Charakterystyka technologii mikroturbin pracujących w kogeneracji
Zdjęcia mikroturbiny zainstalowanej w Ośrodku w Ostoi
Mikroturbiny sprzedawane jako gotowe agregaty prądotwórcze są godną rozpatrzenia alternatywą dla agregatów opartych na silnikach tłokowych. Ze względu na prostą budowę silnika z jednym ruchomym elementem konstrukcyjnym, potencjalnie przeważają możliwością ciągłej pracy w długim czasie i z długimi okresami międzyserwisowymi. Dzięki zintegrowanym urządzeniom automatycznej regulacji i zabezpieczeń mogą pracować praktycznie bez nadzoru użytkownika.
Zobacz także
dr inż. Arkadiusz Zmuda Aktualny stan rozwoju systemów kogeneracyjnych z silnikami Stirlinga
W obecnie eksploatowanych układach kogeneracyjnych w głównej mierze stosowane są silniki spalinowe, mikroturbiny, ogniwa paliwowe oraz silniki Stirlinga. Według raportu PolySMART [2] w najbliższym czasie...
W obecnie eksploatowanych układach kogeneracyjnych w głównej mierze stosowane są silniki spalinowe, mikroturbiny, ogniwa paliwowe oraz silniki Stirlinga. Według raportu PolySMART [2] w najbliższym czasie w mikrokogeneracji dominującą technologią będzie ta oparta na silnikach Stirlinga, szczególnie w zastosowaniach domowych, jak również w przypadku gospodarstw rolnych, z uwagi na możliwość stosowania różnego rodzaju paliw alternatywnych. Tendencja ta jest widoczna w takich krajach, jak Niemcy, Holandia...
Impakt SA Nowa rodzina zasilaczy PowerWalker UPS VFI EVS 5 kVA z magazynami energii
Seria PowerWalker VFI EVS to nowa generacja zasilaczy UPS, oferująca długi czas podtrzymania dzięki zastosowaniu baterii LiFePO4 o 40% mniejszej masie i wymiarach w odniesieniu do klasycznych baterii kwasowo-ołowiowych....
Seria PowerWalker VFI EVS to nowa generacja zasilaczy UPS, oferująca długi czas podtrzymania dzięki zastosowaniu baterii LiFePO4 o 40% mniejszej masie i wymiarach w odniesieniu do klasycznych baterii kwasowo-ołowiowych. Zastosowana topologia podwójnej konwersji (VFI-SS-311) gwarantuje najwyższy poziom bezpieczeństwa, a wyspecjalizowane układy utrzymują współczynnik mocy PF na poziomie > 0.99. Oczywiście zależy on od podłączonych urządzeń odbiorczych. Wszelkie informacje o stanie UPS widoczne są na...
Riello Delta Power Sp. z o.o. Projekt przygotowania zespołów prądotwórczych na potrzeby funkcjonowania nowych bloków gazowo-parowych w elektrowni
Firma Riello Delta Power Sp. z o.o. na przełomie lat 2022 i 2023 zrealizowała projekt zabudowy, produkcji, dostarczenia i instalacji dwóch zespołów prądotwórczych na potrzeby funkcjonowania nowych bloków...
Firma Riello Delta Power Sp. z o.o. na przełomie lat 2022 i 2023 zrealizowała projekt zabudowy, produkcji, dostarczenia i instalacji dwóch zespołów prądotwórczych na potrzeby funkcjonowania nowych bloków gazowo-parowych w jednej z kluczowych dla polskiego systemu energetycznego elektrowni w Polsce północno-zachodniej.
StreszczenieMikroturbiny sprzedawane jako gotowe agregaty prądotwórcze są godną rozpatrzenia alternatywą do agregatów opartych na silnikach tłokowych. Jednakże odmienny charakter pracy mikroturbin skutkuje koniecznością spełnienia szczególnych wymagań technicznych, które trzeba uwzględnić na etapie projektowania instalacji. Producenci mikroturbin zapewniają na tym etapie projektu pomoc doradczą i odpowiednią dokumentację techniczną swojego produktu. Zapewnienie odpowiednich warunków pracy urządzenia, zaprojektowanie instalacji elektrycznej, paliwowej i spalinowej są zadaniami inwestora. W artykule opisano warunki techniczne, jakie trzeba uwzględniać przy opracowywaniu koncepcji wykorzystania mikroturbiny do zasilania w energię elektryczną i ciepło użytkowe określonych obiektów. Korzystano przy tym z dokumentacji technicznej producenta mikroturbiny oraz doświadczeń własnych nabytych podczas eksploatacji mikroturbiny Capstone C30LF zainstalowanej w Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technologicznym w Szczecinie.AbstractCombined Heat and Power (CHP) Microturbines Technology ReviewMicroturbine is a worth of consideration alternative to reciprocating engines power generator sets. However, a different nature of this technology results in need to fulfill additional special technical requirements. These requirements must be taken under consideration on a preliminary stage of investment. Microturbine manufacturers provide an assistance and a technical documentation for their products. A compliance with acceptance specifications is an obligation to investor. In the present work these requirements are summarized on the basis of manufacturers’ technical guides and an experience of operation of Capstone C30LF microturbine installed in West Pomeranian University of Technology, Szczecin (Poland). |
Odmienny charakter pracy mikroturbin skutkuje jednak koniecznością spełnienia szczególnych wymagań technicznych, które trzeba uwzględnić na etapie projektowania instalacji. Producenci mikroturbin zapewniają na tym etapie projektu pomoc doradczą i odpowiednią dokumentację techniczną swojego produktu. Zapewnienie odpowiednich warunków pracy urządzenia, zaprojektowanie instalacji elektrycznej, paliwowej i spalinowej to zadania inwestora.
Możliwa jest praca mikroturbiny w kogeneracji, tj. z wykorzystaniem energii spalin do wytwarzania ciepła użytkowego w tzw. wymienniku kogeneracyjnym, gdzie spaliny ogrzewają wodę (lub inne medium grzewcze). Wykorzystanie ciepła odpadowego pozwala na maksymalne użyteczne wykorzystanie energii spalanego paliwa, czyniąc użytkowanie układu bardziej opłacalnym.
W artykule opisano warunki techniczne, jakie trzeba uwzględniać przy opracowywaniu koncepcji wykorzystania mikroturbiny do zasilania w energię elektryczną i ciepło użytkowe określonych obiektów. Korzystano przy tym z dokumentacji technicznej firmy Capstone Turbine Corporation, producenta mikroturbiny, oraz doświadczeń własnych nabytych podczas eksploatacji mikroturbiny Capstone C30LF zainstalowanej w Ośrodku Szkoleniowo-Badawczym w Zakresie Energii Odnawialnej w Ostoi, należącym do Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie (uczelni powstałej z połączenia Akademii Rolniczej w Szczecinie i Politechniki Szczecińskiej).
Budowa mikroturbiny
Na rysunku 1. przedstawiono architekturę mikroturbiny, a na fotografii 1a i fotografii 1b – przykładowe zdjęcia. Mikroturbiny przeznaczone są do wytwarzania energii elektrycznej, gdzie wytwarzane napięcie ma przebieg sinusoidalny i możliwe jest zasilanie odbiorników 3- i 1-fazowych (w szczególności 50 Hz, 400/230 V).
W związku z wysokimi i zmiennymi prędkościami obrotowymi turbin, stosuje się przetwarzanie napięcia. Silnik napędza generator energii elektrycznej, który wytwarza prąd o wysokiej i zmiennej częstotliwości (rzędu 1 kHz). Prostownik zasilany przez generator prostuje prąd i zasila nim magistralę prądu stałego. W warunkach istnienia zapotrzebowania na energię zasilanych urządzeń, inwerter przetwarza prąd stały z magistrali prądu stałego na użytkową formę prądu zmiennego. Gdy mikroturbina ustawiona jest na wytwarzanie napięcia użytkowego 400 V~, w stanie jałowym w magistrali prądu stałego utrzymywane jest napięcie 560 V–, a w warunkach obciążenia 760 V– [7, 18].
Magistrala prądu stałego współpracuje z akumulatorami energii elektrycznej. Pomiędzy magistralą prądu stałego a akumulatorami istnieje różnica wartości napięć. Zastosowany jest pomiędzy nimi konwerter typu dc-dc. Konwerter ten jest dwukierunkowy.
W mikroturbinach sprzedawanych komercyjnie akumulatory służą tylko do rozruchu oraz – wraz z kondensatorem w magistrali prądu stałego – do pokrywania skokowo zwiększonego chwilowego zapotrzebowania na energię do czasu rozwinięcia przez silnik cieplny odpowiedniej mocy, a także do odbierania nadmiaru wytwarzanej mocy po skokowym zmniejszeniu zapotrzebowania.
Spaliny opuszczające mikroturbinę mają wysoką temperaturę, a ich energia może być odzyskana w postaci ciepła użytkowego. Urządzeniem zapewniającym utylizację ciepła jest wymiennik ciepła spaliny – woda grzewcza (tzw. wymiennik kogeneracyjny). W przypadku miktorurbiny pokazanej na fotografii 1a i fotografii 1b wymiennik kogeneracyjny umiejscowiony jest bezpośrednio nad nią.
Sprawność elektryczna, czyli stosunek uzyskiwanej mocy elektrycznej do strumienia ciepła dostarczanego z paliwem (zdefiniowany zależnością 1) wynosi orientacyjnie 25–33% (większe wartości dla turbin o większej mocy znamionowej). Są to wartości porównywalne do sprawności elektrycznych agregatów prądotwórczych opartych na silnikach tłokowych.
Sprawność ogólna, czyli stopień wykorzystania chwilowego zużycia energii paliwa przy produkcji mocy elektrycznej i strumienia ciepła użytkowego (zależność 2), wynosi orientacyjnie 75–90% (zależy od parametrów wody grzewczej odbierającej ciepło od spalin).
Tak zwany stopień skojarzenia, czyli stosunek strumienia ciepła użytkowego do mocy elektrycznej, wynosi 2:1.
Możliwe tryby pracy
Mikroturbiny można instalować jako urządzenia pojedyncze lub łączone w zespoły wielu mikroturbin (tzw. Multipac). Możliwe są następujące podstawowe tryby pracy:
- we współpracy z zewnętrzną siecią elektroenergetyczną (tzw. Grid-connect, Grid-tied),
- bez współpracy z zewnętrzną siecią elektroenergetyczną (tzw. tryb wyspowy, Island mode, Stand-alone, Off-grid),
- z przełączaniem pomiędzy trybami opisanymi w punktach 1 i 2 (tzw. tryb podwójny, Dual mode), które może mieć na celu zapewnienie zasilania awaryjnego lokalnych obwodów chronionych w warunkach zaniku napięcia sieci i może następować automatycznie.
Użycie mikroturbiny w dowolnym z tych trybów wymaga jej fabrycznego dostosowania i wyposażenia [3, 9, 10].
Priorytety
Użytkowanie w kogeneracji mikroturbin o mocy zainstalowanej do kilkuset kWe wiąże się z koniecznością określenia na podstawie charakteru zasilanych obiektów jednego z następujących priorytetów:
A) dla mikroturbin połączonych z siecią elektroenergetyczną:
- ukierunkowanie na produkcję energii elektrycznej z przeznaczeniem do sprzedaży lub lokalnego wykorzystania – tryb pracy charakteryzujący się najczęściej, dla przypadku z możliwością sprzedaży energii, pracą układu z pełną mocą, przy której układ osiąga najwyższą sprawność elektryczną; tryb pracy charakterystyczny dla przypadku wykorzystywania paliw odpadowych,
- ukierunkowanie na produkcję ciepła użytkowego, mające na celu zmniejszenie ilości ciepła pozyskiwanego ze źródeł konwencjonalnych – tryb pracy charakteryzujący się pracą układu z mocą dopasowaną do pokrycia zapotrzebowania na ciepło,
B) dla mikroturbin bez połączenia z siecią elektroenergetyczną:
- ukierunkowanie na zapewnienie zasilania określonych odbiorników energii elektrycznej,
- ukierunkowanie na produkcję ciepła użytkowego, koniecznie z możliwością regulacji chwilowego obciążenia elektrycznego w celu regulacji ilości produkowanego ciepła,
- pełne pokrycie zapotrzebowania na energię elektryczną i ciepło jednocześnie.
Dodatkowy zysk ekonomiczny, zwykle decydujący o opłacalności użytkowania tego typu układów, wynika stąd, że przy priorytecie:
- energii elektrycznej jednocześnie produkowane ciepło użytkowe zmniejsza produkcję lub zakup ciepła ze źródeł konwencjonalnych,
- ciepła użytkowego jednocześnie produkowana energia elektryczna stanowi dodatkowy przychód wynikający ze sprzedaży lub dodatkową oszczędność wynikającą ze zmniejszonej ilości kupowanej energii elektrycznej.
Istotne jest również, że zgodnie z aktualnymi uwarunkowaniami prawnymi dotyczącymi wsparcia wysokosprawnej kogeneracji o mocy do 1 MWe wraz ze sprzedawaną do sieci energią elektryczną generowane są tzw. żółte certyfikaty energetyczne, które są prawem majątkowym producenta tej energii i podlegają sprzedaży na Towarowej Giełdzie Energii.
Z podanych informacji wynika, że w celu zapewnienia jak najlepszego efektu energetycznego i ekonomicznego na etapie opracowania koncepcji wykorzystania mikroturbiny i wyboru trybu jej pracy uwzględniony musi zostać charakter zasilanego obiektu. Wpływa on na budowę układu kogeneracyjnego.
Praca we współpracy z zewnętrzną siecią elektroenergetyczną
W tym wariancie zarówno napięcie, jak i częstotliwość wytwarzanego napięcia są zdeterminowane przez sieć. Mikroturbina może współpracować z siecią o napięciach od 360 do 528 V~ (3 fazy) i częstotliwości 45 do 65 Hz. Moc rozwijana przez mikroturbinę określana jest przez użytkownika. Możliwa jest zatem produkcja mocy większej lub mniejszej niż chwilowe zapotrzebowanie na energię lokalnych odbiorników i wymiana energii z siecią.
Warunki techniczne podłączenia, w tym sposób pomiaru ilości energii wymienianej z siecią elektroenergetyczną, ustalane są dla każdego przypadku indywidualnie na wniosek skierowany do operatora sieci elektroenergetycznej. Mikroturbiny spełniają wymagania dotyczące jakości energii elektrycznej. Oczywiście są one zabezpieczone przed nadmiernym podwyższeniem lub obniżeniem napięcia i częstotliwości (dopuszczalne wartości ustawiane są przez użytkownika) [9].
Praca w trybie wyspowym
W przypadku tego wariantu wytwarzane napięcie oraz jego częstotliwość nastawiane są przez użytkownika w zakresach: od 150 do 480 V~ i od 10 do 60 Hz. Moc rozwijana przez mikroturbinę równa jest mocy obciążenia. Wynika z tego, że przy doborze mikroturbiny powinno się przeprowadzić analizę przebiegów dobowych i rocznych zapotrzebowania na energię elektryczną zasilanego obiektu lub starannie wyselekcjonować zasilane odbiorniki mocy. Ważne jest unikanie przeciążenia mikroturbiny, określonego przez maksymalną wartość skuteczną prądu na każdym z przewodów fazowych. Wiąże się to z koniecznością uwzględnienia charakteru obciążeń określonego przez [10]:
- współczynnik mocy, który wpływa na prąd obciążenia, np. dla turbiny rozwijającej swoją maksymalną moc ciągłą 30 kWe i wytwarzającą napięcie 400 V, najmniejszy dopuszczalny współczynnik mocy, przy którym prąd osiąga maksymalną dopuszczalną wartość skuteczną (w tym przypadku 46 A), wynosi cos(j)=0,94; przy niższych jego wartościach konieczna jest redukcja mocy obciążenia,
- niewyrównoważenie obciążenia faz, co ogólnie jest dopuszczalne, ale uniemożliwia wykorzystanie pełnej zainstalowanej mocy mikroturbiny,
- prądy rozruchowe odbiorników mocy, powodujące ograniczenie, w szczególności przy zasilaniu dużych maszyn elektrycznych (np. sprężarek); w tym przypadku konieczne może być zastosowanie urządzeń do łagodzenia rozruchu maszyn (regulatorów mocy, tzw. Ramp-start).
Redukcja mocy maksymalnej i sprawności
Poza ograniczeniami wynikającymi z maksymalnego dopuszczalnego prądu obciążenia, dodatkowe ograniczenie dotyczy mocy rozwijanej przez silnik cieplny, której maksymalna dopuszczalna wartość określona jest w zależności od parametrów otoczenia. Na jego wydajność wpływają negatywnie: zwiększona temperatura otoczenia, zmniejszone ciśnienie otoczenia (duża wysokość nad poziomem morza) czy opory przepływu powietrza na wlocie lub spalin na wylocie z mikroturbiny.
Nominalna moc i sprawność urządzenia podawane są przez producentów zwykle dla warunków otoczenia ISO (temperatura: 15°C, wilgotność względna: 60%, ciśnienie: 1013,25 hPa, zerowe spadki ciśnienia powietrza na wlocie i spalin na wylocie).
Przykładowo, dla mikroturbiny o mocy maksymalnej podanej dla warunków ISO, równej 30 kWe, przy której osiągana jest maksymalna sprawność elektryczna 26%, w warunkach podwyższonej temperatury powietrza na wlocie równej 25°C maksymalna moc elektryczna, jaką układ może rozwinąć, wynosi 27,5 kW przy sprawności elektrycznej 25%; z kolei dla 30°C: 26,0 kW i 24,5%. Obniżenie ciśnienia atmosferycznego o 50 hPa (równowartość +425 m wysokości n.p.m.) powoduje ograniczenie maksymalnej mocy o 5% [5].
Mikroturbiny wyposażone są fabrycznie w części cieplnej i elektrycznej w elementy pomiarowo-kontrolne włączone w wewnętrzny układ automatycznego sterowania i pełnią funkcje zabezpieczające (rozłączające w chwili osiągnięcia alarmowych parametrów pracy). Mimo to obowiązkiem użytkownika jest zapewnienie zewnętrznych zabezpieczeń prądowych i uwzględnienie redukcji maksymalnej dopuszczalnej mocy przy niekorzystnych parametrach otoczenia. Mikroturbina wyposażona jest w układ rejestrujący nieprawidłowości w pracy urządzenia.
Praca przy mocach częściowych
W warunkach rozwijanej mocy, mniejszej od mocy znamionowej mikroturbiny, sprawność elektryczna (zdefiniowana zależnością 1) jest zredukowana. Przykładowo, przy mocy maksymalnej ciągłej sprawność elektryczna wynosi 26%, natomiast przy rozwijanej mocy równej 80% mocy maksymalnej – sprawność wynosi 25,5%, a przy 60% – 24,5%, 40% – 22,0% i 20% – 16,5% [5].
Im mniejsza jest rozwijana moc elektryczna, tym mniejszy jest strumień odzyskiwanego od spalin ciepła użytkowego, przy czym stosunek strumienia ciepła użytkowego do mocy elektrycznej jest większy.
Tym niemniej, sprawność ogólna (zależność 2) jest w przybliżeniu stała w całym zakresie rozwijanej mocy. Przy mniejszym obciążeniu na jednostkę wytworzonej energii elektrycznej obliczeniowo przypada większa ilość zużytego paliwa, jednakże nadwyżka ta w rzeczywistości wykorzystywana jest na wytworzenie większej ilości ciepła użytkowego.
Podłączenie paliwa
Rodzaj paliwa wpływa na osiągi silnika cieplnego, chociażby w związku z właściwościami spalin powstałych ze spalenia paliwa, a będących termodynamicznym czynnikiem roboczym obiegu cieplnego.
Paliwo w mikroturbinach gazowych spalane jest w komorze spalania w przepływającym powietrzu. Wtryskiwacze (palniki) podają paliwo, którym może być paliwo w postaci gazowej lub ewentualnie w postaci rozpylonych kropelek cieczy paliwa ciekłego.
Producenci dostarczają kompletne mikroturbiny, do których użytkownik musi przewidzieć instalację magazynowania, przygotowania i dostarczenia paliwa. Wybór paliwa zasadniczo należy do użytkownika na etapie projektowania instalacji, a rodzaj zastosowanego paliwa wpływa na koszty instalacji i użytkowania oraz niezawodność układu i potrzeby organizowania dostaw paliwa. Instalacje paliwowe mogą być instalacjami aktywnymi, wymagającymi dostarczenia zasilania w energię na potrzeby przemieszczania, sprężania lub ogrzewania paliwa, wpływając tym samym na osiągi układu.
Rodzaje paliwa stosowane w mikroturbinach to [4, 8]:
- gaz ziemny (sieciowy lub magazynowany w zbiornikach w postaci sprężonej) lub gaz niskokaloryczny (np. biogaz) z techniczną możliwością stosowania paliw kwaśnych (o wysokiej zawartości H2S) – w mikroturbinach o wykonaniu specjalnym,
- LPG – propan (propan magazynowany w postaci skroplonej),
- paliwo ciekłe (olej napędowy lub nafta, biopaliwo).
Gaz ziemny jest najczęściej stosowanym rodzajem paliwa do zasilania mikroturbin. W przypadku gazu sieciowego wysokociśnieniowego lub gazu ziemnego sprężonego (CNG) instalacja od źródła paliwa do mikroturbiny jest wyposażona w armaturę pasywną (reduktor i regulator ciśnienia oraz zespół filtrów). W przypadku gazu niskociśnieniowego wymagana jest sprężarka paliwa. Sprężanie paliwa do wymaganego ciśnienia wymaga mocy elektrycznej rzędu 5¸10% mocy uzyskiwanej z mikroturbiny. Konieczność zakupu i obsługi sprężarki wpływa istotnie na opłacalność inwestycji.
Mikroturbiny mogą być również zasilane gazem magazynowanym w postaci skroplonej (LPG). Ze względu na prężność par w temperaturach magazynowania, bez dodatkowej instalacji sprężającej nie może być stosowany propan-butan. Do zasilania mikroturbin stosuje się propan. Rozwiązania techniczne i doświadczenia z eksploatacji systemów zasilania mikroturbin propanem przedstawiono w pracy [1]. W skład typowej instalacji wchodzą: zbiornik paliwa, instalacja do napełniania zbiornika, odparownik, filtry paliwa, regulatory ciśnienia, aparatura pomiarowa i ewentualnie instalacja grzewcza zbiornika. W żadnym wypadku nie można dopuścić cieczy paliwa (ani wody) do mikroturbiny, dlatego jako dodatkowy osprzęt stosuje się elektryczne taśmy grzewcze, nagrzewnice i inne urządzenia usuwające ciecz z linii zasilania oraz aparaturę zabezpieczająco-kontrolną.
Instalacja zasilania mikroturbiny paliwem ciekłym (olejem napędowym, naftą lub mieszankami oleju napędowego z komponentami roślinnymi) musi zapewnić na wlocie do turbiny:
- stałe ciśnienie paliwa,
- odpowiednią i stałą lepkość paliwa,
- czystość paliwa – odfiltrowanie cząstek stałych do wielkości rzędu pojedynczych mikronów,
- zawartość wody nieprzekraczającą setnych procenta objętości.
Instalacja może mieć strukturę instalacji zasilania w paliwo ciekłe kotłów grzewczych. Klasa filtrowania paliwa musi być jednak o rząd wielkości wyższa.
Najważniejsze krytyczne parametry fizyko-chemiczne paliw to [4]:
- ciśnienie podawanego paliwa,
- temperatura zapłonu,
- zawartość zanieczyszczeń stałych i wody w stanie ciekłym,
- obecność pierwiastków lub związków chemicznych powodujących korozję metali,
- lepkość paliwa ciekłego,
- dodatkowe czynniki brane pod uwagę przy kwalifikowaniu paliw do użytku w mikroturbinach.
Ciśnienie paliwa musi być większe od ciśnienia panującego w komorze spalania. Spręże obiegu mikroturbin jednostopniowych nie przekraczają 4. Ciśnienie paliwa stanowi problem przy wykorzystaniu paliwa przesyłanego sieciami niskociśnieniowymi lub magazynowaniu gazu ziemnego niskokalorycznego pozyskiwanego lokalnie lub propanu magazynowanego w stanie ciekłym (LPG). Wykorzystanie propanu LPG jest utrudnione przy jego magazynowaniu przy niskich temperaturach otoczenia, w szczególności w zbiornikach o małej pojemności [1].
Ze względów rozruchowych i podtrzymania płomienia o przydatności paliwa decyduje temperatura zapłonu paliwa. Ma to znaczenie przy stosowaniu paliw gazowych niskokalorycznych oraz paliw ciekłych, w szczególności olejów roślinnych lub ich mieszanek z olejem napędowym.
Ze względu na wysokie prędkości łopatek turbiny i możliwość erozji, występują duże ograniczenia odnośnie ilości zanieczyszczeń stałych oraz wody w postaci ciekłej zawartych w paliwie. Ograniczenia te dotyczą wszystkich rodzajów paliw, ale w szczególności paliw wydobywanych, wytwarzanych lub przetwarzanych lokalnie.
Z uwagi na niebezpieczeństwo korozji należy zwrócić uwagę na obecność w paliwie pierwiastków lub związków chemicznych powodujących korozję metali. Dotyczy to przede wszystkim biogazu ze względu na zawartość siarki [21].
Lepkość paliwa ciekłego decyduje o skuteczności systemu paliwowego w jego oczyszczeniu, pracy pompy paliwowej, wstępnym rozdrobnieniu i zmieszaniu z powietrzem we wtryskiwaczu (palniku) oraz rozpyleniu w komorze spalania [2, 8]. Lepkość stanowi duży problem w przypadku paliw ciekłych zawierających oleje roślinne. Lepkość olejów roślinnych może być od kilku do kilkunastu razy większa od lepkości oleju napędowego, szczególnie przy niskich temperaturach [19, 22].
Poza wyżej wymienionymi czynnikami, które należy uwzględnić przy dopuszczeniu do użytkowania w mikroturbinach nowych paliw, dodatkowo należy rozpatrzyć [4]:
- stabilność składu i jakości paliwa przy długotrwałym magazynowaniu,
- niebezpieczeństwo wynikające z wysokich prędkości rozprzestrzeniania płomienia wpływających na zagrożenie powrotu płomienia z wtryskiwacza (palnika) do instalacji paliwowej,
- żywotność komory spalania zależną od temperatury płomienia i czynników erozyjnych, które występują przy paliwie ciekłym słabo zatomizowanym,
- zawartość zanieczyszczeń w spalinach (NOx, CO, SOx, THC), które różnią się w zależności od zastosowanego paliwa oraz od rozwijanej mocy; przy mocach częściowych mogą być dużo większe niż przy mocy maksymalnej [2, 14–17, 19, 21, 23],
- prężność par paliwa ciekłego, których wytworzenie w przewodach paliwowych może spowodować zator,
- temperaturę paliw gazowych pobieranych ze zbiorników lub z sieci, wpływającą na niebezpieczeństwo wykraplania cieczy, powstawania lodu, dużą gęstość i lepkość paliwa oraz kruchość lub degradację materiałów instalacji.
Podsumowując można stwierdzić, że paliwem pozwalającym na energetycznie pasywną pracę instalacji zasilania mikroturbin jest gaz ziemny wysokociśnieniowy. Z przeprowadzonej analizy dokumentacji technicznej mikroturbin wynika, że wykorzystanie gazu ziemnego wysokociśnieniowego jest obarczone stosunkowo małymi wymaganiami technicznymi.
Trzeba podkreślić, że rodzaj paliwa jest podstawowym czynnikiem wpływającym na opłacalność inwestycji. Z doświadczeń na rynku europejskim wynika, że najbardziej opłacalnymi paliwami są paliwa gazowe odpadowe, biopaliwa gazowe oraz, głównie ze względu na niskie opodatkowanie, gaz ziemny.
Wybór rodzaju paliwa musi być dokonany na etapie opracowania koncepcji układu i wpływa na fabryczne wyposażenie mikroturbiny.
Instalacja spalinowa
Spaliny opuszczające mikroturbinę mają temperaturę około 300°C. Ich skład zależny jest od rodzaju paliwa, ale ogólnie bardzo zbliżony do składu powietrza atmosferycznego ze względu na duże współczynniki nadmiaru powietrza przy spalaniu (rzędu 7÷8).
W przypadkach umiejscowienia mikroturbiny w budynku, konieczna jest instalacja spalinowa, która musi spełniać warunki: szczelności, zabezpieczenia przeciwpożarowego i przeciwoparzeniowego, niskich oporów przepływu spalin oraz niedopuszczenia do przepływu zwrotnego przy wyłączonej mikroturbinie i przy wielu mikroturbinach podłączonych do wspólnego przewodu spalinowego. Ponadto powinna zostać zapewniona możliwość odłączenia serwisowego instalacji od mikroturbiny.
Szczególnie w warunkach wykorzystania paliw zawierających siarkę, należy uwzględnić możliwość wykraplania wilgoci wewnątrz przewodu, co wiąże się z zastosowaniem odpowiednich materiałów i minimalnej pochyłości ułożenia kanałów spalinowych.
W celu zredukowania hałasu u wylotu spalin, możliwe jest zastosowanie dodatkowych tłumików i przegród w przewodach spalinowych pod warunkiem zachowania szczególnej ostrożności dotyczącej zapewnienia niskich oporów przepływu [11–13].
Dostarczenie powietrza
Powietrze pobierane przez mikroturbinę rozdzielone jest na 2 strumienie:
- strumień czynnika roboczego silnika cieplnego,
- strumień do chłodzenia urządzeń wewnątrz obudowy mikroturbiny i do chłodzenia akumulatorów.
Większość mikroturbin nie jest fabrycznie dostosowana do podłączenia kanałów doprowadzających powietrze z zewnątrz budynku. Mikroturbiny te pobierają powietrze bezpośrednio ze swojego otoczenia. W takim przypadku konieczne jest zastosowanie czerpni powietrza. Czerpnie powinny być zlokalizowane w pobliżu wlotu powietrza do mikroturbiny i zwymiarowane tak, aby zapewnić wystarczający przepływ powietrza, małe podciśnienie w pomieszczeniu oraz skuteczną wentylację zapewniającą chłodzenie urządzenia. Aby zagwarantować niską temperaturę powietrza w pomieszczeniu, zalecana jest mechaniczna wentylacja wspomagająca sterowana termostatycznie [11–13].
Komunikacja z mikroturbiną
Komunikacja z mikroturbiną jest dwukierunkowa i ma na celu:
- sterowanie pracą mikroturbiny, w szczególności: rozruch, zatrzymanie, zmianę wartości zadanej rozwijanej mocy (dotyczy trybu współpracy z siecią elektroenergetyczną),
- odczyt i kontrolowanie parametrów pracy urządzenia.
Podstawowe monitorowane parametry pracy to: rozwijana moc czynna, napięcia, częstotliwości i prądy poszczególnych faz, temperatura spalin za komorą spalania, obroty silnika, maksymalne osiągnięte wartości tych wielkości, stan akumulatora czy zarejestrowane błędy (nieprawidłowości) [3].
Komunikacja z mikroturbiną może odbywać się na 3 podstawowe sposoby:
- lokalnie z panelu sterowniczego umieszczonego na mikroturbinie,
- dzięki dodatkowemu oprogramowaniu producenta mikroturbiny – z komputera PC podłączonego zdalnie przez modem telefoniczny lub lokalnie bezpośrednio do mikroturbiny przez jeden ze standardowych portów komputerowych,
- zdalnie siecią komputerową przez protokół MODBUS.
Miejsce instalacji
Mikroturbiny wyposażone są w obudowy pozwalające na pracę w warunkach atmosferycznych. Mogą być instalowane bez zadaszenia. Pobierają wtedy powietrze bezpośrednio z otoczenia. Spaliny opuszczają mikroturbinę bezpośrednio do atmosfery.
Mikroturbina powinna być ustawiona na stabilnym podłożu, a w przypadkach możliwego zewnętrznego oddziaływania, takiego jak wiejące wiatry, dodatkowo do niego przymocowana.
Ponadto powinno się zapewnić miejsce do działań serwisowych wokół mikroturbiny, co najmniej około 1 m z każdej strony.
W pobliżu mikroturbiny należy umieścić odłącznik mikroturbiny od obciążeń elektrycznych [6] oraz wyłącznik awaryjny silnika. Przewody paliwowe i rurociągi wodne powinny mieć zawory odcinające w pobliżu podłączenia do mikroturbiny.
Konieczne jest zapewnienie zdalnej komunikacji serwisowej z mikroturbiną co najmniej przez doprowadzenie linii telefonicznej pozwalającej na łączność przez odpowiedni modem [11–13].
Mikroturbina nie emituje odczuwalnych drgań mechanicznych, generuje natomiast hałas wysokoczęstotliwościowy charakterystyczny dla urządzeń wysokoobrotowych. Głównymi źródłami hałasu są: wirnik, przepływające powietrze i spaliny oraz elektronika siłowa. Sposobem ograniczenia emisji hałasu jest zlokalizowanie mikroturbiny w budynku.
Praca w kogeneracji
Tylko do niektórych sprzedawanych mikroturbin oferowane są wymienniki kogeneracyjne z nią zintegrowane. W przypadku wymiennika zewnętrznego niezbędne jest zastosowanie dodatkowej funkcji systemu sterowania. Instalacja spalinowa powinna umożliwiać przejście w tryb bez produkcji ciepła, czyli przekierowanie spalin przez by-pass z pominięciem wymiennika kogeneracyjnego. Konieczne jest to ze względów użytkowych, a także do zabezpieczenia wymiennika przed przegrzaniem w warunkach zaniku przepływu wody grzewczej, spadku ciśnienia lub zbyt wysokiej jej temperatury.
Z powodu istnienia ścisłego związku pomiędzy obciążeniem elektrycznym agregatu a strumieniem i temperaturą spalin, konieczne jest zastosowanie akumulatorów ciepła (zbiorników wody) do odbioru chwilowych nadmiarów produkowanego ciepła oraz do oddawania zmagazynowanej energii w warunkach chwilowych niedoborów produkcji w stosunku do chwilowego zapotrzebowania. Stosowanie zbiorników akumulacyjnych ciepłej wody w instalacjach grzewczych jest standardem, jednakże ze względu na związanie okresu produkcji ciepła z pracą agregatu, wymiarowanie zbiorników odbywa się na podstawie innych założeń, niż w układach konwencjonalnych. Skutkować to może koniecznością zastosowania zbiorników o dużej pojemności wodnej.
Serwis
Przy szacowaniu opłacalności inwestycji polegającej na instalacji i użytkowaniu mikroturbiny nie powinno się zapomnieć o kosztach usług serwisowych, które mają istotny udział w całkowitych kosztach eksploatacyjnych.
Harmonogramy konserwacji określane przez producentów obejmują okresowe przeglądy kontrolne oraz okresową (liczoną w godzinach pracy urządzenia) wymianę podzespołów. Możliwe jest zawarcie umowy z producentem (lub autoryzowanym dystrybutorem) o obsługę pogwarancyjną.
Wybrani producenci mikroturbin udostępniają dokumentację serwisową urządzenia [20] pozwalającą na samodzielne wykonanie niektórych napraw.
Podsumowanie
Mikroturbiny stają się coraz częściej stosowanym rozwiązaniem technicznym, które pozwala na jednoczesne zasilanie w energię elektryczną i ciepło użytkowe przy dużym stopniu wykorzystania energii paliwa. Technologia umożliwia także efektywne wykorzystanie lokalnie produkowanych biopaliw.
W Polsce powstały już instalacje pilotażowe. Sytuacja potencjalnego inwestora, który zamierza takie rozwiązania wykorzystać, jest jasna. Znane są bowiem osiągi układu, opłacalność użytkowania, warunki uzyskania jak najlepszego efektu ekonomicznego oraz wymagania techniczne, jakie muszą być spełnione, aby układ pracował prawidłowo.
Literatura
- ADEPT Group Inc.: „Lessons learned LPG: Microturbine fuel system, Final report”. 2003.
- C.D. Bolszo and V.G. McDonell: „Emissions optimization of a biodiesel fired gas turbine”. Proceedings of the Combustion Institute” vol. 32, no. 2, pp. 2949-2956, 2009.
- Capstone: „Capstone MicroTurbine User's Manual (400001-001 Rev. C)”. 2005.
- Capstone: „Technical Reference Capstone MicroTurbine Fuel Requirements (410002 Rev F)”. 2009.
- Capstone: „Technical Reference Capstone Model C30 Performance (410004 Rev. D)”. 2006.
- Capstone: „Capstone MicroTurbine Electrical Installation (410009 Rev E)”. 2006.
- Capstone: „Technical Reference Component Descriptions Capstone Model C30 MicroTurbine (410012-001 Rev B)”. 2003.
- Capstone: „Technical Reference Liquid Fuel System Technical Information – Model C30 MicroTurbine (410017-001 Rev C)”. 2004.
- Capstone: „Grid Connect Operation – Capstone Model C30 and C60/C65 (410027 Rev. F)”. 2006.
- Capstone: „Stand Alone Operation – Capstone Model C30 and C60/C65 (410028 Rev. D)”. 2006.
- Capstone: „Capstone MicroTurbine Installation and Permitting Guidelines (410034 Rev. E)”. 2005.
- Capstone: „Commisioning Checklist Procedures (440052-001 Rev. B)”. 2004.
- Capstone: „Installation Checklist (460021-001 Rev. A)”. 2003.
- C. Krishna: „Performance of the Capstone C30 Microturbine on Biodiesel Blends”. 2007.
- M.A. Nascimento, E.S. Lora, P.S. Corręa, R.V. Andrade, M.A. Rendon, O.J. Venturini and G.A. Ramirez: „Biodiesel fuel in diesel micro-turbine engines: Modelling and experimental evaluation”. Energy 19th International Conference on Efficiency, Cost, Optimization, Simulation and Environmental Impactof Energy Systems – ECOS 2006 vol. 33, no. 2, pp. 233-240, 2008.
- A.Y. Petrov, A. Zaltash, D. Rizy and S. Labinov: „Environmental aspects of operation of a gas-fired microturbine-based CHP system”. Proceedings of the 19th Annual International Pittsburgh Coal Conference 2002.
- F. Pierce Jr.: „Summary of Results from Testing a 30-kW-Microturbine and Combined Heat and Power (CHP) System”. Federal Energy Management Program 2007.
- C. Rodgers, J. Watts, D. Thoren, K. Nichols and R. Brent: „Microturbines”. Distributed Generation: The power Paradigm for the New Millennium 2001.
- Y. Schmellekamp and K.P. Dielmann: „Rapeseed oil in a Capstone C30”. 2004.
- Turbec Spa: „Maintenance Manual Turbec T100 Series 3”. 2006.
- D. Wendig: „Bio fuel in micro gas turbines”. Bio-fuelled Micro Gas Turbines in Europe 2004.
- G. Wcisło: „Wyznaczenie wpływu temperatury na lepkość dynamiczną biopaliw”. Inżynieria Rolnicza vol. 10, no. 108, pp. 277-282, 2008.
- A. Zaltash, A. Petrov, D. Rizy, R. Langley and E. Hubbard: „Environmental Aspects of Operating Various Gas Microturbines”. Proceedings of the 20th Annual International Pittsburgh Coal Conference 2003.