Polska norma PN-EN 50110 Eksploatacja urządzeń elektrycznych a projektowane zmiany przepisów państwowych
Współczesna eksploatacja sieci elektroenergetycznej bezwyłączeniowymi technikami utrzymania, z wyróżnieniem techniki prac pod napięciem [1]
W artykule skonfrontowano krajową praktykę eksploatacji urządzeń elektrycznych z postanowieniami Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych w świetle zapisów normy PN-EN 50110. Polska norma PN-EN 50110-1:2005 Eksploatacja urządzeń elektrycznych wydana metodą uznaniową, w języku angielskim, ma swój odpowiednik we wcześniejszym wydaniu z 2001 roku w języku polskim.
Zobacz także
Farnell Projekty w trudnych warunkach przemysłowych
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe...
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe tylko wtedy, gdy wszystkie komponenty przetrwają w trudnym środowisku. Systemy muszą wytrzymywać gorące, wilgotne i trudne warunki oraz niszczące pola elektryczne i magnetyczne. Specyficzne warunki środowiskowe, w których produkt jest używany, wpływają na jego specyfikacje. Takie specyfikacje należy...
dr inż. Karol Kuczyński Ograniczenie strat w transformatorach rozdzielczych – co możemy jeszcze zrobić?
Straty w sieci energetycznej różnią się znacznie w poszczególnych krajach na całym świecie. Liczby wahają się od mniej niż 4% do ponad 20%. W większości krajów daje to możliwość znacznych oszczędności....
Straty w sieci energetycznej różnią się znacznie w poszczególnych krajach na całym świecie. Liczby wahają się od mniej niż 4% do ponad 20%. W większości krajów daje to możliwość znacznych oszczędności. Transformatory rozdzielcze są wykorzystywane do przekształcania energii elektrycznej ze średniego napięcia – poziomu, na którym energia jest przesyłana lokalnie i dostarczana do wielu odbiorców przemysłowych – do poziomu niskiego napięcia – zazwyczaj wykorzystywanego przez konsumentów indywidualnych...
dr inż. Waldemar Chmielak Opatentowana metoda ultraszybkiego wykrywania zwarć w liniach SN z wykorzystaniem fal wielokrotnie odbitych
Dystrybucja energii elektrycznej realizowana jest w wielu przypadkach rozległymi i rozproszonymi liniami napowietrznymi wysokiego i średniego napięcia. Dość powszechne w tego typu liniach zasilających...
Dystrybucja energii elektrycznej realizowana jest w wielu przypadkach rozległymi i rozproszonymi liniami napowietrznymi wysokiego i średniego napięcia. Dość powszechne w tego typu liniach zasilających są zwarcia doziemne, które – z uwagi na stosunkowo niską wartość prądów zwarciowych, wynikającą zarówno z izolowanego punktu neutralnego sieci średnich napięć oraz często wysokich rezystancji zwarcia – mogą trwać względnie długo.
Dziś umocowanie tej normy w praktyce eksploatacyjnej może być szersze, z uwagi na normę PN-EN 50110-2:2010, która jako polski załącznik krajowy daje oparcie w naszych rozwiązaniach ustawowych. Poddano dalszym rozważaniom sens utrzymywania pojęcia prac w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz konieczność weryfikacji bezpiecznych odległości, eliminując aktualne wymiarowanie stref, które pozostaje na niektórych poziomach napięcia w sprzeczności z polskimi normami.
Proponowane zmiany nałożyły się na inicjatywy polskich towarzystw gospodarczych w 2009 roku, które dokonały szczegółowego przeglądu wymienionego rozporządzenia, proponując jego gruntowne przeredagowanie. Krytyczne uwagi dotyczą zarówno obsługi instalacji cieplnych, gazowych, jak i elektrycznych. Najbardziej radykalne zmiany zaproponowano do obsługi instancji elektrycznych, im właśnie poświęcimy w artykule najwięcej miejsca.
Zespół roboczy analizujący organizację prac elektrycznych wyszedł z założenia dominującej roli prac przy wyłączonych urządzeniach kształtujących przez blisko 60 lat wspomniane rozporządzenie. Pojawienie się coraz większej liczby dokumentów normalizujących technikę prac pod napięciem, w tym PN-EN 50110, pozwoli na lepsze ukształtowanie zapisów pod kątem coraz powszechniejszego zastosowania w praktyce tej techniki. Zatem należy wyrównać proporcje i wagę zapisów jednolicie sankcjonujących zastosowanie techniki prac pod napięciem, w pobliżu napięcia i po wyłączeniu napięcia [1 - 7]. Zmiana niektórych przepisów wymaga jednak szerszego uzasadnienia [8 - 10, 13 - 18].
Egzamin kwalifikacyjny grupa 1 - Wydanie VIII uaktualnione. Stan prawny - 31 marca 2015 r. >>
SPRAWDŹ ZAWARTOŚĆ >>
Waga międzynarodowa norm w kształtowaniu dobrych krajowych przepisów
Normy przedstawiają w krajach UE najwyższej rangi uznane reguły techniczne, choć stosowanie ich jest w zasadzie dobrowolne. Liberalizują handel, pobudzają rozwój rynku, chronią obywateli – zarówno producentów, jak i konsumentów, a przede wszystkim wzmacniają konkurencyjność, normują jednolitość podejścia do usług. Od 1 stycznia 2004 r. Polska uzyskała pełne członkostwo w europejskich organizacjach normalizacyjnych CEN i CENELEC. Ramy nowego modelu tej działalności, zbliżonego do modelu przyjętego w krajach członkowskich CEN i CENELEC, określa Ustawa o normalizacji z dnia 12 września 2002 r. (DzU nr 169, poz. 1386, z późniejszymi zmianami).
Instytucją odpowiedzialną za działalność normalizacyjną jest Polski Komitet Normalizacyjny – państwowa jednostka organizacyjna o charakterze kolegialnym, w której skład wchodzą przedstawiciele jednostek administracyjnych, organizacji naukowych, technicznych, gospodarczych i społecznych (również konsumenckich) oraz przedstawiciele Komitetów Technicznych. Aktualnie w Polsce działa 271 Komitetów (KT), odpowiadających swoim zakresem działaniom Komitetom Technicznym CEN. Polskie Normy opracowują specjaliści z zakresu nauki i techniki oraz reprezentanci użytkowników i konsumentów skupieni i delegowani przez instytucje i przedsiębiorstwa, które są członkami PKN na podstawie stosownych umów.
W zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy działa w Polsce 55 Komitetów Technicznych. Rolę wiodącą odgrywa Centralny Instytut Ochrony Pracy, w którym działa 5 Komitetów Technicznych: 21, 157, 158, 159 i 276. Komitet Techniczny nr 72 PKN ds. elektroenergetycznego sprzętu ochronnego i do prac pod napięciem, działający od 1994 roku, grupuje przedstawicieli uczelni, operatorów sieciowych, producentów sprzętu, firm usługowych, związanych zarówno z energetyką zawodową, jak i przemysłową.
W kulturze europejskiej w razie wątpliwości co do jakości produktu lub usługi kwestie sporne rozstrzyga się przyjmując za podstawę przede wszystkim wymagania norm. Polskie Normy stają się również obligatoryjne w przypadku przywołania ich w innych obowiązujących aktach prawnych. Dzięki nowej ustawie o normalizacji, krajowy system normalizacji stał się w pełni kompatybilny z zasadami obowiązującymi w normalizacji europejskiej.
Doświadczenia wielu krajów zawarte w przywoływanej normie PN-EN 50110-1:2005 Eksploatacja urządzeń elektrycznych oraz PN-EN 50110-2:2010 Eksploatacja urządzeń elektrycznych (załączniki krajowe), podająca po raz pierwszy krajowe akty prawne – pięć staw, stanowi silną przesłankę do wykorzystania idei tam ukształtowanych do poprawy zapisów krajowych rozporządzeń wykonawczych.
Wyeliminowanie prac przy eksploatacji instalacji elektrycznych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (DzU nr 80, poz. 912) § 15 ppkt 6 - 14 zalicza 9 rodzajów prac elektrycznych jako prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. Prace te wymieniane w akcie prawnym tej rangi powinny z niego zostać usunięte. Pojawiły się w nim w wyniku wieloletnich doświadczeń związanych z wypadkowością i wskazują prace, do których wykonania potrzebnych jest co najmniej dwóch pracowników. Postęp technologiczny, zbyt szeroki zakres prac wymienianych w tym akcie, to tylko niektóre przyczyny postulowanej jego weryfikacji.
Główne powody należy upatrywać w rozpowszechnianiu techniki prac pod napięciem, w której wypadkowość jest znikoma, oraz we wzroście doświadczenia pracodawców w określaniu ryzyka zawodowego i doboru adekwatnych do poziomu zagrożeń środków je likwidujących lub ograniczających. Zatem ciężar wzięcia odpowiedzialności przez pracodawców powinien iść w parze z samodzielnością wyznaczania odpowiednich składów zespołów wykonawczych. Zresztą gdyby pozostać przy tezie znacznego rozszerzania, rozwoju techniki prac pod napięciem i w pobliżu napięcia to zespoły wyznaczane do tych prac z reguły są (minimum) dwuosobowe. Raczej w świadomości pracowników należy poszukiwać źródeł bezpiecznych zachowań. Z punktu widzenia dzisiejszej wiedzy dezawuuje się „szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego” i dwuznaczne jest z punktu etycznego wymienianie tych prac za antidotum w postaci tylko zwiększonego składu brygad.
Komentarz do zapisów § 15 rozporządzenia MG
Do prac wykonywanych przy urządzeniach i instalacjach energetycznych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego za wymienionym rozporządzeniem należy zaliczyć w szczególności prace:
1 - 5) i 15 - 21) niezwiązane z elektrycznością, oraz:
6) konserwacyjne, modernizacyjne i remontowe przy urządzeniach elektroenergetycznych znajdujących się pod napięciem (interpretacja tego zapisu dotyczyła prac, które raczej należało zakwalifikować do prac w pobliżu napięcia; w chwili obecnej dostępne są technologie, które obejmują prace konserwacyjne, modernizacyjne i remontowe na urządzeniach pod napięciem),
7) wykonywane w pobliżu nieosłoniętych urządzeń elektroenergetycznych lub ich części, znajdujących się pod napięciem (interpretacja tego zapisu dotyczy aktualnie rozumianych prac w pobliżu napięcia),
8) przy wyłączonych spod napięcia, lecz nieuziemionych urządzeniach elektroenergetycznych lub uziemionych w taki sposób, że żadne z uziemień – uziemiaczy nie jest widoczne z miejsca pracy (prace na urządzeniach wyłączonych rządzą się regułami związanymi ze sprawdzeniem braku napięcia i uziemieniem wyłączonego obwodu i komentowany zapis dotyczy jednego z przypadków dopuszczającego ich nieuziemienia; w technice prac pod napięciem stosuje się mimo wyłączenia reguły, jakby urządzenie znajdowało się pod napięciem; jest to uważane za rozwiązanie bezpieczniejsze),
9) przy opuszczaniu i zawieszaniu przewodów na wyłączonych spod napięcia elektroenergetycznych liniach napowietrznych w przęsłach krzyżujących drogi kolejowe, wodne i kołowe (skrzyżowania można w zależności od poziomu ryzyka wykonywać technikami, których bezpieczeństwo jest sprawdzone, a technologia pozwala na kontrolę wielkości zwisu w przęsłach skrzyżowaniowych),
10) związane z identyfikacją i przecinaniem kabli elektroenergetycznych (technicznie istnieje wiele sposobów bezbłędnej identyfikacji kabli, jednak z uwagi na bezpieczeństwo najczęściej stosuje się przecinanie kabli specjalnymi głowicami tnącymi znajdującymi się w bezpiecznej odległości od montera),
11) przy spawaniu, lutowaniu, wymianie stojaków oraz pojedynczych ogniw i całej baterii w akumulatorach (dotyczy starszych typów baterii akumulatorów; aktualnie stosuje się najczęściej akumulatory tzw. bezobsługowe),
12) przy wyłączonym spod napięcia torze dwutorowej elektroenergetycznej linii napowietrznej o napięciu 1 kV i powyżej, jeżeli drugi tor linii pozostaje pod napięciem (prace tego typu budziły obawy z uwagi na występujące zjawiska indukcji elektromagnetycznej; dziś zjawisko opanowane, z określeniem środków ochronnych bazujących na lekkich przenośnych uziemiaczach, do odprowadzenia ładunku gromadzącego się na przewodach toru wyłączonego; podawane są także zasady pracy w takich warunkach),
13) przy wyłączonych spod napięcia lub znajdujących się w budowie elektroenergetycznych liniach napowietrznych, które krzyżują się w strefie ograniczonej uziemieniami ochronnymi z liniami znajdującymi się pod napięciem lub mogącymi znaleźć się pod napięciem i przewodami trakcji elektrycznej (prace tego typu przygotowywane są na bazie identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka dla każdego przypadku indywidualnie),
14) przy wykonywaniu prób i pomiarów, z wyłączeniem prac wykonywanych stale przez upoważnionych pracowników w ustalonych miejscach (prace pomiarowe i próby napięciowe oraz inne prace kontrolno-pomiarowe stosuje się w zależności od aparatury według ich instrukcji; większość pomiarów nie wymaga wyłączeń urządzeń).
Ta krótka charakterystyka prac wykazuje daleko idące zmiany w stosowanych technologiach i organizacji pracy. Wyeliminowanie tak szczegółowych zapisów poparły także (w swoim zakresie) zespoły robocze reprezentujące elektrownie. Warto w tym miejscu przypomnieć zakres stosowania technik bezwyłączeniowych w eksploatacji instalacji elektrycznych.
Analizowany akt prawny zezwala na zastosowanie bezwyłączeniowych technik utrzymania sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych, elektroenergetycznych różnych poziomów napięć.Prace przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych, w zależności od zastosowanych metod i środków zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane [20]:
- przy całkowicie wyłączonym napięciu,
- w pobliżu napięcia,
- pod napięciem.
Jednak już sama hierarchia prac wskazuje na przewagę prac przy całkowicie wyłączonym napięciu. Zespół roboczy elektryczny zaproponował odwrócenie tego zestawienia rozpoczynając je od prac pod napięciem. Przytoczone zapisy prawne sprzyjają rozwojowi bezwyłączeniowych technik utrzymania, które przez swą naturę umożliwiają ich realizację prawie w dowolnym czasie.
Bezwyłączeniową technikę utrzymania (rys. 1.) w sposób naturalny wspiera technika prac w pobliżu napięcia i pozostawiając na czas prac urządzenia czynne należy brać pod uwagę nową dziedzinę uwzględniającą prace w silnym polu elektromagnetycznym, generowanym przez urządzenia wysokonapięciowe [1]. W technice prac pod napięciem bezpośrednio do napraw sieci stosuje się kilka metod pracy: „w kontakcie”, „z odległości”, „na potencjale”, „kombinowaną”, „z potencjału nieustalonego”.
Oprócz techniki prac pod napięciem drugim ważnym obszarem zastosowań są tymczasowe techniki przesyłowe. Składają się na nie różne typy bocznikowania i użycie przenośnych generatorów. Boczniki są stosowane zarówno do aparatury stacyjnej nawet 400 kV, umożliwiając ich przeglądy, naprawy, jak i linii napowietrznych przesyłowych, ułatwiając np. wymianę mostków. Na niższych poziomach napięcia stosuje się przenośne linie kablowe podpinane i odpinane w trakcie pracy (czasami z wykorzystaniem bardzo krótkich przerw). Coraz szerzej stosowane są tymczasowe linie, których słupy nie wiąże się z gruntem fundamentem stałym. Rozwiązania tego typu znalazły szerokie zastosowanie przy usuwaniu stanów awaryjnych oraz przy przebudowie odcinków linii.
Problematyka dynamicznie na świecierozwijającej się robotyzacji jest zagadnieniem nowym, które warto aktywnie obserwować [19]. Zastosowanie technik lotniczych stosowanych przez lata w energetyce jako cenne uzupełnienie technik budowlanych, od 1994 roku jest sukcesywnie rozwijane w zakresie regularnych inspekcji, zwłaszcza sieci przesyłowej, jej diagnostyki, w celach projektowych, a także wspomagania procesów eksploatacji (ostatnio zastosowanie w małych bezzałogowych śmigłowcach).
Zastosowanie metod prac pod napięciem w sieciach o różnych poziomach napięć zebrano w [1] i w [7], natomiast w tabeli 1. zestawiono prace w warunkach szczególnego zagrożenia zastępowane nowoczesnymi technikami utrzymania.
Prace elektryczne w warunkach wskazywanych jako szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego mogą być wykonywane różnymi technikami utrzymania urządzeń, dlatego dobór środków ochronnych i organizacji pracy najlepiej pozostawić pracodawcom.
Zasady konkurencyjności charakterystyczne dla handlu energią elektryczną nie dotyczą zazwyczaj operatów sieci. Jednakże na całym świecie zwiększa się znaczenie wydajności elementów związanych z siecią. Rozmaite kraje prezentują różne podejście do problemu zwiększania wydajności. W niektórych krajach zasady konkurencyjności dotyczą jedynie wybranych aspektów operacji sieciowych, ale w większości przypadków podnoszenie wydajności jest ściśle powiązane z przepisami, które mogą być oparte na wydajności ilościowej lub na bodźcach ekonomicznych.
Istotne znaczenie ma fakt, iż przepisy są źródłem bodźców ekonomicznych, które umożliwiają operatorom sieci osiągnięcie odpowiedniego poziomu jakości. W związku z tym przepisy te nie powinny pomijać znaczenia jakości usług oferowanych klientom. Dlatego też aspekty strategiczne są istotne nie tylko bezpośrednio dla firm sieciowych, ale również dla regulacji, które muszą zostać ustalone w przyszłości przez ustawodawców.
Mniejsza wypadkowość nowoczesnych technik eksploatacji instalacji energetycznych vs tradycyjne nastawienie do zagrożeń dla zdrowiai życia ludzkiego
Drugi aspekt wymieniania prac elektrycznych szczególnie zagrażających zdrowiu i życiu ludzkiemu związany jest z wypadkowością. Przez wiele lat wypadkowość w energetyce badały b. Zakłady Bezpieczeństwa Pracy Instytutu Energetyki oraz Politechnika Wrocławska. Wówczas można było przynajmniej „coś” się dowiedzieć o przyczynach wypadków, nawet na poziomie technologicznym. Dziś właściwie dysponujemy tylko statystykami GUS. Opublikowane w 2009 r. przez GUS Departament Warunków Pracy i Życia „Monitoring rynku pracy – Wypadkowość w roku 2008” opracowanie zawiera informacje o wypadkach przy pracy osób pracujących w całej gospodarce narodowej [11, 12]. Dla potrzeb artykułu wykonano wyciąg ze statystyki wypadków dla działu: „wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę”. Ten dział i podział ogólnej zbiorowości jednostek organizacyjnych tworzących gospodarkę narodową (podmiotów społecznogospodarczych) jest prowadzony według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) wprowadzonej Rozporządzeniem rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. (DzU nr 33, poz. 289, z późniejszymi zmianami).
Dane o wypadkach przy pracy uzyskiwane są ze statystycznej karty wypadku przy pracy i obejmują wszystkie wypadki przy pracy, jak również wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy, niezależnie od tego, czy wykazana została niezdolność do pracy (z powodu np. hospitalizacji poszkodowanego czy odmowy przyjęcia zwolnienia lekarskiego). Dane o wypadkach przy pracy charakteryzują osoby, które uległy wypadkom indywidualnym i zbiorowym.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych oraz czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
- w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego podczas różnych form aktywności (wyróżnia się 10 przypadków). Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, a mianowicie: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć osoby poszkodowanej na miejscu wypadku lub w okresie 6 miesięcy od chwili wypadku. Przyczyny wypadku są to wszelkie braki i nieprawidłowości, które bezpośrednio lub pośrednio przyczyniły się do powstania wypadku, związane z czynnikami materialnymi (technicznymi), z ogólną organizacją pracy w zakładzie lub organizacją stanowiska pracy oraz związane z pracownikiem.
Zestawienia wypadków za statystyką GUS dokonano głównie dla działu: „wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę”, co nie w pełnej mierze oddaje zjawiska związane z samą energią elektryczną, ale zakładając podobnie kształtujące się statystyki tego działu w ostatnich latach można przyjąć proporcjonalny udział innych czynników, co pozwala wyciągnąć wnioski obarczone niewielkim błędem. Natomiast wypadki pochodzenia elektrycznego zostały w tej statystyce nieco lepiej odwzorowane. Dane związane z wypadkami [11, 12] zestawiono w tabeli 2.
Statystykę poszkodowanych w wypadkach przy pracy i liczbę dni niezdolności do pracy spowodowaną tymi wypadkami według skutków wypadków przedstawiono w tabeli 3. Mimo obniżenia liczby wypadków w stosunku do roku 2007, w 2006 roku było ich 2102, a wypadków śmiertelnych i ciężkich było odpowiednio 12 i 16, zatem w 2007 roku nastąpiło znaczne pogorszenie, ale w 2008 roku względna poprawa. Rząd 2 tysięcy wypadków rocznie należy uznać za zbyt wysoki [16].
Niewłaściwa organizacja pracy, na którą ma wpływ zarówno niewłaściwe, samowolne lub nieprawidłowe zachowanie pracownika, stanowi 74% przyczyn wypadków. Zaledwie ok. 10% stanowią niewłaściwe rozwiązania techniczne, którym tak wiele wagi przypisuje się w omawianym rozporządzeniu. Statystyki wypadkowości nie potwierdzają wyjątkowości prac elektrycznych w kontekście technologii wymienianych w § 15 wymienionego Rozporządzenia Ministra Gospodarki.
Warto wskazać, że § 18 rozporządzenia kładzie nacisk na obowiązek pracodawców dotyczący zapoznania ich z ryzykiem zawodowym i zagrożeniami dla zdrowia i życia pracowników. Wydaje się to wskazanie za absolutnie wystarczające, by poprawić organizację pracy. Zdecydowanie mniejszą wypadkowość nowoczesnych technik utrzymania urządzeń i sieci potwierdzają statystyki międzynarodowe, zwłaszcza publikowane zestawienia wypadkowości przy pracach pod napięciem UNIPEDE. Zatem tradycyjne nastawienie do zagrożeń dla zdrowia i życia ludzkiego podyktowane dotychczasową praktyką przedsiębiorców powinno ulec radykalnej zmianie.
Kształtowanie odległości dla potrzeb prac eksploatacyjnych przy urządzeniach 0,4 - 800 kV
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych określa strefy prac zwymiarowane odległościami wokół nieosłoniętych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych lub ich części znajdujących się pod napięciem (tab. 3.).
W latach 1996 - 2005 znane w Polsce normy elektryczne związane z wyznaczaniem odległości ulegały sporym zmianom. Ostatecznie ukształtowane normy PN-EN 50110-1 i przywołanie w niej PN-EN 61472 umożliwiają bardziej niż kiedykolwiek precyzyjne wyznaczenie odległości dla potrzeb realizacji prac eksploatacyjnych. Jednak wyznaczane na podstawie tych norm odległości są w pewnych przypadkach większe niż podane w wymienionym rozporządzeniu (tab. 4.).
Przypomnijmy, że kształtowanie odległości na przestrzeni lat powojennych zmieniało się w tym czasie trzy razy, obejmując okresy: 1953 - 1970, 1970 - 1999 i po 1999 roku. Dokładniejsze analizy kształtowania przepisów podano w [14] i [17].
Sprawa konieczności wyznaczania odległości od urządzeń elektrycznych nie budzi wątpliwości. Jednak sformułowanie odległości w celu wymiarowania stref prac pod napięciem, w tym strefy zagrożenia i ochronnej, są ciągle przedmiotem analiz różnych grup Autorów, z różnych krajów, prezentowanych na forach IEC, CENELEC oraz cyklicznych międzynarodowych konferencjach ICOLIM, ESMO i CIGRE. Analizy i praktyka wielu specjalistów spowodowały i powodują kolejne próby znormalizowania wymagań, uwzględniające z jednej strony różnorodność urządzeń, sieci i systemów elektroenergetycznych, z drugiej strony jest podyktowana koniecznością ujednolicania kryteriów, w celu ułatwienia transferu usług, technologii i sprzętu stosowanego do prac elektrycznych.
W ich wyniku zaproponowano umieszczenie tabeli wynikającej z PN-EN 50110 z niezbędnymi obliczeniami poprzez interpolację i ekstrapolację odległości dla poziomów napięć 400 i 750 kV według tabeli 5.
Sourcing, outsourcing, nowa rola poleceniodawców, wyeliminowanie dopuszczającego
Outsourcing to wykorzystywanie zasobów zewnętrznych, zlecanie wyspecjalizowanym, profesjonalnym podmiotom zewnętrznym procesów niezbędnych dla funkcjonowania własnego przedsiębiorstwa, które zostaną tam zrealizowane efektywniej niż byłoby to możliwe we własnym zakresie. Outsourcing jest częścią szerszego zagadnienia – strategii przedsiębiorstwa w obszarze sourcingu. Wielu operatorów sieciowych już w swojej strategii zarządzania sięga po tego typu rozwiązania i to dotyczące usług nie tylko prostych, choć budzi to także kontrowersje, ale również specjalistycznych, typu prace pod napięciem. Można już mówić o pewnej tradycji zlecania podłączania przyłączy do linii niskiego napięcia, usługowego czyszczenia stacji SN/nn pod napięciem, czy nawet wymiany izolatorów na liniach przesyłowych.
Powyższe prace są zlecane różnego typu firmom, o różnym doświadczeniu, które z reguły nie są właścicielem instalacji elektrycznych. Powstaje wówczas konieczność wystawiania poleceń na wykonanie pracy przez poleceniodawcę – przedstawiciela właściciela lub prowadzącego eksploatację. Reguluje to § 65.1. „Wydawanie poleceń i dopuszczenie pracowników do wykonywania pracy należy do obowiązków prowadzącego eksploatacje urządzeń i instalacji energetycznych”. Inne przypadki są możliwe pod warunkiem zawarcia stosownych umów na piśmie.
Dodatkowy problem to funkcja dopuszczającego, ukształtowana przed wielu laty w celu zapobiegania zagrożeniom wypadkowym. Ta osoba niejako pośrednicząca między poleceniodawcą a kierującym zespołem i koordynującym, miała za zadanie udowadniać brak zagrożeń w miejscu pracy. Powszechnie praktykowane prace pod napięciem na instalacjach elektrycznych niskiego napięcia, a także upowszechnianie metodyki identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka na miejscu pracy pozwalają w dotychczasowym ujęciu na wyeliminowanie dopuszczającego. Jednak w ramach prowadzonych dyskusji i praktyki przedsiębiorców umożliwiającej każdego typu prace, postanowiono zaproponować niejako w miejsce dopuszczającego osobę przygotowującą miejsce pracy. Takiej osobie łatwiej przypisać zakres obowiązków niezależnie od tego, do jakiej pracy przygotowuje miejsce pracy. Jednocześnie zwiększa się nieznacznie odpowiedzialność kierującego zespołem.
Zmiany spowodowane rozwinięciem usług zlecanych różnym, często konkurującym podmiotom prawa handlowego, zmieniają rolę poleceniodawcy. Historycznie poleceniodawca znał większość urządzeń i instalacji, bo od lat niewiele się zmieniało; wręcz pokoleniowa znajomość własnych i obcych specjalistów, firmy świadczące usługi miały przeważnie bogate tradycje, znajomość instrukcji prawie biegłą, sprzęt, wyposażenie oraz technologie były sprawdzone i przez wiele lat niezmieniane, jedynie łączność z organami ruchowymi była utrudniona, bo przeważnie żądano wyłączeń.
Gospodarka rynkowa zmienia oblicze tak ukształtowanych funkcji. Dziś poleceniodawca musi wiedzieć o każdej zmianie własnościowej i akceptować różny stan przejmowanych czy kupowanych urządzeń. Przeważnie co przetarg są inni wykonawcy, a zmieniające się regulacje prawne i łatwość wprowadzania zmian do dokumentacji powodują konieczność śledzenia każdej zmiany. Technologie są coraz bardziej innowacyjne, a sprzęt do ich realizacji wymaga różnego rodzaju sprawdzeń (elektrycznych, mechanicznych) – powoduje to przesunięcie ciężaru odpowiedzialności za ich stan na konkurujące firmy. Organy ruchowe realizują własne priorytety, zatem uzyskiwanie wyłączeń przy obecnej infrastrukturze sieciowej jest jeszcze bardziej utrudnione w przypadku koniecznych wyłączeń.
To tylko kilka z dylematów poprawy aktów prawnych w kraju na bazie normy europejskiej, mające za cel ujednolicanie podejścia do eksploatacji urządzeń elektrycznych w UE - 27. Zapewne i przedstawione tutaj projektowane rozwiązania podlegają dyskusji. Jednak chcąc nie chcąc krajowe rozporządzenia powinny otwierać drogę do bezpieczniejszej pracy i stwarzać jednolite podstawy konkurowania o usługi eksploatacyjne.
Podsumowanie
Przyjęcie do praktyki eksploatacyjnej zapisów i wskazówek zawartych w normie PN-EN 50110, mimo dobrowolności stosowania norm, można wykorzystać do kształtowania Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie prac w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego w kierunku unowocześnienia polskich przepisów. Niezwykle ważnym zagadnieniem jest umożliwienie kształtowania bezpiecznych odległości bazujące na normach PN-EN 50110-1 i -2 oraz PN-EN 61 472 lub własnych badaniach laboratoryjnych.
Wyeliminowanie § 15 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie prac w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego otwiera nowy rozdział konkurencyjnego dostępu do różnych technologii, z koniecznością brania jednak za nie odpowiedzialności. Doświadczenia z rozwoju bezwyłączeniowych technik eksploatacji urządzeń i sieci dają szansę poprawy z jednej strony niezawodności dostaw energii elektrycznej, z drugiej strony, sprzyjają poprawie bezpieczeństwa pracy personelu i otoczenia.
Literatura
- B. Dudek, M. Daszczyszak, Ocena ryzyka zawodowego przy eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych pod napięciem, ICOLIM 2008, „Energetyka” nr 5, 2008.
- Wykłady Akademii Energetyki nt. prac pod napięciem - sesja 7; „Energetyka” z lat 2005-2007 (20 wykładów).
- Materiały z krajowych konferencji „Bezpieczeństwo pracy w energetyce” Bielsko-Biała 1994, 1998, 2000, 2002, 2004, 2008, 2009.
- Materiały z europejskich konferencji – ICOLIM: Kesthely 1992, Miluza 1994, Wenecja 1996, Lizbona 1998, Madryt 2000, Berlin 2002, Bukareszt 2004, Praga 2006, Toruń 2008.
- Materiały z amerykańskich konferencji – ESMO: Las Vegas 1993 (szósta konferencja), Columbus 1995, Orlando 1998, Montreal 2000, Albuquerque 2006.
- Materiały z krajowych konferencji PPN, Bielsko-Biała 1988, 1993, 1995, 1997, 2001; Poznań 1998, Toruń 2002, Kraków 2004, Gdańsk 2007.
- Materiały sympozjalne z 45-lecia, 50-lecia i 55-lecia służby BHP, Bielsko-Biała 1998, 2003 (elektroniczne), 2008, 2009.
- R. Studenski, Ryzyko zawodowe w spółkach dystrybucyjnych energii elektrycznej, PTPiREE, Poznań 2001.
- B. Dudek, Bezpieczeństwo wykonywania prac w energetyce – referat generalny, IV Konferencja Szkoleniowo-Techniczna, Nałęczów, grudzień 2007.
- B. Dudek, Dobra organizacja prac jako czynnik zapewniający bezpieczeństwo, Katowickie Dni Elektryki, „Śląskie Wiadomości Elektryczne” nr 3, 2009.
- GUS: Wypadki przy pracy w 2008 r., wyd. GUS, Warszawa, marzec 2009.
- GUS: Wypadki przy pracy w 2007 r., wyd. GUS, Warszawa, październik 2008.
- R. Studenski, Kiedy ryzyka nie można akceptować? „Ryzyko nieakceptowane”, 1. Ogólnopolska Konferencja miesięcznika „Atest”, Łopuszna, 16-17.10.2008.
- B. Dudek, Kształtowanie odległości dla potrzeb prac eksploatacyjnych przy urządzeniach 0,4-800 kV, „INPE” nr 116/2009.
- B. Dudek, Prace w warunkach szczególnego zagrożenia, „INPE” nr 116/2009.
- B. Dudek, Porażająca wypadkowość, „Atest” nr 9/2009.
- B. Dudek, Z dystansem do odległości od urządzeń elektroenergetycznych, „Atest”, nr 8/2009.
- B. Dudek, Czy można nie wyłączać? „Nowa Energia” nr 3/2009.
- P. Witakowski, Teleinformatyzacja i automatyzacja prac na placu budowy, PIAP Warszawa 2009, s. 101-114.
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (DzU nr 80, poz. 912).