Zasady oświetlania awaryjnego garaży
Ilustracja odległości widzenia rys. D. Kamiński
W czasie, kiedy powstaje coraz więcej bloków mieszkalnych, biurowców, sklepów czy innych wielkopowierzchniowych obiektów publicznych, garaże, garaże podziemne to elementy obiektów budowlanych lub samodzielne obiekty budowlane, z których ludzie korzystają coraz częściej.
Zobacz także
mgr inż. Dariusz Kamiński Oświetlenie awaryjne jako element wspomagający ewakuację (część 1.)
W przypadku wystąpienia zagrożenia zdrowia i życia w obiekcie budowlanym konieczne jest zapewnienie skutecznej ewakuacji oraz zapewnienie odpowiednich jej warunków. Jednym z wielu elementów skutecznej...
W przypadku wystąpienia zagrożenia zdrowia i życia w obiekcie budowlanym konieczne jest zapewnienie skutecznej ewakuacji oraz zapewnienie odpowiednich jej warunków. Jednym z wielu elementów skutecznej ewakuacji jest zapewnienie podania informacji o konieczności ewakuacji oraz drogach ewakuacyjnych.
dr inż. Wiesława Pabjańczyk Oświetlenie awaryjne w świetle normy PN-EN 1838:2013-11E
W Polskim Komitecie Normalizacyjnym trwają pracę nad tłumaczeniem Normy Europejskiej EN 1838 z 2013 roku [1]. Norma Europejska EN 1838 została przyjęta przez CEN 15 czerwca 2013 roku i zastąpiła poprzednio...
W Polskim Komitecie Normalizacyjnym trwają pracę nad tłumaczeniem Normy Europejskiej EN 1838 z 2013 roku [1]. Norma Europejska EN 1838 została przyjęta przez CEN 15 czerwca 2013 roku i zastąpiła poprzednio obowiązująca normę EN 1838:1999. Do zbioru polskich norm EN 1838:2013 została przyjęta w listopadzie 2013 roku metodą okładkową w wersji angielskiej, jako PN-EN 1838:2013-11 E. Norma ta wycofała i zastąpiła normę PN-EN 1838:2005, przetłumaczoną na język polski, która przez długi czas funkcjonowała...
leroymerlin.pl Barwa światła, liczba lampek, długość łańcucha... Sprawdź, czym kierować się przy wyborze zewnętrznych lampek choinkowych
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie...
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie lub przy wejściu do domu. Wystarczy wybrać odpowiednie lampki. Które z nich sprawdzą się na zewnątrz? Poniżej przydatne wskazówki.
Garaż, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity Dz.U. z 2019 roku, poz. 1065 z późn. zm.) służy do przechowywania i bieżącej, niezawodowej obsługi samochodów osobowych. Jest to samodzielny obiekt budowlany lub część innego obiektu, będący garażem zamkniętym – z pełną obudową zewnętrzną i zamykanymi otworami, bądź garażem otwartym – bez ścian zewnętrznych albo ze ścianami niepełnymi lub ażurowymi.
Po zaparkowaniu samochodu użytkownicy kierują się do wyjścia, a w parkingach wielopoziomowych do wind lub klatek schodowych. Jeżeli taki garaż nie ma dostępu do światła dziennego, każda awaria oświetlenia podstawowego może doprowadzić do zagrożenia zdrowia i życia ludzi tam przebywających. W sytuacjach zaniku oświetlenia podstawowego ludzie powinni się ewakuować (lub być ewakuowani) w sposób skuteczny! By skutecznie ewakuować się z zagrożonej przestrzeni, musimy mieć zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji.
W artykule:
|
Streszczenie Artykuł omawia zasady oświetlenia awaryjnego garaży publicznych. Wskazuje wymagania prawne oraz dobrą praktykę inżynierską. Autor odnosi się do niektórych błędów popełnianych przy projektowaniu oświetlenia. |
Jednymi z wielu elementów skutecznej ewakuacji jest zapewnienie:
- informacji o konieczności ewakuacji,
- informacji o drogach bezpiecznej ewakuacji.
Zgodnie z informacjami przedstawionymi w magazynie „The Teacher” szacuje się, że około 90% informacji zawdzięczamy zmysłowi wzroku, podczas gdy zmysły dotyku, węchu i smaku dostarczają nam pozostałych 10%. Choć niemożliwe jest przypisanie każdemu ze zmysłów konkretnej wartości liczbowej, umowny podział 90%–10% wskazuje na ogromną przewagę poznawczą przypisywaną zmysłowi wzroku.
Oświetlenie awaryjne jest systemem działającym na zmysł wzroku – zmysł, który ma największy udział percepcji otoczenia. Dlatego oświetlenie awaryjne jest tak ważnym elementem wspomagającym ewakuację.
Wymagania prawne
Na podstawie dostępnych aktów prawnych np. Ustawa – Prawo budowlane [1], Ustawa o ochronie przeciwpożarowej [3], Rozporządzenia w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów lub terenów [4]. Należy pamiętać, że art. 7 Prawa budowlanego [1] odwołuje się bezpośrednio do przepisów techniczno-budowlanych powołanych w formie rozporządzeń: warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie oraz warunków technicznych użytkowania obiektów budowlanych. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [2] wprowadza wymagania, jakie należy spełnić podczas projektowania, a następnie podczas eksploatacji oświetlenia w garażach.
Spośród wielu wymagań dotyczących oświetlenia zostały wybrane zagadnienia dotyczące oświetlenia awaryjnego, traktujące wymogi stawiane oświetleniu jako jedną całość prowadzącą do powstania oświetlenia awaryjnego zgodnego z przepisami i ogólnie pojętą wiedzą inżynierską.
- Określa się, że zanik napięcia może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska lub znaczne straty materialne i takie obiekty należy wyposażać w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne.
- Do urządzeń przeciwpożarowych włącza się instalacje oświetlenia ewakuacyjnego.
- Wymaga się, by projektanci zapewnili zgodność dokumentacji z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej oraz uzgodnili projekt w zakresie ochrony przeciwpożarowej.
- Określa się obowiązek wykonania oświetlenia awaryjnego zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie.
- Oceny projektu dokonuje się w oparciu o Polskie Normy, a w przypadku ich braku na podstawie wymagań określonych w rozporządzeniu.
- Określa się, że wyroby służące zapewnieniu bezpieczeństwa mogą być stosowane wyłącznie po uprzednim uzyskaniu dopuszczenia do użytkowania.
- Określa się zakres stosowania oświetlenia awaryjnego, oświetlenia zapasowego oraz określa się czas ich działania.
W Obwieszczeniu Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 8 kwietnia 2019 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 roku, poz. 1065 z późn. zm.), załącznik 1 do wymogów określonych w § 181 ust. 7 przywołuje normy wraz z numerem i datą:
- PN-EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne1,
- PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego,
- PN-IEC 60364-5-56:2010 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 5-56: Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa.
Normy te stanowią dokumenty przeznaczone do obowiązkowego stosowania.
Zgodnie z PN-EN 50172 wymagania dotyczą wszystkich miejsc pracy i nieruchomości typu publicznego. Nie dotyczą prywatnych nieruchomości mieszkalnych, jednak dotyczą ogólnodostępnych dróg w obrębie wielopiętrowych domów mieszkalnych, w tym garaży!
Oświetlenie awaryjne powinno się załączyć automatycznie i niezwłocznie po zaniku oświetlenia podstawowego. Powinno się załączyć nie tylko podczas awarii zasilania całego budynku, również podczas awarii lokalnej obwodu końcowego.
Oświetlenie awaryjne ma następujące zadania:
- oświetlić znaki drogi ewakuacyjnej,
- wytworzyć takie natężenie oświetlenia na drogach ewakuacji, by przemieszczanie się w kierunku wyjść ewakuacyjnych było bezpieczne,
- zapewnić odpowiednią widzialność sprzętu przeciwpożarowego,
- umożliwić działanie związane ze środkami bezpieczeństwa.
Oświetlenie drogi ewakuacyjnej ma na celu umożliwienie bezpiecznego wyjścia osobom znajdującym się w obiekcie oraz zapewnienie możliwości szybkiego zlokalizowania i użycia sprzętu przeciwpożarowego.
Oświetlenie strefy otwartej (zapobiegającej panice) ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa paniki i umożliwienie bezpiecznego ruchu osób w kierunku dróg ewakuacyjnych poprzez stworzenie odpowiednich warunków wizualnych w odnajdywaniu kierunków ewakuacji. Oświetlenie to jest stosowane w strefach o nieokreślonych drogach ewakuacyjnych, w halach lub obiektach o powierzchni podłogi większej niż 60 m2, a w mniejszych – jeżeli istnieje dodatkowe zagrożenie ze względu na liczbę przebywających tam ludzi.
Najważniejsze wymagania norm
Oświetlenie poszczególnych odcinków drogi powinno być realizowane za pomocą dwóch lub większej liczby opraw, tak by zapewnić niezawodność działania systemu podczas ewentualnej awarii jednej z opraw. Dlatego też w każdej strefie otwartej powinno się zastosować co najmniej dwie oprawy. Wymagania szczegółowe, ilościowe dotyczące oświetlenia awaryjnego wprowadza norma PN-EN 1838.
W garażach jako drogi ewakuacji często przyjmuje się wydzielone chodniki oraz przestrzenie przeznaczone na przejazd pojazdów. Wielkość i liczba dróg ewakuacji, rozmieszczenie chodników, rozmieszczenie klatek schodowych przeznaczonych do ewakuacji narzuca nam architektura obiektu. Wartości natężenia oświetlenia, równomierności czy oddawanie barw należy przyjąć z normy PN-EN 1838.
Norma ta określa również parametry, jakie mamy spełnić dla oświetlenia zapobiegającego panice – strefy otwartej. Wszystkie wymagania podane w normie PN-EN 1838 dotyczą wartości poniżej, w których nie dopuszcza się spadku danego parametru w okresie eksploatacji. Dlatego oświetlenie powinno być zaprojektowane wraz z systemem konserwacji.
System oświetlenia awaryjnego powinien być zaprojektowany bazując na najgorszych warunkach pracy opraw oświetleniowych, jak np. minimalny wyjściowy strumień świetlny, maksymalne zabrudzenie opraw, maksymalne olśnienie w trakcie czasu życia opraw. Obliczenia należy opierać wyłącznie na strumieniu świetlnym padającym bezpośrednio na powierzchnię, ignorując strumień świetlny odbity od powierzchni pomieszczenia.
Przy projektowaniu oświetlenia awaryjnego należy brać pod uwagę fakt różnej wydolności wzrokowej i możliwości adaptacji wzroku osób starszych.
Wymagania szczegółowe wspólne dla oświetlenia dróg ewakuacji i oświetlenia strefy otwartej
Dla zapewnienia dobrej widzialności celu ewakuacji należy oświetlać strefy przestrzeni, po których odbywa się ewakuacja. Znaki ewakuacyjne znajdujące się nad wszystkimi wyjściami oraz na drogach ewakuacji powinny być oświetlone, aby wskazać jednoznacznie trasę ucieczki do bezpiecznego miejsca. By zapewnić dobrą widzialność oprawy, nie powinny być montowane niżej niż 2 m nad podłogą, a dla ułatwienia widzenia znaki bezpieczeństwa nie powinny być montowane wyżej niż 20° ponad płaszczyzną poziomą wzroku z zachowaniem maksymalnych odległości widzenia znaku.
Jeżeli nie ma możliwości zobaczenia bezpośrednio wyjścia ewakuacyjnego, należy umieścić oświetlony znak lub serię oświetlonych znaków tak, by prowadzić w kierunku wyjścia ewakuacyjnego.
Zgodnie z PN-EN 60598-2-22 oprawy oświetlenia drogi ewakuacyjnej należy umieścić tak, by zapewnić odpowiednie natężenie oświetlenia w pobliżu każdych drzwi wyjścia ewakuacyjnego, w pobliżu każdego urządzenia potencjalnie stanowiącego zagrożenie oraz każdego urządzenia bezpieczeństwa.
W szczególności oświetlenie awaryjne powinno być stosowane w pobliżu (czyli w odległości maksymalnie 2 m mierząc w płaszczyźnie poziomej):
- każdych drzwi ewakuacyjnych,
- schodów z uwzględnieniem bezpośredniego oświetlenia każdego stopnia,
- każdej zmiany poziomów ewakuacji,
- każdego zewnętrznie oświetlanego znaku bezpieczeństwa, które muszą być oświetlone w warunkach oświetlenia awaryjnego,
- przy każdej zmianie kierunku, tak by oświetlić obydwa kierunki przed i po zmianie,
- przy każdym skrzyżowaniu korytarzy, tak by oświetlić wszystkie kierunki,
- przy każdym ostatecznym wyjściu ewakuacyjnym z budynku oraz na zewnątrz tego wyjścia wraz z drogą prowadzącą do Miejsca Bezpieczeństwa,
- każdego punktu pierwszej pomocy, tak by uzyskać natężenie oświetlenia awaryjnego na poziomie 5 lx na pionowej płaszczyźnie skrzynki pierwszej pomocy (zgodnie z PN-EN 1838:2013-11) (patrz uwaga!),
- każdego punktu umieszczenia sprzętu przeciwpożarowego i przycisku alarmowego, tak by uzyskać natężenie oświetlenia awaryjnego na poziomie 5 lx na płaszczyźnie pionowej przycisku alarmowego, sprzętu przeciwpożarowego (zgodnie z PN-EN 1838:2013-11) (patrz uwaga!),
- każdego punktu wyposażenia ratunkowego, ewakuacyjnego dla niepełnosprawnych,
- miejsc ewakuacji niepełnosprawnych i punktów przywoławczych. Również należy zapewnić oświetlenie awaryjne w pobliżu punktów przywoławczych zapewniających dwukierunkową komunikację, w toaletach dla niepełnosprawnych i w pobliżu ręcznych ostrzegaczy pożarowych.
Uwaga do wymagań:
We wszystkich punktach, które definiują natężenie oświetlenia na płaszczyźnie pionowej na sprzęcie przeciwpożarowym, wymagania zostały przedstawione z PN-EN 1838:2013-11. Jednak zgodnie z normą PN-EN 1838:2005, która została wycofana przez PKN, a powołana w załączniku pierwszym do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 roku, poz. 1065 z późn. zm.), występuje zapis, że jeżeli sprzęt przeciwpożarowy nie znajduje się na drodze ewakuacyjnej ani w strefie otwartej, należy je oświetlić tak, by natężenie oświetlenia na podłodze było nie mniejsze niż 5 lx w „w pobliżu”, czyli w „obrębie” 2 m, mierzone w poziomie podłogi, nie definiując natężenia wywołanego na powierzchni sprzętu.
Minimalny czas pracy oświetlenia drogi ewakuacji i strefy otwartej nie powinien być krótszy niż 1 godzina.
Oświetlenie drogi ewakuacji i strefy otwartej powinno być zapewnione na poziomie 50% wymaganego natężenia oświetlenia po 5 sekundach od uruchomienia, a maksymalnie po 60 sekundach powinno zapewniać 100%.
Wszystkie parametry projektu oświetlenia awaryjnego powinny być sprawdzone na drodze pomiarowej lub zweryfikowane z danymi katalogowymi.
Oświetlenie dróg ewakuacji
Dla dróg ewakuacyjnych o szerokości do 2 m, poziome średnie natężenie oświetlenia na podłodze wzdłuż środkowej linii drogi ewakuacyjnej powinno być nie mniejsze niż 1 lx, a na centralnym pasie obejmującym nie mniej niż połowę szerokości drogi powinno stanowić co najmniej połowę podanej wartości przy zachowaniu równomierności Ud (stosunku minimalnego do maksymalnego natężenia oświetlenia wzdłuż centralnej linii drogi ewakuacyjnej) nie mniejszej niż 1:40. Olśnienie od opraw powinno być utrzymane na niskim poziomie poprzez ograniczenie światłości opraw w obrębie pola widzenia.
Szersze drogi ewakuacyjne należy traktować jako wielokrotność pojedynczych, dwumetrowych dróg ewakuacji z uwzględnieniem wszystkich wymogów dla każdej z dróg ewakuacyjnych lub mogą być oświetlane jak strefy otwarte.
By ograniczyć olśnienie wywołane dużymi kontrastami pomiędzy świecącymi częściami opraw a ich tłem, należy ograniczyć światłości opraw do wartości granicznych podanych w normie.
Ograniczenie olśnienia jest ważne ze względu na to, że olśnienie może spowodować zmniejszenie rozpoznawania przeszkód lub znaków.
Oświetlenie strefy otwartej – zapobiegające panice
Oświetlenie awaryjne strefy otwartej nie powinno być niższe niż 0,5 lx na poziomie podłogi używanej podczas normalnej aktywności z wyjątkiem wyodrębnionego pasa obwodowego o szerokości 0,5 m przy zachowaniu równomierności Ud nie mniejszej niż 1:40. Olśnienie od opraw powinno być utrzymane na niskim poziomie poprzez ograniczenie światłości opraw w obrębie pola widzenia.
Znaki bezpieczeństwa
By zapewnić dobrą widoczność i czytelność znaków, wszystkie znaki muszą być oświetlone z zewnątrz bądź od wewnątrz. Ważnym jest, by podczas pracy oświetlenia awaryjnego znak bezpieczeństwa był wystarczająco oświetlony, by był widoczny oraz by kolor bezpieczeństwa zielony pozostał zielony, a kontrastowy do niego kolor biały pozostawał biały w zakresie podanym w ISO 3864-4.
Ze względu na poprawność rozpoznawania barw znaków bezpieczeństwa wskaźnik oddawania barw Ra źródeł światła powinien być nie większy niż 40.
Minimalny czas oświetlenia znaków bezpieczeństwa nie powinien być krótszy niż 1 godzina i powinien osiągnąć luminancję na poziomie 50% wymaganej luminancji po czasie nie dłuższym jak 5 sekund i 100% po czasie nie dłuższym niż 60 sekund.
Znak bezpieczeństwa o tych samych wymiarach podświetlony wewnętrznie jest dostrzegalny z większej odległości niż znak oświetlony zewnętrznie. Odległość maksymalną, z jakiej można dostrzec znak, określa wzór:
L = (odległość obserwacji) = z·h(wysokość znaku)
z – jest zmienną zależną od sposobu oświetlenia znaku i przyjmuje wartość:
100 – dla znaków oświetlonych zewnętrznie,
200 – dla znaków oświetlonych wewnętrznie.
Zaleca się, by znak bezpieczeństwa ze względu na dobrą widzialność był montowany nie wyżej niż 20° powyżej poziomu wzroku.
Wymagania a rzeczywistość
W mojej pracy zawodowej spotykam się z obliczeniami oświetlenia awaryjnego, w których projektant pominął wymóg projektowania z uwzględnieniem współczynnika utrzymania. Współczynnik utrzymania (MF) określa stopień obniżenia poziomu natężenia oświetlenia lub luminancji, po określonym czasie użytkowania urządzenia oświetleniowego, odniesiony do poziomu natężenia oświetlenia lub luminancji dla urządzenia nowego.
Dla oświetlenia awaryjnego przyjmuje się, że wyznaczanie współczynnika utrzymania MF wiąże się z uwzględnieniem głównie trzech czynników: obniżania się strumienia świetlnego źródeł światła, starzenia się materiałów soczewek, kloszy (zmniejszenie przejrzystości) oraz zabrudzenia opraw. Przy dużym zapyleniu garaży, rzadkim czyszczeniu oraz długim czasie użytkowania strumień świetlny wychodzący z opraw może być na poziomie nawet 50% strumienia znamionowego nowej oprawy. Co za tym idzie, nieodpowiednio zaprojektowany system świetlny może podczas ewakuacji nie spełnić swojej roli.
Kolejną przypadłością niektórych projektów dla obiektów garażowych jest stosowanie wyłącznie oświetlenia dróg ewakuacyjnych i brak oświetlenia strefy otwartej. Jednak w tych przestrzeniach mogą występować przeszkody, które będąc nieoświetlone mogą powodować zagrożenie podczas ewakuacji. Pamiętajmy, że projektując oświetlenie awaryjne musimy je dostosować do elementów kubatury wynikającej z architektury obiektu budowlanego. Do obliczeń musimy przyjąć WSZYSTKIE przeszkody, jakie mogą stanąć na drodze światła. Wszystkie podciągi, przewody wentylacyjne, słupy konstrukcyjne, a w niektórych obiektach jest ich naprawdę dużo. W efekcie oprawy są mocowane na wysokości około 2,1 m. Należy pamiętać o krzywej rozsyłu światła danej oprawy i wysokości, na której jest zamontowana, aby uzyskać właściwą wartość natężenia oświetlenia.
Spotykam się również z obliczeniami oświetlenia awaryjnego wykonanymi w taki sposób, jakby cały parking podziemny nie posiadał ani jednego słupa, ani jednego podciągu, a podczas realizacji światło z opraw montowanych na stropie zatrzymuje się na elementach konstrukcyjnych nie oświetlając odpowiednio przestrzeni ewakuacji. Wprowadzenie elementów konstrukcyjnych powoduje konieczność dołożenia kilku do kilkunastu sztuk opraw, by spełnić wymagania normatywne.
Ostatecznie celem oświetlenia ewakuacyjnego jest zapewnienie możliwości bezpiecznej ewakuacji.
Literatura
-
Ustawa prawo budowlane (tekst jednolity z 2020 r. poz. 1333 z późniejszymi zmianami).
-
Obwieszczenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 8 kwietnia 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r. poz.1065 z nowelizacjami z 2020 r. poz. 1608 i 2351).
-
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2021 r. poz. 869).
-
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z 2010 r. nr 109 poz. 719 z nowelizacją Dz.U. z 2019 r. poz. 67).
Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!
1 W zbiorach PKN norma ta została zastąpiona normą PN-EN 1838:2013-11. Norma ta nie jest przywołana w Rozporządzeniu [2].