Wiedza praktyczna i kontakt z przemysłem – edukacja na najwyższym poziomie

Trwająca pandemia znacząco wpłynęła na funkcjonowanie uczelni wyższych. Zmusiła do wprowadzenia nowych rozwiązań, przejścia na nauczanie zdalne, wykorzystania nowych możliwości. Jak było w Państwa przypadku?

Na samym początku było nieciekawie. W jednej chwili zrobiło się pusto. Całą sytuację trzeba podzielić jednak na dwa obszary: odczucia psychiczno-psychologiczne i merytoryczne związane z nauczaniem. Zostaliśmy zmuszeni przez sytuację do prowadzenia zajęć w sposób zdalny. Pierwszy semestr pandemii był trudny, ponieważ powoli próbowaliśmy się w tym wszystkim odnaleźć. Część osób, które miały już wcześniej do czynienia z e-learningiem, poradziła sobie lepiej, ale była grupa wykładowców, która potrzebowała na to więcej czasu. Może dlatego też wiele zajęć nie odbywało się w sposób synchroniczny, tzn. zajęcia odbywały się na zasadzie: przekazany materiał – sprawdzona wiedza. Później organizowaliśmy już zajęcia synchronicznie, czyli ktoś je musiał prowadzić, ale aby to mogło nastąpić, musieliśmy się do tego przygotować. Trzeba było przeznaczyć do tego celu sprzęt, przygotować stanowiska, bo w pokojach siedzi po kilka osób, więc na początku nie było wiadomo, czy zajęcia mamy prowadzić z domu, czy z uczelni. Pojawiły się różne sytuacje, z którymi wcześniej nie mieliśmy do czynienia.

Druga sprawa dotyczyła studentów, ponieważ oni zostali w domach. Nie wszyscy dysponowali odpowiednim sprzętem wyposażonym w kamery. Później trzeba było się jeszcze nauczyć prowadzić cały wykład w sytuacji, gdy nikogo się nie widzi i nie słyszy, mówić do tzw. „kafelków”, ponieważ po połączeniu widzieliśmy etykietę z nazwiskiem, a nie żywą osobę. To są sytuacje bardzo trudne. Po 1,5 roku wprowadziliśmy system hybrydowy, tzn. wykłady dla grup powyżej 50 osób odbywały się zdalnie, a inne formy zajęć, takie jak laboratoria, seminaria czy projekty prowadzone są stacjonarnie. Zdobyte doświadczenie pozwala nam prowadzić zajęcia zdalnie w sposób synchroniczny, nawet jeśli zaistnieje taka konieczność, że wszystkie zajęcia będą musiały odbywać się zdalnie.

Jakie wady i zalety niesie ze sobą nauczanie zdalne?

Jeżeli chodzi o wady, to przede wszystkim trzeba tutaj wymienić brak bezpośredniego kontaktu ze słuchaczem. W przypadku uczelni technicznej nie wszystkie zajęcia da się prowadzić na odpowiednim poziomie zdalnie, np. laboratoria. Oczywiście można pokazać filmiki z realizacji odpowiednich ćwiczeń, ale to nie jest to samo co praktyczne doświadczenie studenta na stanowisku w laboratorium. Na pewno także zajęcia projektowe, gdzie wiadomo, że prowadzi się je również bardzo interaktywnie, nie sprzyjały kontaktowi zdalnemu.

Do zalet można zaliczyć możliwość udziału w zajęciach z dowolnego miejsca zamieszkania. Wykłady nie są obowiązkowe, dlatego przed pandemią zdarzało się, że nie wszyscy studenci brali w nich udział. W przypadku wykładów zdalnych większość studentów się na nie loguje. Widzimy przynajmniej, że chcą słuchać. Nauczanie zdalne zmusza nas także do tego, że zamieszczamy pewne materiały w „otwartych zasobach edukacyjnych”. Studenci mogą sobie odtworzyć i zobaczyć wykład wielokrotnie i w momencie, w którym tego potrzebują. Trzeba zwrócić uwagę na to, że udział w wykładach przez 8 godzin jest dla studentów bardzo trudną sytuacją. My, wykładowcy, w tym czasie się wymieniamy, więc jest nam łatwiej.

Jak wobec tego ocenia Pan obecny stan edukacji w zakresie specjalizacji elektrycznej czy elektroenergetycznej?

Moim zdaniem nie jest najlepiej i to z kilku powodów. Studenci wybierają kierunki najbardziej popularne, jeżeli chodzi o nazwę czy potencjalne zarobki. Kiedy mówimy o elektrotechnice, to wielu pyta: „a co to jest i co to mi daje?”. Natomiast ta „elektrotechnika” czy później „elektroenergetyka” jako specjalność, otacza nas i potrzebujemy dużej liczby osób, które będą nam tę elektroenergetykę projektować, budować i użytkować. Zatem trzeba wykształcić różne grupy elektryków. Poziom nauczania w szkołach średnich spada, przez co dostajemy słabszych studentów. Są oczywiście osoby, które angażują się w dodatkowe prace, np. w kołach naukowych. Kiedyś było też tak, że organizowano praktyki w zakładach energetycznych, gdzie można było zobaczyć namiastkę praktycznej energetyki. Teraz zakłady nie chcą przyjmować studentów, ewentualnie jeśli już, to pojedyncze osoby. Brakuje kontaktu studentów z praktyką.

Co zatem należy zmienić, a co zrobić, aby podnieść poziom nauczania?

Na uczelni technicznej należy przede wszystkim położyć nacisk na zajęcia praktyczne, projektowe i laboratoryjne, przynajmniej na studiach inżynierskich. To jest ten kierunek, który powinniśmy pielęgnować i na to powinno być przeznaczonych dużo godzin. Wykłady też powinny być, ale warto zastanowić się, w którą stronę powinny być rozwijane. Oddzielną sprawą jest właściwy kontakt z przemysłem, chociażby poprzez wycieczki dydaktyczne do zakładów. Oczywiście obecnie, z różnych względów, nie można ich organizować. Ważny jest też odpowiedni kontakt z firmami, aby przychodziły do nas ze swoimi wykładami, dzieliły się wiedzą, prezentowały nowoczesny sprzęt i technologie, szkoliły w tym zakresie studentów.

Jakie dodatkowe formy kształcenia wprowadziliście na uczelni i czym się charakteryzują?

Ludzie kształcą się w różnym stopniu, w zależności od wybranej ścieżki, najpierw przez studia inżynierskie, później magisterskie. Dobrym pomysłem i formą kształcenia elektryków, ale nie tylko elektryków, są studia podyplomowe. Dlaczego są takie ciekawe? Studia podyplomowe powinny poszerzać wiedzę z wybranego zakresu, a nawet pozwolić na przekwalifikowanie, aby móc szybko reagować na zmiany na rynku pracy. Jestem kierownikiem studiów podyplomowych w tematyce „Projektowanie instalacji i urządzeń elektrycznych wspomagane komputerowo”, na których poza elektrykami i informatykami przeszkoliliśmy np. nauczycieli czy ekonomistów i innych, którzy potrzebowali się przebranżowić.

Jakie są plusy tej formy kształcenia?

Plus tzw. podyplomówek polega na tym, że są przeważnie dwusemestralne. Mamy też i czterosemestralne, ale to jest np. Optometria i słuchacz wychodzi z nich z gotowym zawodem wpisanym na krajową listę optometrystów. Nie każda podyplomówka pozwala uzyskać – poza świadectwem ukończenia – dodatkowe certyfikaty, ale i takie są. Musimy nadążać za zapotrzebowaniem rynku, więc proponowana tematyka powinna to zapewnić. Na studia podyplomowe możemy przyjąć tylko ludzi, którzy mają już ukończone studia wyższe, np. inżynierskie, licencjackie czy magisterskie. Natomiast kursy, bo organizujemy również takie formy kształcenia, skierowane są również do osób, które nie ukończyły studiów wyższych, a chcą szybko poszerzyć swoją wiedzę. W oparciu o moje studia podyplomowe przygotowaliśmy dwa kursy: projektowania oświetlenia oraz projektowania instalacji, i też są na nie chętni. Kursy organizuje się najszybciej, przy studiach podyplomowych trzeba przejść odpowiednią procedurę opisaną w zarządzeniu wewnętrznym uczelni. Dodatkowo możemy jako wykładowców zatrudniać specjalistów z zewnątrz. Możemy zatem zbudować taką kadrę, która na rynku jest znana i będzie chciała szkolić słuchaczy naszych kursów czy studiów podyplomowych. Oprócz moich studiów podyplomowych na Wydziale Elektrycznym prowadzone są trzy inne studia podyplomowe, są to: Trakcje elektryczne – sterowanie ruchem kolejowym, odbyły się już dwie edycje, trzecia powinna ruszyć lada chwila, Systemy sterowania w energetyce PLC-DCS i tutaj również mamy za sobą dwie edycje oraz Ochrona przeciwporażeniowa i przeciwpożarowa w instalacjach elektrycznych, które w tym roku ruszyły pierwszy raz. Należy dodać, że program tych studiów podyplomowych został zaproponowany przez redaktora naczelnego „elektro.info” Juliana Wiatra, ponieważ to wspólnie z nim i Wyższą Szkołą Służby Pożarniczej opracowaliśmy program tych studiów. To bardzo dobry przykład współpracy pracowników Politechniki z ekspertami spoza uczelni. Długo czekaliśmy na zebranie grupy, ale w tym roku studia w końcu ruszyły. Pełny wykaz studiów podyplomowych i kursów można znaleźć na naszej stronie internetowej cku.pwr.wroc.pl.

Czy obecnie widać jakiś wyraźny trend, na który jest zapotrzebowanie na rynku pracy?

Firmy szukają studentów na późniejszych latach, czyli już z doświadczeniem, i próbują wykorzystywać ich do takich prac manualnych, w których można ich szybko przeszkolić do korzystania z jakiegoś programu, np. projektowania rozdzielnic i przygotowywania ofert dla klientów. Studenci są zadowoleni, bo mogą pracować z domu, a firma, bo nie musi zatrudniać pracowników na umowę o pracę. Studenci, którzy wykażą się odpowiednim zaangażowaniem, mogą liczyć po ukończeniu studiów na zatrudnienie w tych firmach. Jeżeli chodzi o słuchaczy wysyłanych przez firmy na studia podyplomowe, to mamy dwie sytuacje. Ktoś, kto przychodzi do firmy, potrzebuje większej wiedzy w zakresie przedmiotu, którym się zajmuje. Tutaj przeważnie mamy do czynienia z firmami instalacyjnymi czy biurami projektowymi.

Jak na przestrzeni lat oceniacie ludzi, którzy kończą studia podyplomowe? Co ich motywowało do podjęcia studiów oraz charakteryzowało kiedyś, a co teraz?

Na pewno to, o czym wspomniałem wcześniej, czyli możliwość awansu. Drugim argumentem jest możliwość przekwalifikowania się z jednej branży na drugą, ze względu na to, że studia podyplomowe dają dosyć szybkie możliwości w tym zakresie. Podczas rekrutacji przeważnie pytam, czy rozmówcy mieli do czynienia z prądem. Część np. kładzie instalacje, ale chcieliby wiedzieć, dlaczego akurat kładą je tak, a nie inaczej. To jeden z motywujących argumentów. Niektórzy chcą otworzyć swoją firmę w tej branży. Nie każdy student na studiach I czy II stopnia ma sprecyzowane oczekiwania co do swojej przyszłości, natomiast słuchacze studiów podyplomowych przychodzą po bardzo konkretną wiedzę, potrafią określić już na etapie rekrutacji, czego potrzebują, a ja zastanawiam się, jak możemy im to dać. Najważniejsze jest to, że ci ludzie przyszli w konkretnym celu i wiedzą, czego oczekują.

Jako Politechnika macie swoje centrum e-learningowe – co je charakteryzuje, jakie są korzyści z istnienia tej formy działalności i na jakie nowe kanały komunikacji i kształcenia stawiacie?

Jako wyodrębniona jednostka pozawydziałowa Politechniki Wrocławskiej, odgrywamy wiodącą rolę w zakresie kształcenia ustawicznego i jesteśmy jedną z najbardziej liczących się jednostek szkoleniowych w regionie. Prowadzimy działalność usługową w zakresie szeroko rozumianej dydaktyki na rzecz klientów spoza uczelni oraz na rzecz pracowników i studentów uczelni. W podejmowanych działaniach odpowiadamy na potrzeby rynku i przedsiębiorców, działając w porozumieniu z jednostkami samorządu terytorialnego i gospodarczego, jednostkami administracji państwowej, organizacjami gospodarczymi, uczelniami krajowymi i zagranicznymi, wpisując się tym samym w strategię rozwoju Politechniki Wrocławskiej i regionu.

Mamy zbudowany e-portal, własną platformę edukacyjną. Zespół budujący ten portal jeszcze przed pandemią, trafił do mojego działu. E-portal jest to narzędzie, które wykorzystywane jest zarówno przez pracowników, jak i studentów. Po zalogowaniu się na e-portalu pracownicy mogą zakładać zajęcia dla studentów, prowadzić je i umieszczać materiały niezbędne dla studentów. Możliwe jest również prowadzenie zaliczeń i egzaminów w różnych formach. Do tej pory nasz zespół pomagał zarówno zakładać zajęcia, jak i czuwać nad poprawnością ich realizacji. Pracownicy zespołu e-learningu są dostępni wtedy, kiedy są zajęcia, czyli również popołudniami i w weekendy, co spotyka się z dużym zrozumieniem i podziękowaniem dla nich. Choć to mały zespół, 3–5-osobowy, nie wszyscy skupiają się na pracy ze studentami, niektórzy muszą obsługiwać serwery, zakładać nowe wtyczki i robić różne inne rzeczy, aby e-portal działał niezawodnie. Sam portal daje duże możliwości współpracy ze studentami. Liczba wejść sięgała w szczycie nawet kilkudziesięciu tysięcy dziennie, co dawało ok. miliona połączeń w miesiącu. Obecnie dysponujemy trzynastoma tysiącami kursów. Sposób umieszczania i pobierania materiałów na zasadzie „pobierz i upuść”, umożliwia wygodne korzystanie z kursów przez nauczycieli i studentów. Na e-portalu jesteśmy w stanie zrobić i testy i egzaminy, co powoduje, że to bardzo przydatne narzędzie. E-portal dostępny jest przez siedem dni w tygodniu zarówno w semestrze, jak i w czasie sesji. E-portal współpracuje dobrze z Zoomem, mamy również MS TEAMS, który jest alternatywą. Staramy się nie wprowadzać kolejnych komunikatorów, aby korzystanie z zajęć było zunifikowane i bezpieczne. Do tej pory nie było większych problemów nawet w szczycie, kiedy mieliśmy około 30 tys. kursów w sesji. W miarę możliwości e-portal jest aktualizowany i rozwijany o nowe funkcje.

Czy obecnie prowadzicie rekrutacje na jakieś kursy czy studia podyplomowe?

Muszę się pochwalić, że kiedy przychodzę do pracy, to mam do podpisania coraz więcej dokumentów, co świadczy o tym, że o ile tamten rok był trudny, to w tym roku liczba zgłoszeń i uruchomionych studiów podyplomowych znacznie wzrosła. Wiele osób, które prowadzą studia, bardzo dobrze poradziło sobie z ich przygotowaniem. Obecnie prowadzimy regularnie około 20 studiów podyplomowych. Rekrutacja na nie jest ciągła, bo studia podyplomowe mają to do siebie, że nie muszą się rozpoczynać – tak jak studia stacjonarne – w określonych terminach, tylko są uzależnione od zebrania grupy, z którą można wystartować. Są studia podyplomowe, które aby wystartować muszą mieć grupę 60 osób, a w przypadku innych wystarczy 14 osób. Zajęcia w takich grupach są zdecydowanie przyjemniejsze, a ich realizacja na Zoom ułatwia w nich udział. Oczywiście część zajęć będzie się odbywać już w formie zdalnej, ale te laboratoryjne czy projektowe powinny odbywać się stacjonarnie. W przypadku moich studiów podyplomowych chciałbym się widzieć ze swoimi słuchaczami, bo lubię prowadzić takie „biuro projektowe”, gdzie się widzimy, rozmawiamy o swoich doświadczeniach i dzielimy się wiedzą. Praca dyplomowa, którą każdy musi wykonać, to jest projekt instalacji budynku usługowo-mieszkalnego. Wszyscy mają taki sam, ale dla indywidualnych danych projektowych. Każdy musi policzyć dla swoich danych, uwzględnić schematy i wyliczenia, co powoduje, że mimo że studenci mogą się ze sobą kontaktować, to prace są inne i oczywiście każdy musi obronić swoją pracę samodzielnie. Niektórzy studenci kończą u nas kilka studiów podyplomowych, co świadczy o tym, że i poziom jest dobry i sposób prowadzenia zajęć się podoba. Dużym plusem, o czym już wspominałem, są eksperci, ludzie z branży, spoza Politechniki, którzy prowadzą zajęcia. Dobrze, że możemy ich zatrudniać i cieszymy się, że chcą z nami współpracować.

Czy z jakiś obecnych doświadczeń pandemicznych uczelnia będzie chciała skorzystać w przyszłości?

Słuchacze sami pytają, czy w przyszłości będzie forma zdalna, ponieważ nie są w stanie dojechać na zajęcia weekendowe z miejsca zamieszkania. Same wykłady czy zajęcia projektowe jesteśmy w stanie zrobić na odległość i słuchacze tego oczekują. Słuchacze studiów podyplomowych chętnie się z nami łączą, rozmawiamy, dyskutujemy, to jest bardzo dobre rozwiązanie i myślę, że to zostanie. Chciałbym również, aby poza „podyplomówkami” zostało to na studiach dziennych. Drugim elementem są tzw. otwarte zasoby edukacyjne. Obecnie tworzymy własne studio nagrań, gdzie będzie można nagrywać zajęcia. Już są chętni, którzy chcą to robić, szczególnie z takich przedmiotów międzyuczelnianych jak: fizyka, analiza matematyczna, algebra, czyli tam, gdzie tych studentów jest dużo i ta forma przekazywanej wiedzy jest potrzebna. Z otwartych zasobów edukacyjnych mogą korzystać także osoby z zewnątrz. Oczywiście zamieszczenie tam materiału wymaga trochę pracy, aby było to dobrze opracowane i spełniało wymagania chociażby norm przyjętych dla osób z niepełnosprawnościami, ale godzimy się z tym, bo chcemy z tym wyjść na zewnątrz. Projekt ten był już robiony przed pandemią, ale to właśnie pandemia spowodowała, że jest zwiększone zapotrzebowanie na te materiały. Jeśli chodzi o studia podyplomowe to po pandemii zostaniemy na pewno częściowo na nauczaniu zdalnym, a może niektóre studia podyplomowe będą odbywały się w całości zdalnie.

Jak ocenia Pan rolę kształcenia ustawicznego w procesie kształcenia branży elektrycznej?

Na moich studiach podyplomowych pojawia się dużo firm. Zajęcia prowadzę w oparciu o współpracę m.in. z ABB, Siemens, Legrand, Hager, Eaton, czyli z ludźmi, którzy na rynku są znani. Na zajęcia przyjeżdżają doradcy techniczni z tych firm, co powoduje, że mają oni kontakt z naszymi słuchaczami i możliwość zaprezentowania aktualnych rozwiązań technicznych oferowanych na rynku. Firmy też przysyłają swoich pracowników na studia podyplomowe. W ramach kolejnych edycji moich studiów podyplomowych organizuję stałe spotkania z absolwentami, których mam już ponad 300 i na te spotkaniach przyjeżdżają przedstawiciele firm, dzieląc się swoją wiedzą. Firmy przywożą swoje rozwiązania – nie tylko związane bezpośrednio z tematyką studiów podyplomowych – i opowiadają o nich. Jeśli nie będziemy się ciągle uczyć, to zostaniemy na projektach z rozwiązaniami sprzed wielu lat.

Muszę także powiedzieć, że z „elektro.info”, które jest patronem medialnym mojej „podyplomówki”, współpracujemy od wielu lat. Julian Wiatr, redaktor naczelny, jest stałym prelegentem tych spotkań, na których dzieli się swoją wiedzą z uczestnikami, prowadząc wykłady. W publikacjach technicznych jego autorstwa czytelnicy zawsze znajdą oprócz teorii przykłady obliczeniowe, które znacznie pomagają zrozumieć zawiłości norm i przepisów z branży elektrycznej.

Czy poza stałymi studiami podyplomowymi i kursami organizujecie jakieś konkretne kursy dla konkretnych firm?

Oczywiście, organizujemy konkretne kursy dla firm, które chcą przeszkolić swoich pracowników, zarówno z branży elektrycznej, jak i innych. Więc nie tylko indywidualne zgłoszenia, ale także firmy, które chcą robić szkolenia dla swoich pracowników. Zawsze możemy dopracować nasze studia podyplomowe albo kursy, gdy pojawi się u nas zapytanie w tym zakresie. Potrafimy znaleźć osoby na uczelni, które takiego zadania się podejmą. W większości przypadków się to udaje.

Na zakończenie proszę powiedzieć, w jaką wiedzę zostanie wyposażony absolwent studiów podyplomowych z zakresu elektryki i dlaczego powinien wybrać właśnie Politechnikę Wrocławską?

Kiedyś podczas egzaminu końcowego na mojej „podyplomówce” absolwent podziękował za sposób prowadzenia zajęć, bo uczelnia dotychczas kojarzyła mu się z siedzeniem w ławce z egzaminami i ciężką zdawalnością, tak jak za czasów studenckich. Natomiast ja próbuję wszystkich swoich współpracowników namówić do tego, żeby nasza praca była przede wszystkim współpracą ze słuchaczem. Jesteśmy od tego, aby ta współpraca nie zakończyła się na obronie pracy dyplomowej, ale była kontynuowana w przyszłości.

Rozmawiał Tomasz Łukaszewski,
fot. arch. „elektro.info”

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!