Norma PN-EN 1838:2013-11
Nowe podejście do oświetlenia awaryjnego
Rys. 1. Odmiany oświetlenia awaryjnego
D. Kamiński
Oświetlenie sztuczne pozwala na przeniesienie czynności wykonywanych przy świetle dziennym na czas, kiedy ono nie występuje, do stref i pomieszczeń, do których światło dzienne nie dociera. W chwili, gdy światło gaśnie, następuje uczucie niepokoju i może pojawić się panika. W takich sytuacjach może nastąpić zagrożenie zdrowia lub życia. Niejednokrotnie zanik oświetlenia podstawowego nie jest spowodowany zwykłą awarią zasilania czy wyłączeniem u dostawcy, a dodatkowymi czynnikami, np. pożarem.
Zobacz także
dr inż. Wiesława Pabjańczyk inteligentne instalacje oświetlenia wnętrz w kontekście zmian normy PN-EN 12464-1 (część 1.)
Od grudnia 2012 roku obowiązuje zmieniona norma dotycząca oświetlenia wnętrz PN-EN 12464-1 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach, która zastąpiła normę z...
Od grudnia 2012 roku obowiązuje zmieniona norma dotycząca oświetlenia wnętrz PN-EN 12464-1 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach, która zastąpiła normę z 2004 roku. Wprowadzone zmiany nie zmieniają istoty nowoczesnego projektowania oświetlenia stanowisk pracy we wnętrzach, nadając priorytet warunkom pracy wzrokowej pracownika na różnych obszarach stanowiska. Niemniej, doszła konieczność oceny dodatkowych parametrów oświetlenia w przestrzeni wnętrz, co...
leroymerlin.pl Barwa światła, liczba lampek, długość łańcucha... Sprawdź, czym kierować się przy wyborze zewnętrznych lampek choinkowych
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie...
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie lub przy wejściu do domu. Wystarczy wybrać odpowiednie lampki. Które z nich sprawdzą się na zewnątrz? Poniżej przydatne wskazówki.
V-TAC Poland Sp. z o.o. Oszczędne, ekologiczne i z długą żywotnością - oświetlenie LEDowe z mechanizmem Long Life
Oświetlenie odgrywa kluczową rolę w naszym codziennym życiu, zarówno w domu, jak i w miejscach publicznych czy przemysłowych. Tradycyjne żarówki, zwłaszcza te oparte na technologii żarzenia, były dominującym...
Oświetlenie odgrywa kluczową rolę w naszym codziennym życiu, zarówno w domu, jak i w miejscach publicznych czy przemysłowych. Tradycyjne żarówki, zwłaszcza te oparte na technologii żarzenia, były dominującym źródłem światła przez wiele lat. Jednak wraz z postępem technologicznym i wzrostem świadomości ekologicznej, coraz więcej osób zwraca uwagę na oświetlenie LEDowe, które charakteryzuje się nie tylko oszczędnością energii, ale także ekologicznością i długą żywotnością. Jednym z ciekawych rozwiązań...
W takich sytuacjach ma pomóc oświetlenie awaryjne. Głównym jego celem jest zapewnienie bezpiecznego opuszczenia zajmowanych przestrzeni podczas awarii zasilania opraw oświetlenia podstawowego.
Oświetlenie awaryjne dzieli się na oświetlenie ewakuacyjne i oświetlenie zapasowe. W skład oświetlenia ewakuacyjnego wchodzą:
- oświetlenie drogi ewakuacyjnej,
- oświetlenie strefy otwartej,
- oświetlenie strefy wysokiego ryzyka.
Nowością w normie PN-EN 1838:2013 w stosunku do PN-EN 1838:2005 jest wydzielenie z zakresu oświetlenia drogi ewakuacyjnej i wprowadzenie jej jako oddzielnej części znaków bezpieczeństwa.
Oświetlenie drogi ewakuacyjnej ma za zadanie umożliwienie bezpiecznego wyjścia z miejsc przebywania i użycie dróg ewakuacyjnych oraz łatwe zlokalizowanie i użycie sprzętu przeciwpożarowego.
Oświetlenie awaryjne znaków bezpieczeństwa ma zapewnić właściwe warunki postrzegania znaków tak, by była możliwość łatwego i jednoznacznego rozpoznania i użycia dróg ewakuacyjnych.
Oświetlenie strefy otwartej (zwane czasami oświetleniem zapobiegającym panice) ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia paniki i umożliwienie przemieszczenia się osób w kierunku dróg ewakuacji.
Ważnym elementem oświetlenia drogi ewakuacyjnej lub strefy otwartej jest oświetlenie wszystkich przeszkód występujących na wysokości do dwóch metrów. Powierzchnie, na których występują przeszkody, należy oświetlać w sposób bezpośredni.
Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka ma na celu umożliwienie pracownikom bezpieczne zakończenie niebezpiecznych prac, a osobom przebywającym w niebezpiecznej strefie udanie się w kierunku dróg ewakuacji.
Definicje
Norma PN-EN 1838:2013 zawiera odnośniki do innych wydawnictw normatywnych określających definicje pojęć używanych w normie. Niektóre pojęcia zmieniły brzmienie, gdyż zostały zaczerpnięte z normy EN 12665:2011, która ma swój polski odpowiednik PN-EN 12665:2011, ale wciąż nie została przetłumaczona i występuje w języku oryginału. I tak poniżej przytoczono definicje, które zmieniły swoje znaczenie względem starej normy:
Droga ewakuacyjna to droga wyznaczona do ewakuacji podczas awarii. Rozpoczyna się tam, gdzie zaczyna się ewakuacja, a kończy w miejscu bezpieczeństwa. Nowa norma uszczegółowiła definicję o miejsce rozpoczęcia i zakończenia.
Oświetlenie drogi ewakuacyjnej to część oświetlenia ewakuacyjnego zapewniające, że ewakuacja może być bezpiecznie i skutecznie przeprowadzona, gdy znajdują się tam użytkownicy.
Znak bezpieczeństwa to znak przekazujący ogólną informację dotyczącą bezpieczeństwa będącą kombinacją koloru i kształtu znaku, który poprzez dodanie graficznych symboli daje szczegółową informację dotyczącą bezpieczeństwa. Względem poprzedniej normy nie jest dopuszczone używanie napisów i tekstów na znakach bezpieczeństwa.
Miejsca Bezpieczeństwa. Jest to wyznaczone miejsce, gdzie uciekający ludzie mogą bezpiecznie gromadzić się i nie są narażeni na niebezpieczeństwo.
Ważnymi definicjami związanymi z oświetleniem awaryjnym, a niezmienionymi w nowej normie są:
Oświetlenie awaryjne jest przeznaczone do stosowania podczas awarii zasilania urządzeń do oświetlenia podstawowego.
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne to część oświetlenia awaryjnego zapewniająca bezpieczne opuszczenie miejsca przebywania lub umożliwiająca uprzednie podjęcie próby zakończenia potencjalnie niebezpiecznego procesu.
Oświetlenie strefy otwartej (w pewnych krajach znane jako oświetlenie zapobiegające panice): część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcie paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana.
Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka to część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana dla bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwiająca właściwe zakończenie działań w sposób bezpieczny dla osoby działającej i innych osób przebywających w tej strefie.
Oświetlenie zapasowe to część oświetlenia awaryjnego umożliwiająca kontynuację normalnych czynności w sposób podstawowo niezmieniony (IEC 60050 – Dział 845).
Wyjście awaryjne to wyjście przewidziane do użytku podczas awarii.
Znak bezpieczeństwa oświetlony zewnętrznie to znak oświetlony zewnętrznym źródłem światła.
Znak bezpieczeństwa oświetlony wewnętrznie to znak oświetlony wewnętrznym źródłem światła.
Wymagania ogólne dla oświetlenia awaryjnego
Aby być pewnym, że oświetlenie awaryjne będzie działać prawidłowo oraz w celu spełnienia wymogów prawnych, należy je instalować, konserwować oraz testować zgodnie z:
- PN-EN 60598-2-2 Oprawy oświetleniowe. Część 2-2: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe wbudowywane (norma PN-EN 1838:2013 powołuje normę EN 60598-2-2),
- PN-EN 50172 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego,
- PN-EN 62034 Systemy automatycznego testowania awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego zasilanego z akumulatorów.
Wszystkie wymagania podane w nowej normie dotyczą wartości, poniżej których nie dopuszcza się spadku danego parametru w okresie eksploatacji. Dlatego oświetlenie powinno być zaprojektowane wraz z systemem konserwacji.
System oświetlenia awaryjnego powinien być zaprojektowany bazując na najgorszych warunkach pracy opraw oświetleniowych, np. minimalny wyjściowy strumień świetlny, maksymalne olśnienie w trakcie czasu życia opraw. Powinien opierać się na wyłącznie na strumieniu świetlnym padającym bezpośrednio na powierzchnię, ignorując strumień świetlny odbity od powierzchni pomieszczenia. Jednakże nowością jest możliwość wykorzystania systemów oświetlenia pośredniego lub uplightów pracujących w układach z podtrzymaniem do oświetlenia awaryjnego z zastrzeżeniem wykorzystania tylko pierwszego odbicia (kolejne odbicia mają być ignorowane), które może być traktowane jako światło bezpośrednie.
Dla zapewnienia dobrej widzialności celu ewakuacji należy oświetlać strefy przestrzeni, po których odbywa się ewakuacja. Znaki ewakuacyjne znajdujące się nad wszystkimi wyjściami oraz na drogach ewakuacji powinny być oświetlone, aby wskazać jednoznacznie trasę ucieczki do bezpiecznego miejsca. By zapewnić dobrą widzialność, oprawy nie powinny być montowane niżej niż 2 m nad podłogą, a dla ułatwienia widzenia znaki bezpieczeństwa nie powinny być montowane wyżej niż 20° ponad płaszczyzną poziomą wzroku z zachowaniem maksymalnych odległości widzenia znaku.
Jeżeli nie ma możliwości zobaczyć bezpośrednio wyjścia ewakuacyjnego, należy umieścić oświetlony znak lub serie oświetlonych znaków tak, aby prowadziły w kierunku wyjścia ewakuacyjnego. Zgodnie z PN‑EN 60598‑2‑22 oprawy oświetlenia drogi ewakuacyjnej należy umieścić tak, by zapewnić odpowiednie natężenie oświetlenia w pobliżu każdych drzwi wyjścia ewakuacyjnego, w pobliżu każdego urządzenia potencjalnie stanowiącego zagrożenie oraz każdego urządzenia bezpieczeństwa.
W szczególności oświetlenie awaryjne powinno być stosowane w pobliżu (czyli w odległości maksymalnie 2 m mierząc w płaszczyźnie poziomej):
- każdych drzwi ewakuacyjnych,
- schodów z uwzględnieniem bezpośredniego oświetlenia każdego stopnia,
- każdej zmiany poziomów ewakuacji,
- każdego zewnętrznie oświetlanego znaku bezpieczeństwa, które muszą być oświetlone w warunkach oświetlenia awaryjnego,
- przy każdej zmianie kierunku, tak by oświetlić obydwa kierunki przed i po zmianie,
- przy każdym skrzyżowaniu korytarzy, tak by oświetlić wszystkie kierunki,
- przy każdym wyjściu ewakuacyjnym z budynku i na zewnątrz tego wyjścia wraz z drogą prowadzącą do Miejsca Bezpieczeństwa,
- każdego punktu pierwszej pomocy, tak aby uzyskać natężenie oświetlenia awaryjnego na poziomie 5 lx na pionowej płaszczyźnie skrzynki pierwszej pomocy,
- każdego punktu umieszczenia sprzętu przeciwpożarowego i przycisku alarmowego, tak, by uzyskać natężenie oświetlenia awaryjnego na poziomie 5lx na płaszczyźnie pionowej przycisku alarmowego, sprzętu przeciwpożarowego,
- każdego punktu wyposażenia ratunkowego, ewakuacyjnego dla niepełnosprawnych,
- miejsc ewakuacji niepełnosprawnych i punktów przywoławczych. Należy zapewnić oświetlenie awaryjne także w pobliżu punktów przywoławczych zapewniających dwukierunkową komunikację, w toaletach dla niepełnosprawnych i w pobliżu ręcznych ostrzegaczy pożarowych.
Przy projektowaniu oświetlenia awaryjnego należy brać pod uwagę fakt różnej wydolności wzrokowej i możliwości adaptacji wzroku osób starszych. Ze względu na poprawność rozpoznawania barw znaków bezpieczeństwa wskaźnik oddawania barw Ra źródeł światła oświetlenia awaryjnego powinien wynosić więcej niż 40. Minimalny czas pracy oświetlenia drogi ewakuacji i strefy otwartej nie powinien być krótszy niż 1 godzina.
Oświetlenie drogi ewakuacji i strefy otwartej powinno być zapewnione na poziomie 50% wymaganego natężenia oświetlenia po 5 sekundach od uruchomienia, a maksymalnie po 60 sekundach powinno zapewniać 100%.
Wszystkie parametry projektu oświetlenia awaryjnego powinny być sprawdzone na drodze pomiarowej lub zweryfikowane z danymi katalogowymi.
Wymagania szczegółowe
Wymagania szczegółowe, które nie znalazły się w założeniach ogólnych, są następujące:
Oświetlenie drogi ewakuacji
Dla dróg ewakuacyjnych o szerokości do 2 m poziome, średnie natężenie oświetlenia na podłodze wzdłuż środkowej linii drogi ewakuacyjnej powinno być nie mniejsze niż 1 lx, a na centralnym pasie obejmującym nie mniej niż połowę szerokości drogi powinno stanowić co najmniej połowę podanej wartości przy zachowaniu równomierności Ud (stosunku minimalnego do maksymalnego natężenia oświetlenia wzdłuż centralnej linii drogi ewakuacyjnej) nie mniejszej niż 1:40. Olśnienie od opraw powinno być utrzymane na niskim poziomie poprzez ograniczenie światłości opraw w obrębie pola widzenia.
Szersze drogi ewakuacyjne należy traktować jako wielokrotność pojedynczych, dwumetrowych, dróg ewakuacji z uwzględnieniem wszystkich wymogów dla każdej z dróg ewakuacyjnych lub mogą być oświetlane jak strefy otwarte.
By ograniczyć olśnienie wywołane dużymi kontrastami pomiędzy świecącymi częściami opraw a ich tłem, należy ograniczyć światłości opraw do wartości granicznych podanych w tabeli 1.:
- dla poziomych dróg ewakuacyjnych w kątach powyżej 60° i poniżej 90° liczonych od pionu,
- dla innych dróg, np. schodów, ramp, wartości graniczne nie powinny być przekroczone w żadnym kącie.
Ograniczenie olśnienia jest ważne ze względu na to, że może ono spowodować zmniejszenie rozpoznawania przeszkód lub znaków.
Oświetlenie strefy otwartej – zapobiegające panice
Oświetlenie awaryjne strefy otwartej nie powinno być niższe niż 0,5 lx na poziomie podłogi używanej podczas normalnej aktywności z wyjątkiem wyodrębnionego pasa obwodowego o szerokości 0,5 m przy zachowaniu równomierności Ud nie mniejszej niż 1:40. Olśnienie od opraw powinno być utrzymane na niskim poziomie poprzez ograniczenie światłości opraw w obrębie pola widzenia. Wartości światłości nie powinny przekroczyć wartości granicznych podanych w tabeli 1. Nowa norma wprowadza również wymagania stosowania oświetlenia strefy otwartej w toaletach dla niepełnosprawnych.
Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka
Oświetlenie stref wysokiego ryzyka powinno zapewniać na płaszczyźnie roboczej nie mniej niż 10% eksploatacyjnego natężenia oświetlenia wymaganego dla danej czynności jednak nie powinno być mniejsze niż 15 lx przy zachowaniu równomierności U0 (minimalne natężenie oświetlenia do średniego) na poziomie nie mniejszym niż 0,1. Należy przy tym zapewnić taki rodzaj oświetlenia, by wyeliminować efekt stroboskopowy.
Projektując takie oświetlenie należy brać pod uwagę system konserwacji, gdyż wymagane jest eksploatacyjne natężenie oświetlenia, czyli takie, poniżej którego nie dopuszcza się spadku natężenia oświetlenia.
Minimalny czas pracy oświetlenia strefy wysokiego ryzyka jest czasem, w którym przy danym procesie występuje zagrożenie dla ludzi. Jaki jest konkretnie – to ustala pracodawca w zależności od ryzyka, jakie może wystąpić w danej strefie. Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka powinno zapewniać 100% wymaganego natężenia oświetlenia po 0,5 sekundy od uruchomienia.
By zapewnić dobrą widzialność znaków bezpieczeństwa i przeszkód, należy ograniczyć olśnienie wywołane dużymi kontrastami pomiędzy świecącymi częściami opraw a ich tłem oraz ograniczyć światłości opraw w każdym kącie do wartości granicznych podanych w tabeli.
Oświetlenie zapasowe
Oświetlenie zapasowe może być stosowane jako oświetlenie ewakuacyjne jednak musi spełniać wszystkie wymogi jak dla oświetlenia ewakuacyjnego zgodnie z PN-EN 1838:2013. Jeżeli przy oświetleniu zapasowym natężenie oświetlenia jest mniejsze od minimalnego poziomu przy oświetleniu podstawowym, wówczas to oświetlenie można wykorzystać jedynie do zakończenia czynności lub przerwania prac.
Znaki bezpieczeństwa
Wszystkie znaki bezpieczeństwa oraz dodatkowe znaki kierunkowe używane podczas ewakuacji powinny spełniać wymagania:
- odnośnie zasad projektowania: ISO 3864-1 Graphical symbols. Safety colours and safety signs. Part 1: Design principles for safety signs and safety markings, mającą polski odpowiednik PN-ISO 3864-1:2006P Symbole graficzne. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Część 1: Zasady projektowania znaków bezpieczeństwa stosowanych w miejscach pracy i w obszarach użyteczności publicznej,
- odnośnie wymagań fotometrycznych: ISO 3864-4 Graphical symbols. Safety colours and safety signs. Part 4: Colorimetric and photometric properties of safety sign materials,
- odnośnie wymagań wyglądu:
EN ISO 7010 Graphical symbols. Safety colours and safety signs. Registered safety signs, mającą polski odpowiednik PN-EN ISO 7010:2012E Symbole graficzne. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Zarejestrowane znaki bezpieczeństwa.
By zapewnić dobrą widoczność i czytelność znaków, wszystkie znaki muszą być oświetlone z zewnątrz bądź od wewnątrz. Ważnym jest, by podczas pracy oświetlenia awaryjnego znak bezpieczeństwa był wystarczająco oświetlony, był widoczny oraz by kolor bezpieczeństwa zielony pozostał zielony, a kontrastowy do niego kolor biały pozostawał biały w zakresie podanym w ISO 3864-4.
Norma PN-EN 1838:2013 określa również minimalne wymagania odnośnie parametrów oświetleniowych, jakie powinny zostać spełnione dla oświetlenia znaków bezpieczeństwa. Luminancja dowolnej części znaku dla każdej barwy nie powinna być mniejsza niż 2 cd/m2. Stosunek maksymalnej do minimalnej luminancji zarówno białych jak i kolorowych części znaków bezpieczeństwa nie powinien być większy niż 10:1. Zaleca się unikać dużych różnic luminancji sąsiednich części znaku.
Stosunek luminancji białej części znaku do luminancji barwnej części znaku nie powinien być mniejszy niż 5:1 i większy niż 15:1.
Minimalny czas oświetlenia znaków bezpieczeństwa nie powinien być krótszy niż 1 godzina. Znak bezpieczeństwa powinien osiągnąć luminancję na poziomie 50% wymaganej luminancji po czasie nie dłuższym jak 5 sekund i 100% po czasie nie dłuższym niż 60 sekund. Znak bezpieczeństwa o tych samych wymiarach, podświetlony wewnętrznie, jest dostrzegalny z większej odległości niż znak oświetlony zewnętrznie. Odległość maksymalną, z jakiej można dostrzec znak, określa wzór:
L (odległość obserwacji) = z · h (wysokość znaku)
gdzie:
z – jest zmienną zależną od sposobu oświetlenia znaku i przyjmuje wartość: 100 – dla znaków oświetlonych zewnętrznie i 200 – dla znaków oświetlonych wewnętrznie.
Zaleca się, by znak bezpieczeństwa ze względu na dobrą widzialność był montowany nie wyżej niż 20° powyżej poziomu wzroku.
Załącznik A do normy, będący załącznikiem normatywnym, podaje metodologię pomiarów luminancji znaków oraz metodologię pomiarów natężenia oświetlenia awaryjnego w terenie. Do pomiarów natężenia oświetlenia należy używać mierników z korekcją cosinusową i fotopową V(l). Do pomiarów luminancji należy używać mierników z korekcją fotopową V(l). Mierniki powinny mieć tolerancję błędu nieprzekraczającą 10%. Pomiar natężenia oświetlenia może być wykonywany do 20 mm powyżej podłogi.
Podsumowanie
Zarówno sposoby oświetlania, jak i sprzęt oświetleniowy ewoluują w czasie, zmieniają się również oczekiwania użytkowników oświetlenia, a to pociąga za sobą zmianę wymagań i przepisów dotyczących oświetlenia.
W nowej normie rozszerzono kategorie rodzajów oświetlenia awaryjnego, podano sposoby i miejsca, w których należy rozmieszczać znaki ewakuacyjne, zwrócono uwagę, na problem postrzegania przeszkód podczas ewakuacji, bardziej doprecyzowano sposoby wyznaczania natężenia oświetlenia w pobliżu punktów newralgicznych ze względu na ewakuację i prowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczej oraz zwrócono szczególną uwagę na ewakuację z miejsc zagrożonych osób niepełnosprawnych, jak i słabiej widzących, np. osób starszych.
Zgodnie z ogłoszeniem Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego z dnia 1 grudnia 2013 r. norma PN-EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne została wycofana z dniem 29 listopada 2013 r. Zastąpiła ją norma PN-EN 1838:2013-11E Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne