnego lub komponentów. Równie konieczne powinno być wyraźne i określone oznakowanie urządzeń i systemów ochronnych wskazujące na ich zastosowanie w atmosferze potencjalnie wybuchowej;
• producent, wprowadzając swoje produkty do obrotu lub wykorzystując je do własnych celów, zapewnia, że ich zaprojektowanie i wytwarzanie jest zgodne z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa;
• ocena zgodności powinna być wyłącznie obowiązkiem producenta – ma on szczegółową wiedzę o procesie projektowania i produkcji, więc jest najbardziej kompetentny i predysponowany do przeprowadzania procedury oceny zgodności.

Zgodność produktów

Odnośnie do produktów zgodnych z wymaganiami norm zharmonizowanych lub ich części zakłada się, że spełniają one zasadnicze wymagania dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa określone w dyrektywie.

Ocenie zgodności z wymaganiami dyrektywy (rozporządzenia krajowego) podlegają urządzenia i systemy ochronne oraz w razie potrzeby sprzęt według procedur określonych w załącznikach do dyrektywy:

• urządzenia grupy I i II, kategorii M1 i 2 podlegają procedurze badania typu UE w połączeniu z procedurą dotyczącą zapewnienia jakości produkcji lub procedurą weryfikacji wyrobu,
• urządzenia grupy I i II kategorii urządzeń M2 i 2 w przypadku silników spalinowych z wewnętrznym spalaniem i urządzeń elektrycznych wymienionych grup i kategorii podlegają procedurze badania typu UE w połączeniu z jedną z następujących procedur:
  - zgodności z typem opartym na wewnętrznej kontroli produkcji
  - oraz badaniu produktów pod nadzorem lub zgodności z typem opartym na zapewnieniu jakości produktu,
• urządzenia grupy II kategorii 3 podlegają procedurze wewnętrznej kontroli produkcji przez producenta.

W przypadku innych urządzeń tych grup i kategorii producent w celu umieszczenia oznakowania CD musi postępować wg procedury UE dotyczącej wewnętrznej kontroli produkcji i przesłać dokumentację jednostce notyfikowanej.

Procedury badania zgodności ujęte są w formę modułów i podane w załącznikach do dyrektywy.

Notyfikowanie jednostek oceniających zgodność

Znaczną część dyrektywy 2014/34/UE poświęcono problematyce zakresu działania, funkcjonowania i przede wszystkim notyfikowania jednostek oceniających zgodność.

Dotychczasowe doświadczenia wykazały, że kryteria określone w dyrektywie 94/9/WE, które muszą być spełnione przez jednostki oceniające zgodność przed ich notyfikowaniem Komisji, nie są wystarczające do zapewnienia jednakowo wysokiego poziomu realizacji zadań przez wszystkie jednostki notyfikowane w całej Unii. Ważne jest nie tylko to, aby wszystkie jednostki notyfikowane realizowały zadania na jednakowo wysokim poziomie, ale również zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji. Producenci w poszczególnych krajach członkowskich i importerzy mają bowiem prawo swobodnego wyboru jednostki notyfikowanej świadczącej usługi w zakresie oceny zgodności.

Państwa członkowskie, w przepisach krajowych, powinny zapewnić odpowiednio zwiększoną efektywność i przejrzystość procedury notyfikacji, a zwłaszcza dostosować ją do nowych technologii, by umożliwić notyfikację online.

Z punktu widzenia konkurencyjności istotne jest, aby jednostki notyfikowane w poszczególnych krajach stosowały procedury oceny zgodności oparte na postanowieniach dyrektywy bez tworzenia zbędnych barier i obciążeń dla podmiotów gospodarczych. W celu zapewnienia równego traktowania podmiotów gospodarczych we wszystkich krajach członkowskich należy zapewnić spójność stosowanych procedur oceny zgodności pod względem technicznym. Najlepszym sposobem osiągnięcia tych celów jest odpowiednia koordynacja jednostek notyfikowanych i współpraca między nimi.

Normy zharmonizowane

Nie ma potrzeby dokonywania zmian w normach zharmonizowanych: odniesienia do dyrektywy 94/9/WE będą automatycznie rozumiane jako odniesienia do dyrektywy 2014/34/UE zarówno w zakresie zasadniczych wymagań, jak i załączników.

Deklaracje zgodności

Producent urządzeń i systemów ochronnych powinien sporządzić deklarację zgodności UE zawierającą wymagane na mocy niniejszej dyrektywy informacje na temat spełnienia przez dany produkt wymagań tej dyrektywy dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa oraz pozostałych właściwych przepisów unijnego prawodawstwa harmonizacyjnego.

Układ deklaracji zgodności powinien odpowiadać wzorowi załączonemu do dyrektywy, wspólnemu dla wszystkich państw członkowskich, i zawierać elementy przewidziane w poszczególnych procedurach oceny zgodności opisanych w dyrektywie. Przez sporządzenie deklaracji zgodności UE producent przyjmuje na siebie odpowiedzialność za zgodność produktu z wymaganiami określonymi w dyrektywie, a zatem w prawodawstwie krajowym transponującym dyrektywę.

Deklaracja zgodności UE stwierdza, że wykazano spełnienie zasadniczych wymagań w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa określonych w załączniku do dyrektywy.

Przepisy przejściowe i uchylenia – artykuły 41. i 43.

Jednym z istotniejszych artykułów nowej dyrektywy, z punktu widzenia producentów, projektantów i użytkowników urządzeń przeciwwybuchowych, jest artykuł 41., który stanowi, że państwa członkowskie nie mogą utrudniać udostępniania na rynku, ani oddawania do użytku produktów objętych dyrektywą 94/9/WE, które są z nią zgodne i były wprowadzone do obrotu przed 20 kwietnia 2016 r. i dalej pkt 2 – certyfikaty wydawane na podstawie dyrektywy 94/9/WE są ważne na mocy nowej dyrektywy.

A zatem wyroby, które były wprowadzone do obrotu przed 20 kwietnia 2016 r. i pozostawały w zgodności z dyrektywą 94/9/WE, mogą nadal być przedmiotem obrotu towarowego i użytkowania na terenie Unii Europejskiej.

W ten sposób ustawodawca uniknął powstania bałaganu na rynku, a zwłaszcza masowego zgłaszania się do jednostek notyfikowanych w celu uzyskania nowych certyfikatów, co mogłoby być wynikiem ukazania się nowej dyrektywy. Potwierdził również, że procedury oceny zgodności przyjęte w dyrektywie 2014/34/UE są zbieżne z procedurami stosowanymi dotychczas.

Odwołania w odnośnych dokumentach do uchylonej dyrektywy 94/9/WE powinny być zastąpione odwołaniami do nowej dyrektywy, co w konsekwencji powoduje:

• brak potrzeby modyfikowania deklaracji zgodności i certyfikatów wydanych na mocy dyrektywy 94/0/WE przed dniem 20 kwietnia 2016 r., nie stoją one bowiem w sprzeczności z postanowieniami dyrektywy 2014/34/UE,
• z podobnych powodów nie ma potrzeby dokonywania zmian w dokumentacji technicznej oraz w instrukcjach montażu i eksploatacji urządzeń i systemów ochronnych.

Niniejsza dyrektywa jest ograniczona do określenia zasadniczych wymagań dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa.

W celu ułatwienia oceny zgodności z tymi wymaganiami należy przewidzieć domniemanie zgodności produktów odpowiadających normom zharmonizowanym i zgodnych z ustawodawstwem unijnym w sprawie normalizacji europejskiej.

Podano szereg wymagań odnośnie do atestacji urządzeń importowanych z państw spoza UE.

Transpozycja dyrektywy

Państwa członkowskie zostały zobowiązane do przyjęcia i publikacji do dnia 19 kwietnia 2016 r. przepisów ustawowych wykonawczych i administracyjnych umożliwiających realizację postanowień dyrektywy i niezwłocznego przekazania Komisji tekstu tych dokumentów.

Zobowiązanie do transpozycji dyrektywy ograniczono do tych przepisów, które zostały zmienione w porównaniu z dyrektywą poprzednią. Zobowiązanie do transpozycji przepisów, które nie uległy zmianie, wynika z wcześniejszej dyrektywy.

W Polsce postanowienia dyrektywy transponowane są do dwóch aktów prawnych:

• ustawy o systemie oceny zgodności,
• rozporządzenia wdrażającego dyrektywę.

Dokumenty te wzajemnie się uzupełniają, więc należy z nich korzystać łącznie.

Literatura

1. Dyrektywa 94/9/WE
2. Dyrektywa 2014/34/UE
3. www.gazetaprawna.pl

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!