Oświetlenie awaryjne – wymagania przepisów techniczno‑budowlanych

Przepisy prawne, w tym ustawy, rozporządzenia i przywołane w nich polskie normy są wytycznymi dla projektantów określającymi właściwe oświetlenie awaryjne w obiektach budowlanych w zależności od jego przeznaczenia i miejsca zainstalowania.

Wymagania prawne

Na podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94, z późn. zmianami) wydane zostało rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650; z 2007 r. nr 49, poz. 330 z późn. zmianami), który w dziale III – Pomieszczenia pracy, rozdział 2 – Oświetlenie, w § 28 wymaga, aby w pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia życia i zdrowia pracowników, zapewnione było oświetlenie awaryjne spełniające wymagania określone w odrębnych przepisach i Polskich Normach.

Pamiętać należy, że zgodnie z art. 7 ust. 1 Ustawy Prawa budowlanego (DzU z 2018 r. poz. 1202 z późniejszymi zmianami) [1], do przepisów techniczno-budowlanych zalicza się Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [2], którego należy bezwzględnie przestrzegać.

Art. 9. ust. 1 Prawa budowlanego [1] w przypadkach szczególnie uzasadnionych dopuszcza odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych. Odstępstwo nie może jednak powodować zagrożenia życia ludzi lub bezpieczeństwa mienia, a w stosunku do obiektów publicznych i wielorodzinnych budynków mieszkaniowych ograniczenia dostępności dla osób niepełnosprawnych, w tym osób starszych oraz nie powinno powodować pogorszenia warunków zdrowotno-sanitarnych i użytkowych, a także stanu środowiska, po spełnieniu określonych warunków zamiennych.

Zgodnie z art. 9. ust. 2. Prawa budowlanego organ administracji architektoniczno-budowlanej, po uzyskaniu upoważnienia ministra, który ustanowił przepisy techniczno-budowlane, w drodze postanowienia, udziela bądź odmawia zgody na odstępstwo. Należy pamiętać, że Minister może uzależnić upoważnienie do wyrażenia zgody na odstępstwo od spełnienia dodatkowych warunków (Art. 9 ust. 4 Prawa budowlanego [1]).

Dodatkowo zgodnie z art. 9 ust. 3 Prawa budowlanego [1] wniosek do ministra w sprawie upoważnienia do udzielenia zgody na odstępstwo organ administracji architektoniczno-budowlanej składa przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę.

Wniosek powinien zawierać:

1. charakterystykę obiektu oraz, w miarę potrzeby, projekt zagospodarowania działki lub terenu, a jeżeli odstępstwo mogłoby mieć wpływ na środowisko lub nieruchomości sąsiednie – również projekty zagospodarowania tych nieruchomości, z uwzględnieniem istniejącej i projektowanej zabudowy;
2. szczegółowe uzasadnienie konieczności wprowadzenia odstępstwa;
3.  propozycje rozwiązań zamiennych;
4. pozytywną opinię wojewódzkiego konserwatora zabytków w odniesieniu do obiektów budowlanych wpisanych do rejestru zabytków oraz innych obiektów budowlanych usytuowanych na obszarach objętych ochroną konserwatorską;
5. w zależności od potrzeb – pozytywną opinię innych zainteresowanych organów.

Rozporządzenie ministra infrastruktury

Wymagania stawiane instalacjom oświetlenia awaryjnego precyzuje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity DzU z 2015r. poz. 1422 z późn. zmianami). Zgodnie z § 181 ust. 1 [2] budynek, w którym zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi oraz poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej. Dodatkowo należy wyposażać je w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne).

Zgodnie z § 181 ust 2 [2] awaryjne oświetlenie zapasowe należy stosować w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do uwarunkowań wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w pomieszczeniu.

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego (§ 181 ust. 5). Nie jest ono wymagane w pomieszczeniach, w których awaryjne oświetlenie zapasowe zapewnia oświetlenie przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego(§ 181 ust. 4). Natomiast w pomieszczeniu, które jest użytkowane przy wyłączonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie dodatkowe, zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, służące uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji (§ 181 ust. 6) [3].

Zgodnie z § 181. ust. 7. (DzU z 2017 r., poz. 2285) oświetlenie awaryjne należy wykonywać zgodnie z polskimi normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie tj. PN‑EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne, PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego, PN-IEC 60364-5-56:2010 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa. Z informacji zawartych na stronie PKN wynika, że niestety taka norma nie istnieje i powinno być wpisane PN‑HD 60364-5-56:2010 P – wersja polska pod tym samym tytułem.

Stosowanie norm

Należy wskazać, że Ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. o normalizacji (w brzmieniu DzU z 1993, nr 55, poz. 251) w art. 19 ust. 1, wprowadzała dobrowolność stosowania norm z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. Ust. 2 tej ustawy stwierdzał, że obowiązek stosowania norm może być wprowadzony na podstawie rozporządzenia odpowiedniego ministra, gdy dotyczą one kwestii ochrony życia, zdrowia i mienia oraz bezpieczeństwa pracy i użytkowania. Natomiast ust. 3 stwierdzał obowiązkowość stosowania polskich norm gdy, powołane są one w ustawie.

Zaznaczyć należy, że Ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. o normalizacji (DzU z 1993 r., nr 55, poz. 251, z późniejszymi zmianami) obowiązywała do końca 2002 r. Kolejna edycja ustawy o normalizacji z 12 września 2002 r., obowiązująca od 1 stycznia 2003 r. (DzU z 2002 r., nr 169, poz. 1386) [3], wprowadziła całkowitą dobrowolność stosowania norm (art. 5 ust. 3 [4]). Pozostała jednak sentencja, że polskie normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim (art. 5 ust. 4 Ustawy o normalizacji [4]).

W związku z powyższym stosowanie polskich norm przywołanych w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002r., nr 75, poz. 690, z późn. zm.), jest obowiązkowe – zgodnie z ustawą o normalizacji w brzmieniu obowiązującym w 2002 r.

Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (wraz z późniejszymi zmianami), a w szczególności przepis wykonawczy do ustawy – Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – przywołuje w wielu miejscach Polskie Normy, których zastosowanie w określonych warunkach pozwala na domniemanie spełnienia wymagań podstawowych obiektu budowlanego. Nie są jednak określone inne drogi spełnienia wymagań podstawowych, przez co w tych zapisach jest ukryty obowiązek stosowania aktualnie dobrowolnych norm. Ma to miejsce wtedy, gdy polskie normy są powołane w przepisach prawnych, np. w rozporządzeniach. Jest to zgodne z artykułem 5 ust. 4, ale pod warunkiem, że powoływane polskie normy są opublikowane w języku polskim [4, 5].

W świetle zapisów zawartych w przytoczonych rozporządzeniach oświetlenie awaryjne należy wykonywać zgodnie z polskimi normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie. W związku z tym wymagania zawarte w podstawowej normie dotyczącej oświetlenia awaryjnego PN-EN 1838: 2005 są obligatoryjne. Norma ta jest tłumaczeniem normy EN 1838 z 1999 r. Zawarte są w niej wymagania, które określają wartości minimalne, jakie muszą spełniać systemy oświetlenia awaryjnego. Zgodnie z zaleceniami unijnymi, Prezes PKN zatwierdził dnia 25 listopada 2013 r. jako normę polską znowelizowaną wersję normy europejskiej PN-EN 1838 z dnia 15 czerwca 2013 r. [3]. Polska, podobnie jak inne kraje członkowskie, miała na to czas do końca stycznia 2014 r. Jednak jest to tzw. norma okładkowa – przetłumaczono tylko jej tytuł, a cała treść jest w języku angielskim [4]. W związku z tym faktem, zgodnie z ustawą o normalizacji [4], obecnie nie może być ona normą obligatoryjną.

Dopuszczenie do użytkowania

Na podstawie art. 7 ust. 14 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2002r., nr 147, poz. 1229, z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania zostało znowelizowane Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. (DzU z 2010 nr 85, poz. 553). Nowelizacja ta wprowadziła w załączniku do rozporządzenia obowiązek uzyskania dopuszczenia do użytkowania oraz wymagania techniczno-użytkowe w odniesieniu do: znaków bezpieczeństwa, w tym ewakuacyjnych oraz opraw oświetleniowych do oświetlenia awaryjnego. Obowiązek ten dotyczy również opraw oświetlenia podstawowego podłączonych do baterii centralnej oraz opraw oświetlenia podstawowego z modułem awaryjnym. Znaki ewakuacyjne stosowane do oznaczania drogi ewakuacyjnej oraz czynności związanych z ewakuacją muszą spełniać wymagania zawarte w PN-N-01256/02 lub PN-ISO 7010. Oznaczenie dźwigów powinno być zgodne z normą PN-EN 81-73 w zakresie wzoru i kolorystyki znaku. Znak ten powinien spełniać wymagania normy PN-N-01256-4 według punktu 2.2 i 2.3 tej normy.

Natomiast oprawy oświetlenia awaryjnego powinny spełniać wymagania PN-EN 60598-2-22 Oprawy oświetleniowe. Część 2-22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego.

Na podstawie art. 7 ust. 13 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2009 r., nr 178, poz. 1380 z późn. zm.) wydane zostało rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie szczegółowych czynności wykonywanych podczas procesu dopuszczenia, zmiany i kontroli dopuszczenia wyrobów, opłat pobieranych przez jednostkę uprawnioną oraz sposobu ustalania wysokości opłat za te czynności (DzU Nr 143, poz. 1001). Zgodnie z tym rozporządzeniem (§ 5 pkt 3) jedynym podmiotem uprawnionym do wydawania dopuszczenia (certyfikatu) jest Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego w Józefowie (CNBOP) [6].

Każda instalowana oprawa awaryjna musi posiadać dopuszczenie CNBOP. Bez tego certyfikatu osoba uprawniona nie odbierze i nie podpisze odbioru instalacji awaryjnej w obiekcie. Warto więc wybrać takie oprawy, które ten certyfikat posiadają. Niestety na rynku można jeszcze znaleźć takie oprawy awaryjne, które tego certyfikatu nie mają.

Natomiast na podstawie art. 7 ust. 14 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2009 r., nr 178, poz. 1380 z późn. zm.) wydane zostało rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (DzU Nr 143, poz. 1002), które zostało znowelizowane Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (DzU z 2010, nr 85, poz. 553) [6].

Proces dopuszczenia

Podmiotem uprawnionym do wydawania, zmiany lub odmowy wydania świadectw dopuszczenia jest jednostka dopuszczająca – Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego – Państwowy Instytut Badawczy w Józefowie. CNBOP-PIB dopuszcza oprawy oświetlenia awaryjnego (kompletny wyrób), a nie elementy składowe wyrobu, takie jak moduł awaryjny, tory awaryjne i inne. Każde świadectwo dopuszczenia wydawane przez CNBOP-PIB posiada dwie lub więcej stron. Świadectwa dopuszczenia wydawane są na jednoznacznie zidentyfikowany wyrób/odmiany wyrobu zakwalifikowane do grupy i/lub rodziny wyrobu. Świadectwo dopuszczenia nie ma charakteru otwartego. Świadectwo dopuszczenia może być wykorzystywane wyłącznie w odniesieniu do opraw oświetlenia awaryjnego i ich odmian wymienionych w świadectwie dopuszczenia, które produkowane są przez wskazany na świadectwie zakład produkcyjny (również podany na świadectwie dopuszczenia. Wydane świadectwo dopuszczenia dotyczy tylko opraw oświetlenia awaryjnego wymienionych na tym świadectwie [6].

Zmiany materiałowe, konstrukcyjne lub technologiczne mogące mieć wpływ na właściwości użytkowe wyrobu lub rozszerzenie zakresu jego stosowania w okresie ważności dopuszczenia mogą być dokonywane wyłącznie za zgodą jednostki dopuszczającej tj. CNBOP-PIB.

Aktualny na 9 stycznia 2019 r. wykaz wydanych świadectw dopuszczenia znajduje się na stronie internetowej Instytutu, pod adresem https://www.cnbop.pl/uslugi/wydane-dokumenty/09.01.19/1_09_01_2019_sd_wazne.pdf.

Właściwości użytkowe wyrobów budowlanych

Na podstawie art. 8 ust. 8 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (tekst jednolity DzU z 2016 r. poz. 1570) zostało wydane Rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 13 czerwca 2018 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym, które zostało opublikowane 26 czerwca 2018 r. w DzU z 2018r., poz. 1233.

W Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (DzU z 2016 r., poz. 1966) wprowadzone zostały zmiany, w tym w odniesieniu do wyrobów budowlanych wymienionych w załączniku nr 1 tego rozporządzenia w punktach 2, 10, 12, 23 i 33, które przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia nie były objęte obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym. Producent tych wyrobów budowlanego nie jest obowiązany do dnia 30 czerwca 2019 r. sporządzać krajowej deklaracji przy wprowadzaniu do obrotu lub udostępnianiu na rynku krajowym tego wyrobu budowlanego [7]. Dotyczy to w szczególności urządzeń wymienionych w punkcie 10 tego załącznika: zestawów systemów ewakuacyjnych: systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego, systemy zarządzania otwarciem wyjść na drogach ewakuacyjnych, zestawy do ewakuacji; elementów składowych systemów ewakuacyjnych: urządzenia sterujące i sygnalizujące, źródła zasilania, urządzenia wykonawcze, interfejsy przejść kontrolowanych, oprawy oświetleniowe do dynamicznego oświetlenia ewakuacyjnego, panele obsługi dla straży pożarnej, rękawy ratownicze; systemów integrujących urządzenia przeciwpożarowe – zestawy: systemów do wizualizacji i/lub sterowania; przeciwpożarowych wyłączników prądu – zestawów; elementów składowych przeciwpożarowych wyłączników prądu obejmujących: urządzenia uruchamiające, urządzenia sygnalizujące, urządzenia wykonawcze.

Literatura

1. U. Tietze, Ch. Schenk, Układy półprzewodnikowe, WNT, Warszawa 1996.B.
2. Pękosławski, Ł. Starzak, Elektroniczne układy sterowania nastawników — Prostowniki jednofazowe i trójfazowe, PŁ, Łódź 2011.
3. K. Kuczyńśki, Zasilacze impulsowe dla układów automatyki przemysłowej – budowa i podstawowe właściwości, „elektro.info” nr 3/2014.
4. Materiały do laboratorium podstaw elektroniki – Wydział Transportu PW5. www.edw.com.pl/ea/zasilacze.html
5. Materiały firmy Mikronika
6. Materiały firmy Pulsar

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!