Oświetlenie awaryjne – wymagania projektowe
Odległości obserwacji – schemat
Rys. D. Kamiński
Oświetlenie sztuczne pozwala na przeniesienie czynności wykonywanych przy świetle dziennym na czas, kiedy ono nie występuje, do stref i pomieszczeń, do których światło dzienne nie dociera. A co się dzieje, gdy to światło gaśnie?
Zobacz także
dr inż. Karol Kuczyński Dopuszczenia dla opraw oświetlenia awaryjnego
Oświetlenie awaryjne jest przeznaczone do użytkowania podczas awarii oświetlenia podstawowego. Budynki zakładów przemysłowych czy hoteli oraz obiekty użyteczności publicznej muszą być wyposażone w urządzenia...
Oświetlenie awaryjne jest przeznaczone do użytkowania podczas awarii oświetlenia podstawowego. Budynki zakładów przemysłowych czy hoteli oraz obiekty użyteczności publicznej muszą być wyposażone w urządzenia przeciwpożarowe, którym należy zapewnić konserwację i naprawy w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie. Jest to szczególnie istotne obecnie, w związku z powtarzającymi się coraz częściej awariami sieci energetycznej i innymi zdarzeniami losowymi.
leroymerlin.pl Barwa światła, liczba lampek, długość łańcucha... Sprawdź, czym kierować się przy wyborze zewnętrznych lampek choinkowych
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie...
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie lub przy wejściu do domu. Wystarczy wybrać odpowiednie lampki. Które z nich sprawdzą się na zewnątrz? Poniżej przydatne wskazówki.
V-TAC Poland Sp. z o.o. Oszczędne, ekologiczne i z długą żywotnością - oświetlenie LEDowe z mechanizmem Long Life
Oświetlenie odgrywa kluczową rolę w naszym codziennym życiu, zarówno w domu, jak i w miejscach publicznych czy przemysłowych. Tradycyjne żarówki, zwłaszcza te oparte na technologii żarzenia, były dominującym...
Oświetlenie odgrywa kluczową rolę w naszym codziennym życiu, zarówno w domu, jak i w miejscach publicznych czy przemysłowych. Tradycyjne żarówki, zwłaszcza te oparte na technologii żarzenia, były dominującym źródłem światła przez wiele lat. Jednak wraz z postępem technologicznym i wzrostem świadomości ekologicznej, coraz więcej osób zwraca uwagę na oświetlenie LEDowe, które charakteryzuje się nie tylko oszczędnością energii, ale także ekologicznością i długą żywotnością. Jednym z ciekawych rozwiązań...
StreszczenieArtykuł omawia zagadnienia oświetlenia awaryjnego w świetle normy PN-EN 1838, która została zaktualizowana przez PKN w listopadzie 2013 roku. Zostały przedstawione wymagania instalacyjne, zasady projektowania i stosowania oświetlenia awaryjnego. Zasygnalizowane zostały zmiany względem starej normy. Jednak artykuł nie wyczerpuje tematu i prowadzi do pełnego tekstu normy.AbstractEmergency lighting – selected issueThe article discusses the issue of emergency lighting in the standards PN-EN 1838, which has been updated by the PKN in November 2013. The article submit installation requirements, principles of design and application of emergency lighting. Indicated there have been changes to the old standards. However, the article does not suit the theme and leads to the full text of the standard. |
Następuje uczucie niepokoju, może pojawić się panika. W takich sytuacjach może nastąpić zagrożenie zdrowia lub życia. Niejednokrotnie zanik oświetlenia podstawowego nie jest spowodowany zwykłą awarią zasilania czy wyłączeniem u dostawcy, a dodatkowymi czynnikami, np. pożarem.
Budynki i obiekty budowlane, zgodnie z Ustawą o ochronie przeciwpożarowej [1], muszą być wyposażone w urządzenia przeciwpożarowe, którym należy zapewnić konserwację i naprawy w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [2] instalacje oświetlenia awaryjnego są urządzeniami przeciwpożarowymi.
Aby ewakuacja z zagrożonego obiektu mogła być skuteczna, należy z każdego miejsca w obiekcie, przeznaczonego do przebywania ludzi, zapewnić odpowiednie warunki ewakuacji, umożliwiające szybkie i bezpieczne opuszczanie strefy zagrożonej lub objętej pożarem.
Warunki ewakuacji muszą być dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji, konstrukcji i wymiarów.
Jednym ze środków technicznych zabezpieczenia przeciwpożarowego jest zapewnienie oświetlenia awaryjnego (ewakuacyjnego i zapasowego) w pomieszczeniach i na drogach ewakuacyjnych. Szczegółowe rozwiązania oświetlenia awaryjnego zostały wymienione w przepisach techniczno-budowlanych, między innymi w normie PN-EN 1838:2013-11 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne. Norma ta nie została jeszcze przetłumaczona na język polski i występuje w języku angielskim. Zastąpiła dotychczas stosowaną normę PN-EN 1838:2005.
Oświetlenie awaryjne jest przeznaczone do stosowania podczas awarii zasilania urządzeń do oświetlenia podstawowego. Głównym jego celem jest zapewnienie bezpiecznego opuszczenia zajmowanych przestrzeni podczas awarii zasilania opraw oświetlenia podstawowego.
Oświetlenie awaryjne dzieli się na:
- oświetlenie ewakuacyjne,
- oświetlenie zapasowe.
Oświetlenie ewakuacyjne dzieli się na:
- oświetlenie drogi ewakuacyjnej,
- oświetlenie strefy otwartej,
- oświetlenie strefy wysokiego ryzyka.
Z oświetlenia drogi ewakuacyjnej zostały wydzielone znaki bezpieczeństwa.
Oświetlenie zapasowe to część oświetlenia awaryjnego pozwalająca na kontynuację normalnych czynności w sposób niezmieniony.
Oświetlenie ewakuacyjne to część oświetlenia awaryjnego zapewniającego bezpieczne opuszczenie miejsca przebywania lub umożliwiające uprzednie podjęcie próby zakończenia potencjalnie niebezpiecznego procesu.
Oświetlenie drogi ewakuacyjnej ma za zadanie umożliwienie ludziom bezpiecznego wyjścia z miejsc przebywania i użycia dróg ewakuacyjnych oraz łatwe zlokalizowanie i użycie sprzętu pożarowego.
Oświetlenie awaryjne znaków bezpieczeństwa ma zapewnić właściwe warunki postrzegania znaków tak, aby była możliwość łatwego i jednoznacznego rozpoznania i użycia dróg ewakuacyjnych.
Oświetlenie strefy otwartej (zwane czasami oświetleniem antypanikowym) służy do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia paniki i umożliwienia przemieszczenia się osób w kierunku dróg ewakuacji.
Ważnym elementem oświetlenia drogi ewakuacyjnej lub strefy otwartej jest oświetlenie wszystkich przeszkód występujących na wysokości do 2 metrów. Należy te powierzchnie oświetlać w sposób bezpośredni.
Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka ma na celu umożliwienie pracownikom bezpieczne zakończenie niebezpiecznych prac, a osobom przebywającym w niebezpiecznej strefie lub potencjalnie niebezpiecznej sytuacji – udanie się w kierunku dróg ewakuacji.
Dla zrozumienia oświetlenia awaryjnego należy zdefiniować ważne pojęcia:
- oświetlenie awaryjne – jest przeznaczone do stosowania podczas awarii zasilania urządzeń do oświetlenia podstawowego,
- droga ewakuacyjna – to droga wyznaczona do ewakuacji podczas awarii, rozpoczyna się tam, gdzie zaczyna się ewakuacja, a kończy w miejscu bezpieczeństwa, miejscu zbiórki do ewakuacji,
- znak bezpieczeństwa – to znak przekazujący ogólną informację dotyczącą bezpieczeństwa, będącą kombinacją koloru i kształtu znaku, który poprzez dodanie graficznych symboli daje szczegółową informację na temat bezpieczeństwa. Względem poprzedniej normy nie jest dopuszczone używanie napisów i tekstów na znakach bezpieczeństwa,
- miejsca bezpieczeństwa (miejsce zbiórki do ewakuacji) – jest to wyznaczone miejsce, gdzie uciekający ludzie mogą bezpiecznie gromadzić się i nie są narażeni na niebezpieczeństwo.
Wymagania projektowe
Norma PN-EN 1838:2011 podaje minimalne parametry oświetlenia poszczególnych stref. Wszystkie wymagania podane w normie dotyczą wartości, poniżej których nie dopuszcza się spadku danego parametru w okresie eksploatacji. W miarę upływu czasu parametry urządzeń oświetleniowych zmieniają się, parametry oświetlenia maleją, dlatego oświetlenie powinno być zaprojektowane wraz z systemem konserwacji.
Główne przyczyny powodujące zmiany strumienia świetlnego opraw oświetleniowych w czasie to:
- zmiany temperatury otoczenia oraz parametrów sieci zasilającej,
- zmiany wywołane starzeniem się opraw oświetleniowych,
- zmiany spowodowane starzeniem się źródeł światła i ich wygasanie,
- zabrudzanie opraw, źródeł światła oraz oświetlanych pomieszczeń.
System oświetlenia awaryjnego powinien być zaprojektowany bazując na najgorszych warunkach pracy opraw oświetleniowych, np. minimalnym wyjściowym strumieniu świetlnym, maksymalnym olśnieniu w trakcie czasu życia opraw. Powinien opierać się wyłącznie na strumieniu świetlnym padającym bezpośrednio na powierzchnię, ignorując strumień świetlny odbity od powierzchni pomieszczenia. Jednak istnieje możliwość wykorzystania systemów oświetlenia pośredniego lub uplightów pracujących w układach z podtrzymaniem do oświetlenia awaryjnego z zastrzeżeniem wykorzystania tylko pierwszego odbicia (kolejne odbicia mają być ignorowane), które może być traktowane jako światło bezpośrednie.
Dla zapewnienia dobrej widzialności celu ewakuacji należy oświetlać strefy przestrzeni, po których odbywa się ewakuacja. Znaki ewakuacyjne znajdujące się nad wszystkimi wyjściami oraz na drogach ewakuacji powinny być oświetlone, aby wskazać jednoznacznie trasę ucieczki do bezpiecznego miejsca. By zapewnić dobrą widzialność, oprawy nie powinny być montowane niżej niż 2 m nad podłogą, a dla ułatwienia widzenia znaki bezpieczeństwa nie powinny być montowane wyżej niż 20° ponad płaszczyzną poziomą wzroku z zachowaniem maksymalnych odległości widzenia znaku.
Jeżeli nie ma możliwości zobaczyć bezpośrednio wyjścia ewakuacyjnego, należy umieścić oświetlony znak lub serie oświetlonych znaków i tak prowadzić w kierunku wyjścia ewakuacyjnego.
Oprawy oświetlenia drogi ewakuacyjnej zgodnie z wymaganiami PN‑EN 60598-2-22 należy umieścić tak, by zapewnić odpowiednie natężenie oświetlenia w pobliżu każdych drzwi wyjścia ewakuacyjnego, w pobliżu każdego miejsca potencjalnie stanowiącego zagrożenie, oraz każdego urządzenia bezpieczeństwa.
W szczególności oświetlenie awaryjne powinno być stosowane w pobliżu (czyli w odległości maksymalnie 2 m mierząc w płaszczyźnie poziomej):
- każdych drzwi ewakuacyjnych, schodów z uwzględnieniem bezpośredniego oświetlenia każdego stopnia,
- każdej zmiany poziomów drogi ewakuacji,
- każdego zewnętrznie oświetlanego znaku bezpieczeństwa, który musi być oświetlony w warunkach oświetlenia awaryjnego,
- przy każdej zmianie kierunku, tak by oświetlić obydwa kierunki przed i po zmianie,
- przy każdym skrzyżowaniu korytarzy, tak by oświetlić wszystkie kierunki,
- przy każdym ostatecznym wyjściu ewakuacyjnym z budynku oraz na zewnątrz tego wyjścia wraz z drogą prowadzącą do miejsca zbiórki do ewakuacji,
- każdego punktu pierwszej pomocy, by uzyskać natężenie oświetlenia awaryjnego na poziomie 5 lx na pionowej płaszczyźnie skrzynki pierwszej pomocy,
- każdego punktu umieszczenia sprzętu przeciwpożarowego i przycisku alarmowego, aby uzyskać natężenie oświetlenia awaryjnego na poziomie 5 lx na płaszczyźnie pionowej przycisku alarmowego, punktu przywoławczego, ręcznego ostrzegacza pożarowego oraz innego sprzętu przeciwpożarowego,
- każdego punktu wyposażenia ratunkowego, ewakuacyjnego dla niepełnosprawnych,
- miejsc przebywania niepełnosprawnych i punktów przywoławczych,
- należy w miejscach zbiórek niepełnosprawnych zapewnić dwustronną komunikację, włączając w to toalety dla niepełnosprawnych.
Wymagania ogólne
Przy projektowaniu oświetlenia awaryjnego należy brać pod uwagę fakt różnej wydolności wzrokowej osób ewakuujących się oraz znaczne zmniejszenie możliwości adaptacji wzroku osób starszych.
Ze względu na poprawność rozpoznawania barw znaków bezpieczeństwa wskaźnik oddawania barw Ra źródeł światła oświetlenia awaryjnego powinien być większy niż 40. Minimalny czas pracy oświetlenia drogi ewakuacji i strefy otwartej nie powinien być krótszy niż 1 godzina.
Oświetlenie drogi ewakuacji i strefy otwartej powinno być zapewnione na poziomie 50% wymaganego natężenia oświetlenia po 5 sekundach od uruchomienia, a maksymalnie po 60 sekundach powinno zapewniać 100%. Wszystkie parametry projektu oświetlenia awaryjnego powinny być sprawdzone na drodze pomiarowej lub zweryfikowane z danymi katalogowymi.
W nowej normie podano sposoby i miejsca, w których należy rozmieszczać znaki ewakuacyjne, bardziej doprecyzowano sposoby wyznaczania natężenia oświetlenia w pobliżu punktów newralgicznych ze względu na ewakuację i prowadzenie akcji gaśniczych oraz zwrócono szczególną uwagę na ewakuację osób niepełnosprawnych z miejsc zagrożonych. Poniżej omówiono wymagania szczegółowe, które nie znalazły się w założeniach ogólnych.
Oświetlenie drogi ewakuacji
Dla dróg ewakuacyjnych o szerokości do 2 m poziome minimalne natężenie oświetlenia na podłodze wzdłuż środkowej linii drogi ewakuacyjnej powinno być nie mniejsze niż 1 lx, a na centralnym pasie obejmującym nie mniej niż połowę szerokości drogi powinno stanowić co najmniej połowę podanej wartości przy zachowaniu równomierności:
nie mniejszej niż 1:40. Olśnienie od opraw powinno być utrzymane na niskim poziomie poprzez ograniczenie światłości opraw w obrębie pola widzenia.
Szersze drogi ewakuacyjne należy traktować jako wielokrotność pojedynczych, dwumetrowych, dróg ewakuacji z uwzględnieniem wszystkich wymogów dla każdej z dróg ewakuacyjnych lub mogą być oświetlane jak strefy otwarte.
By ograniczyć olśnienie wywołane dużymi kontrastami pomiędzy świecącymi częściami opraw a ich tłem, należy ograniczyć światłości opraw do wartości granicznych podanych w tabeli:
- dla poziomych dróg ewakuacyjnych w kątach powyżej 60° i poniżej 90° liczonych od pionu (rys. 2.),
- dla innych dróg np. schodów, ramp, wartości graniczne nie powinny być przekroczone w żadnym kącie.
Ograniczenie olśnienia jest ważne, ponieważ olśnienie może spowodować zmniejszenie rozpoznawania przeszkód lub znaków.
Oświetlenie strefy otwartej – zapobiegające panice
Oświetlenie awaryjne strefy otwartej nie powinno być niższe niż 0,5 lx na poziomie podłogi używanej podczas normalnej aktywności z wyjątkiem wyodrębnionego pasa obwodowego o szerokości 0,5 m, przy zachowaniu równomierności:
nie mniejszej niż 1:40. Olśnienie od opraw powinno być utrzymane na niskim poziomie poprzez ograniczenie światłości opraw w obrębie pola widzenia. Wartości światłości nie powinny przekroczyć wartości granicznych podanych w tabeli 1.
Norma PN-EN 1838:2013 wprowadza również wymóg stosowania oświetlenia strefy otwartej w toaletach dla niepełnosprawnych.
Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka
Oświetlenie stref wysokiego ryzyka powinno zapewniać na płaszczyźnie roboczej nie mniej niż 10% eksploatacyjnego natężenia oświetlenia wymaganego dla danej czynności, jednak nie powinno być mniejsze niż 15 lx przy zachowaniu równomierności:
na poziomie nie mniejszym niż 0,1. Należy przy tym zapewnić taki rodzaj oświetlenia, by wyeliminować efekt stroboskopowy.
Projektując takie oświetlenie należy brać pod uwagę system konserwacji, gdyż wymagane jest eksploatacyjne natężenie oświetlenia, czyli takie, poniżej którego nie dopuszcza się spadku natężenia oświetlenia.
Minimalny czas pracy oświetlenia strefy wysokiego ryzyka jest czasem, w którym przy danym procesie występuje zagrożenie dla ludzi. Jaki jest konkretnie – to ustala pracodawca bądź zarządca obiektu w zależności od ryzyka, jakie może wystąpić w danej strefie.
Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka powinno zapewniać 100% wymaganego natężenia oświetlenia po 0,5 sekundy od uruchomienia. By zapewnić dobrą widzialność znaków bezpieczeństwa i przeszkód, należy ograniczyć olśnienie wywołane dużymi kontrastami pomiędzy świecącymi częściami opraw a ich tłem oraz ograniczyć światłości opraw w każdym kącie do wartości granicznych podanych w tabeli 2.
Oświetlenie zapasowe
Oświetlenie zapasowe może być stosowane jako oświetlenie ewakuacyjne, jednak musi spełniać wszystkie wymogi jak dla oświetlenia ewakuacyjnego zgodnie z PN-EN 1838:2013. Jeżeli przy oświetleniu zapasowym natężenie oświetlenia jest mniejsze od minimalnego poziomu przy oświetleniu podstawowym, wówczas to oświetlenie można wykorzystać jedynie do zakończenia czynności lub przerwania prac.
Znaki bezpieczeństwa
Znaki bezpieczeństwa są kombinacją kształtu geometrycznego, barwy i symbolu graficznego. Dotyczą zasad bezpieczeństwa i chronią przed występującymi zagrożeniami. Osoba przebywająca na oznakowanym terenie zobowiązana jest do stosowania się do komunikatu przedstawionego w formie piktogramu.
Wszystkie znaki bezpieczeństwa oraz dodatkowe znaki kierunkowe używane podczas ewakuacji powinny spełniać wymagania:
w zakresie zasad projektowania: PN-ISO 3864-1:2006 Symbole graficzne. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Część 1: Zasady projektowania znaków bezpieczeństwa stosowanych w miejscach pracy i w obszarach użyteczności publicznej,
w zakresie wymagań fotometrycznych: ISO 3864-4 Graphical symbols. Safety colours and safety signs. Part 4: Colorimetric and photometric properties of safety sign materials,
w zakresie wymagań wyglądu: PN‑EN ISO 7010:2012E Symbole graficzne. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Zarejestrowane znaki bezpieczeństwa.
By zapewnić dobrą widoczność i czytelność znaków, wszystkie znaki muszą być oświetlone z zewnątrz bądź od wewnątrz. Ważne, aby podczas pracy oświetlenia awaryjnego znak bezpieczeństwa był wystarczająco oświetlony oraz widoczny, a także, aby kolor bezpieczeństwa pozostał zielony, a kontrastowy do niego kolor biały pozostawał biały w zakresie podanym w ISO 3864-4.
Luminancja dowolnej części znaku dla każdej barwy nie powinna być mniejsza niż 2 cd/m2. Stosunek maksymalnej do minimalnej luminancji zarówno białych, jak i kolorowych części znaków bezpieczeństwa nie powinien być większy niż 10:1. Zaleca się unikać dużych różnic luminancji sąsiednich części znaku.
Stosunek luminancji białej części znaku do luminancji barwnej części znaku nie powinien być mniejszy niż 5:1 i większy niż 15:1.
Minimalny czas oświetlenia znaków bezpieczeństwa nie powinien być krótszy niż 1 godzina.
Znak bezpieczeństwa powinien osiągnąć luminancję na poziomie 50% wymaganej luminancji po czasie nie dłuższym niż 5 sekund i 100% po czasie nie dłuższym niż 60 sekund.
Widzialność znaku bezpieczeństwa
Znak bezpieczeństwa o tych samych wymiarach podświetlony wewnętrznie jest dostrzegalny z większej odległości niż znak oświetlony zewnętrznie. Odległość maksymalną, z jakiej można dostrzec znak, określa wzór: