Procedury postępowania i pomiary w strefach zagrożonych wybuchem (część 3.)
Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, związane z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej w miejscu pracy
Rys. Wzór graficzny znaku ostrzegawczego, rys. F. Łasak
W lipcu 2010 r. (Dz.U. nr 138, poz. 931) ukazało się Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związane z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej w miejscu pracy. Przepisy tego rozporządzenia wdrażają postanowienia dyrektywy 1999/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa.
Zobacz także
mgr inż. Fryderyk Łasak Procedury postępowania i pomiary w strefach zagrożonych wybuchem (część 2.)
Konieczność jednoczesnego wystąpienia niebezpiecznej atmosfery wybuchowej i efektywnego źródła zapłonu oraz przewidywane skutki wybuchu prowadzą bezpośrednio do podstawowych zasad zapobiegania wybuchowi...
Konieczność jednoczesnego wystąpienia niebezpiecznej atmosfery wybuchowej i efektywnego źródła zapłonu oraz przewidywane skutki wybuchu prowadzą bezpośrednio do podstawowych zasad zapobiegania wybuchowi i ochrony przed wybuchem.
mgr inż. Grzegorz Loska Zmiany wartości pomiarowej impedancji pętli zwarcia w rzeczywistych niskonapięciowych sieciach IT
Przy pomiarach impedancji pętli zwarcia w przemysłowych, niskonapięciowych sieciach IT występuje wiele czynników wpływających na dokładność pomiarów. Wartości wyznaczonych pomiarowo impedancji pętli zwarcia...
Przy pomiarach impedancji pętli zwarcia w przemysłowych, niskonapięciowych sieciach IT występuje wiele czynników wpływających na dokładność pomiarów. Wartości wyznaczonych pomiarowo impedancji pętli zwarcia są często znacząco różne od wartości otrzymanych na podstawie obliczeń. Mają na to wpływ czynniki związane z zastosowaną metodą pomiarową (sposób uziemienia na czas pomiarów punktu neutralnego transformatora zasilającego), a także konfiguracja samej sieci IT, w której wykonujemy pomiary, oraz...
Jacek Sawicki news W trosce o standardy komunikacji liczników zdalnego odczytu i urządzeń odbiorców energii elektrycznej w gospodarstwach domowych
W Dzienniku Ustaw z dnia 20.06.2023 r., poz. 1142, ukazało się Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 30 maja 2023 r. w sprawie wymagań dla standardów komunikacji pomiędzy licznikiem zdalnego...
W Dzienniku Ustaw z dnia 20.06.2023 r., poz. 1142, ukazało się Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 30 maja 2023 r. w sprawie wymagań dla standardów komunikacji pomiędzy licznikiem zdalnego odczytu a urządzeniami odbiorcy energii elektrycznej w gospodarstwie domowym oraz dla tych urządzeń na potrzeby komunikacji z licznikiem zdalnego odczytu.
W §1 Rozporządzenie określa minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy środowisku pracy, w którym z przyczyn wynikających z cech miejsca pracy, urządzeń lub używanych substancji i mieszanin może wystąpić atmosfera wybuchowa.
W §2 omówiono znaczenie określeń stosowanych w tekście.
W §3 omówiono przypadki, dla których przepisów rozporządzenia nie stosuje się.
W §4 omawiane są środki dla zapobiegania wybuchom i zapewniania ochrony przed ich skutkami, w tym celu pracodawca powinien stosować odpowiednie do rodzaju działalności, techniczne lub organizacyjne środki ochronne.
Rozporządzenie zaleca realizację następujących celów w podanej kolejności:
- zapobieganie tworzeniu się atmosfery wybuchowej;
- zapobieganie wystąpieniu zapłonu atmosfery wybuchowej;
- ograniczenie szkodliwego efektu wybuchu, celem zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa osób pracujących.
Pracodawca w ustalonym przez siebie terminie dokonuje systematycznego przeglądu stosownych środków ochronnych, w przypadku stwierdzenia zmian należy podjąć ich weryfikację.
Pracodawca powinien dokonać kompleksowej oceny ryzyka możliwości wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej, zwanej „oceną ryzyka”.
Ocena ryzyka obejmuje również miejsca pracy, które są lub mogą być połączone przez otwory z innymi miejscami, gdzie może wystąpić atmosfera wybuchowa.
W miejscach pracy, gdzie atmosfera wybuchowa może wystąpić w ilościach zagrażających zdrowiu i bezpieczeństwu osób pracujących, pracodawca zgodnie z oceną ryzyka zapewnia bezpieczeństwo i właściwy nadzór osób, wprowadzając adekwatne do zagrożenia środki ochronne.
Wg §5 Pracodawca dzieli przestrzenie zagrożone na strefy, klasyfikując je na podstawie prawdopodobieństwa i czasu występowania atmosfery wybuchowej mieszanin gazowych jako:
Strefy 0, 1., i 2. jako przestrzenie, w których atmosfera wybuchowa zawiera mieszaninę z powietrzem gazów, par i mgieł występujących w ilościach zgodnie z klasyfikacją rozporządzenia Ministra Gospodarki w następujący sposób:
strefa 0 – jest to przestrzeń, w której gazowa atmosfera wybuchowa występuje ciągle, w długich okresach lub często (ponad 1000 godzin w roku, np. w zbiornikach i w aparatach technologicznych) w czasie normalnych warunków pracy urządzeń technologicznych, oraz w miejscach, gdzie może pojawić się i utrzymywać, np. w kanałach, studzienkach, pod stropami. W zasadzie warunki takie odpowiadają warunkom występującym we wnętrzach zbiorników z cieczami palnymi, w rurociągach, w reaktorach i innych urządzeniach technologicznych oraz niekiedy w przestrzeniach nad zbiornikami z dachami pływającymi, w kanałach, studzienkach pod stropami itp.,
strefa 1. – jest to przestrzeń, w której pojawienie się gazowej atmosfery wybuchowej jest prawdopodobne w warunkach normalnej pracy urządzeń technologicznych (w czasie od 10 do 1000 godzin w roku) np.:
- wokół nieszczelnych urządzeń i elementów instalacji technologicznych, jak dławice pomp i kompresorów, połączeń kołnierzowych itp.,
- wokół kominków wentylacyjnych i oddechowych oraz przy zaworach spustowych i zrzutowych,
- w miejscach, w których produkuje się lub stosuje ciecze palne, np. przy malowaniu, myciu, czyszczeniu, klejeniu, drukowaniu, suszeniu itp.,
- przy magazynowaniu substancji palnych w nieszczelnych opakowaniach lub mogących ulec uszkodzeniu,
- przy przelewaniu, mieszaniu i wykonywaniu czynności mogących doprowadzić do wydzielenia się substancji palnych (gazu, pary cieczy lub aerozoli) w ilościach mogących, w sprzyjających warunkach, doprowadzić do powstania mieszaniny wybuchowej,
- przy dystrybucji paliw i gazu płynnego (LPG), przy zaworach spustowych, zrzutowych i oddechowych,
Strefa ta może również obejmować między innymi:
- bezpośrednie otoczenie strefy 0,
- bezpośrednie otoczenie miejsc zasilania surowcami aparatury technologicznej,
- bezpośrednie otoczenie miejsc napełniania i opróżniania,
- otoczenie wrażliwych na uszkodzenia urządzeń, systemów ochronnych, części i podzespołów, wykonanych ze szkła, ceramiki, i podobnych materiałów,
- bezpośrednie otoczenie niewłaściwie zabezpieczonych uszczelnień, np. w pompach, zaworach,
- w miejscach i w czasie produkcji lub stosowania cieczy palnych, np. do mycia, czyszczenia, malowania, klejenia,
- w miejscach i w czasie przelewania, mieszania, suszenia i innych czynności mogących doprowadzić do wydzielania się gazów palnych, par cieczy palnych, lub aerozoli w ilościach, które mogą w sprzyjających warunkach doprowadzić do powstania mieszaniny wybuchowej,
strefa 2. – jest to przestrzeń, w której w warunkach normalnej pracy urządzeń technologicznych pojawienie się gazowej atmosfery wybuchowej jest bardzo mało prawdopodobne. Jeżeli jednak mieszanina wybuchowa powstanie, to w niedużej objętości i tylko na krótki okres czasu (ok. 10 godzin w roku). Strefa ta może obejmować min. miejsca otaczające strefę 0 lub 1.
Strefy 20, 21, i 22 to przestrzenie, w których atmosfera wybuchowa zawiera mieszaninę z powietrzem obłoku palnego pyłu, występującego w ilościach zgodnie z klasyfikacją rozporządzenia Ministra Gospodarki.
Klasyfikacja przestrzeni zagrożonych wybuchem mieszanin pyłowych
Pyły palne zalegające na urządzeniach technologicznych i wyposażeniu pomieszczeń, warstwy, zwały i osady pyłowe powinny być traktowane tak samo, jak każde inne źródło, które może być przyczyną powstawania mieszanin wybuchowych pyłów z powietrzem. Przestrzenie zagrożone wybuchem mieszanin pyłów z powietrzem klasyfikuje się do stref zagrożenia wybuchem: 20, 21 i 22 w zależności od czasu i częstości występowania mieszanin wybuchowych:
strefa 20. – jest to przestrzeń (miejsca), w której mieszanina wybuchowa w postaci obłoku pyłu palnego w powietrzu występuje stale, długo lub często (ponad 1000 godzin w roku), w normalnych warunkach pracy urządzeń technologicznych, np. wewnątrz urządzeń technologicznych – w sortownikach, młynach, kruszarniach, rozdrabniaczach, mieszalnikach, komorach kurzowych, filtrach rękawowych i workowych, cyklonach, urządzeniach aspiracyjnych, przenośnikach kubełkowych, kabinach nakładania farb proszkowych – stosowanych w przemysłach spożywczym, obróbki drewna lub tworzyw sztucznych, farmaceutycznym, zbożowym, metalowym itp.,
strefa 21. – jest to przestrzeń (miejsca), w której mieszanina wybuchowa w postaci obłoku pyłu palnego w powietrzu może wystąpić w normalnych warunkach pracy w wyniku poderwania pyłu zleżałego, rozszczelnienia urządzeń produkcyjnych i aspiracyjnych – służących do odsysania i transportu pyłu oraz przy magazynowaniu, suszeniu, prażeniu, granulowaniu, brykietowaniu i podobnych operacjach technologicznych (w czasie od 10 do 1000 godzin w roku) oraz w sytuacjach wymienionych w opisie strefy 20.,
strefy 22. – jest to przestrzeń (miejsca), w których wystąpienie mieszaniny wybuchowej pyłu palnego z powietrzem jest mało prawdopodobne, jednak w przypadku wystąpienia trwa krótko (poniżej 10 godzin w roku). Sytuacja taka może wystąpić w otworach wentylacyjnych zbiorników przy otwieraniu klap/włazów itp. zamknięć urządzeń, gdy występuje w nich nadciśnienie przy rozszczelnieniu urządzeń, połączeń elastycznych oraz przy magazynowaniu pylących produktów lub manipulowaniu nimi. Należy unikać gromadzenia się pyłów o grubości większej niż 5 mm, ponieważ taka warstwa może doprowadzić do zagrożenia pożarowego i/lub wybuchowego, jak również pogorszenia warunków chłodzenia urządzeń, kabli, przewodów itp. Strefa ta może otaczać, m.in. miejsca w bezpośrednim sąsiedztwie urządzeń, systemów ochronnych, części i podzespołów zawierających pył, z których może dojść do uwolnienia i gromadzenia się pyłu, np. w młynach i innych miejscach wymienionych w charakterystyce strefy 20 i 21.
Strefy zagrożenia wybuchem mieszanin pyłów z powietrzem wyznacza się we wszystkich kierunkach od miejsca emisji substancji niebezpiecznych. Ich wymiary zależą od rodzaju źródła emisji, parametrów fizykochemicznych substancji, rodzaju wykonywanych czynności, rodzaju wentylacji i jej skuteczności, ciśnienia w aparaturze, temperatury itp.
Przestrzenie, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu, pracodawca oznacza, w miejscach występu do tych przestrzeni znakiem ostrzegawczym przedstawionym na rysunku 1., informującym o możliwości wystąpienia atmosfery wybuchowej w ilościach zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu. Udostępnione przez pracodawcę miejsca pracy, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, powinny spełniać minimalne wymagania określone w tym rozporządzeniu.
Rys. 1. Wzór graficzny znaku ostrzegawczego, rys. F. Łasak
W §6 jest wymaganie, aby udostępnione przez pracodawcę miejsca pracy, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, powinny spełniać minimalne wymagania określone przez to rozporządzenie.
Kolejność wyznaczania stref zagrożenia wybuchem
Strefy zagrożenia wybuchem, w zależności od warunków, wyznacza się w następującej kolejności:
strefę 0 – jeżeli istnieją ku temu warunki,
strefę 1. – wokół strefy 0 oraz wokół odpowietrzeń zbiorników, zaworów oddechowych i wentylacyjnych oraz przy otwartych zbiornikach, reaktorach itp.,
strefę 2. – wokół strefy 1., w razie braku skutecznej wentylacji, przy występowaniu substancji ogrzanych lub pod ciśnieniem
Podobnie wyznacza się strefy 20, 21, 22. Po strefach 21 i 22 mogą być wyznaczone przestrzenie zagrożone pożarem. Istnieją również przepisy branżowe zawierające odpowiednią klasyfikację typowych obiektów, np. baz i stacji paliw oraz rurociągów dalekosiężnych.
W §7 jest wymaganie, aby Pracodawca przed udostępnieniem miejsca pracy sporządził dokument zabezpieczenia przed wybuchem, na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka. Dokument ten powinien zawierać:
1) opis środków ochronnych, które zostaną podjęte w celu spełnienia wymagań określonych w rozporządzeniu oraz ograniczenia szkodliwych skutków wybuchu;
2) wykaz przestrzeni zagrożonych wybuchem wraz z ich klasyfikacją na strefy;
3) oświadczenie, że:
- miejsca pracy, urządzenia, a także urządzenia ostrzegawcze są zaprojektowane, używane i konserwowane w sposób zapewniający bezpieczne i właściwe ich funkcjonowanie,
- urządzenia spełniają wymagania w przewidziane w przepisach dotyczących minimalnych wymagań dotyczących bhp w zakresie użytkowania przez pracowników podczas pracy,
- została dokonana ocena ryzyka możliwości wystąpienia atmosfery wybuchowej;
4) terminy dokonywania przeglądu stosowanych środków ochronnych
5) określenie dla wszystkich osób wykonujących pracę na rzecz różnych pracodawców w tym samym miejscu pracy:
- wymaganych środków ochronnych,
- zasad koordynacji stosowania tych środków przez pracodawcę odpowiedzialnego za miejsce pracy,
- celu koordynacji oraz metod i procedur jej wprowadzania.
W §9 jest wymaganie, aby Pracodawca zapewnił osobom pracującym w miejscach, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej odpowiednie szkolenie dotyczące ochrony przed wybuchem, w ramach szkoleń w dziedzinie bhp.
W §10 jest wymaganie, aby palne gazy, pary, mgły lub pyły, które mogą spowodować zagrożenie wybuchem i zostały uwolnione lub wyemitowane, powinny być odpowiednio kierowane lub usuwane w bezpieczne miejsce, a jeżeli jest to niewykonalne, bezpiecznie gromadzone lub zabezpieczone w inny właściwy sposób.
1. Jeżeli atmosfera wybuchowa zawiera różne rodzaje palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, stosuje się środki ochronne odpowiadające największemu potencjalnemu zagrożeniu.
§11 wymaga Instalacji, urządzeń, systemów ochronnych i elementów łączących, w szczególności kabli, przewodów, rur, używa się jedynie wtedy, kiedy w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem określono, że mogą być one bezpiecznie używane w atmosferze wybuchowej.
2. Pracodawca powinien podjąć wszelkie niezbędne środki, aby przeciwdziałać błędnym połączeniom elementów łączących.
§ 12. 1. Pracodawca powinien podjąć wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia, ze miejsca pracy, urządzenia oraz elementy łączące, dostępne osobom pracującym zostały zaprojektowane, wykonane, połączone i działają w sposób minimalizujący zagrożenie wybuchem.
2. Środki, o których mowa w ust. 1, powinny zapobiegać wybuchowi, a w razie jego wystąpienia, powinny utrzymywać pod kontrolą i minimalizować jego rozprzestrzenianie się w miejscu pracy lub urządzeniach.
3. Jeżeli wystąpi taka konieczność, pracodawca powinien zapewnić, aby osoby pracujące zostały ostrzeżone za pomocą optycznych lub dźwiękowych sygnałów alarmowych, tak aby mogły opuścić przestrzeń zagrożoną przed zaistnieniem warunków powodujących wybuch.
§ 13. Zgodnie z wymaganiami rozporządzenia zabezpieczenia przed wybuchem, pracodawca zapewnia warunki ewakuacji, które w sytuacji zagrożenia wybuchem umożliwią osobom znajdującym się w przestrzeni zagrożonej wybuchem szybkie i bezpieczne jej opuszczenie.
§ 14. 1 W przypadku, gdy miejsce pracy, w którym może wystąpić atmosfera wybuchowa, może być udostępnione osobom pracującym po raz pierwszy, weryfikuje się jego ogólne bezpieczeństwo w zakresie zabezpieczenia przed wybuchem. Przed udostępnieniem miejsca pracy należy sprawdzić, czy zostały spełnione wszystkie warunki niezbędne do zapewnienia takiego zabezpieczenia.
2. Wymaganej weryfikacji dokonują wskazane przez pracodawcę osoby pracujące, które posiadają specjalistyczne doświadczenie lub kwalifikacje zawodowe w zakresie zabezpieczenia przed wybuchem.
§ 16. W zależności od rodzajów palnych gazów, par, mgieł lub pyłów występujących w strefach wymienionych w § 5, stosuje się następujące kategorie urządzeń:
- w strefie 0 lub 20 – urządzenia kategorii 1;
- w strefie 1 lub 21 – urządzenia kategorii 1 lub 2;
- w strefie 2 lub 22 – urządzenia kategorii 1,2 lub 3.
Urządzenia służące do wykonywania pracy w miejscach, gdzie istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, które zostały udostępnione osobom pracującym po raz pierwszy, powinny spełniać minimalne wymagania, o których mowa w rozporządzeniu.
