Dostępność budynków mieszkalnych dla osób ze szczególnymi potrzebami
Strefy instalacyjne i rozmieszczenie osprzętu oraz urządzeń elektrycznych
Strefy instalacyjne na ścianach w budynkach mieszkalnych dla osób ze szczególnymi potrzebami, rys. Ł. Gorgolewski
W lipcu 2019 r. Sejm uchwalił ustawę o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, która wprowadziła zmiany w Prawie budowlanym. Termin dostosowania przepisów techniczno-budowlanych mija na początku września 2022 r.
Zobacz także
mgr Przemysław Gogojewicz Instalacja elektryczna w domu jednorodzinnym - wymagania normalizacyjne, prawne i orzecznictwo
Publikacja przywołuje przepisy Prawa budowlanego warunkujące montaż instalacji elektrycznych w budynkach jednorodzinnych. W oparciu o orzecznictwo Autor zwrócił uwagę na dopuszczalność przebudowy instalacji...
Publikacja przywołuje przepisy Prawa budowlanego warunkujące montaż instalacji elektrycznych w budynkach jednorodzinnych. W oparciu o orzecznictwo Autor zwrócił uwagę na dopuszczalność przebudowy instalacji elektrycznej jako przedsięwzięcia niewymagającego pozwolenia na budowę, w tym także w przypadkach rozbiórek ścianek działowych.
Okiem Reportera Zewnętrzna instalacja elektryczna
Zewnętrzna instalacja elektryczna powinna być odporna na warunki atmosferyczne - w szczególności wnikanie wody.
Zewnętrzna instalacja elektryczna powinna być odporna na warunki atmosferyczne - w szczególności wnikanie wody.
Redakcja Rozdzielnice - sprawna instalacja elektryczna i teletechniczna
Postępująca technologia i cyfryzacja narzuca producentom systemów rozdziału energii potrzebę dostosowania oferty do zmieniających się potrzeb użytkowników. Stacje ładowania pojazdów elektrycznych czy instalacje...
Postępująca technologia i cyfryzacja narzuca producentom systemów rozdziału energii potrzebę dostosowania oferty do zmieniających się potrzeb użytkowników. Stacje ładowania pojazdów elektrycznych czy instalacje fotowoltaiczne stały się już teraźniejszością.
W artykule:
|
W lipcu 2019 r. Sejm uchwalił ustawę o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami [1]. Określono w niej służące temu środki oraz obowiązki podmiotów publicznych i innych realizujących zadania finansowane z udziałem środków publicznych w zakresie obiektów użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych. Ustawa wprowadziła zmiany w Prawie budowlanym [2], mające na celu uwzględnienie potrzeb tych osób. Termin dostosowania przepisów techniczno-budowlanych mija na początku września 2022 r. Ministerstwo Rozwoju i Technologii przygotowało projekt zmian [3] w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [4]. Ich zakres jest szerszy niż wynikający z ustawy o dostępności. Na przełomie listopada i grudnia 2021 r. MRiT przeprowadziło konsultacje społeczne. W projekcie wprowadzono zapisy dotyczące osób o szczególnych potrzebach, ale także pozostawiono dotychczasowe zapisy dotyczące osób z niepełnosprawnościami (głównie w zakresie poruszania się), zmieniając je lub uzupełniając.
Dostępność to zapewnienie uczestnictwa w życiu społecznym oraz pokonywania barier, w szczególności psychologicznych, architektonicznych, urbanistycznych, transportowych. Dotyczy nie tylko wąsko pojętych barier architektonicznych, ale też barier technicznych, także tych związanych z instalacjami elektrycznymi. Stosując się do zasad projektowania uniwersalnego, sprawimy, że będą one odpowiadały potrzebom wszystkich użytkowników.
Osoby z niepełnosprawnością a osoby o szczególnych potrzebach
W projekcie zmian w Warunkach technicznych [3] brak jest definicji terminu „osoba niepełnosprawna”. Jest on zdefiniowany w krajowym obiegu prawnym w przyjętej przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych [5] i w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych [6].
Zgodnie z tą konwencją, do osób niepełnosprawnych zalicza się osoby, które mają długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie zmysłów, co może – w oddziaływaniu z różnymi barierami – utrudniać im pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami.
W ustawie o rehabilitacji niepełnosprawność rozumiana jest jako trwała lub okresowa niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodująca niezdolność do pracy, a osobami niepełnosprawnymi są osoby, u których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem.
Obecnie określenie „osoba niepełnosprawna” zastępowane jest pojęciem „osoba z niepełnosprawnościami”. Dzieje się tak, ponieważ ten pierwszy termin jest oznaczeniem danej osoby przez niepełnosprawność i przypisuje tę cechę danej osobie, co może być dla niej stygmatyzujące. Zmiana ta jest zgodna z zapisem konwencji uznającym, że „niepełnosprawność jest pojęciem ewoluującym i wynika z interakcji między osobami z dysfunkcjami a barierami wynikającymi z postaw ludzkich i środowiskowymi, które utrudniają tym osobom pełny i skuteczny udział w życiu społeczeństwa, na zasadzie równości z innymi osobami”. Definicję „osoby ze szczególnymi potrzebami” zawarto w ustawie o zapewnianiu dostępności. Jest to osoba, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na takich samych zasadach jak inni.
Charakterystyczne, że są to nie tylko osoby z niepełnosprawnościami w rozumieniu konwencji czy ustawy o rehabilitacji, ale także osoby starsze oraz inne mające trwale lub czasowo naruszoną sprawność w zakresie poruszania się (np. ludzie słabi, chorujący, rekonwalescenci, ale również osoby z ciężkim bagażem, z wózkiem dziecięcym czy też z dziećmi itp.) czy percepcji (np. niesłyszący, niedowidzący, z trudnościami manualnymi i poznawczymi).
Zarówno w konwencji, jak i w ustawie o dostępności wskazano, jak ważne jest skuteczne zapewnienie udziału tych osób w życiu społeczeństwa na zasadzie równości z innymi osobami.
Dostępność – projektowanie uniwersalne i racjonalne usprawnienia
Dostępność może być zapewniona przez stosowanie projektowania uniwersalnego lub racjonalnych usprawnień.
Projektowanie uniwersalne definiowane jest [5], [7] jako „projektowanie produktów oraz otoczenia tak, aby były one dostępne dla wszystkich członków społeczeństwa w największym możliwym stopniu, bez potrzeby adaptacji bądź specjalistycznych rozwiązań”.
Koncepcja projektowania uniwersalnego przewiduje, że podstawowe działania i rozwiązania będą z założenia odpowiadały potrzebom wszystkich użytkowników. Opiera się na zasadzie równości w większym stopniu niż koncepcja ogólnej dostępności dla osób z obniżoną sprawnością, realizowana za pomocą rozwiązań specjalistycznych. Sformułowanie „bez potrzeby adaptacji bądź specjalistycznych rozwiązań” nie wyklucza uwzględnienia użycia osobistych urządzeń wspomagających, takich jak wózki, aparaty słuchowe itp., natomiast należy unikać stosowania rozwiązań wykorzystywanych tylko przez osoby ze szczególnymi potrzebami, takich jak np. platformy lub krzesełka schodowe.
Przyjęto siedem zasad określających projektowanie uniwersalne:
1. Równość wykorzystania – każdy może skorzystać z przyjętego rozwiązania niezależnie od wieku, sprawności czy możliwości (np. automatycznie otwierane drzwi są użyteczne zarówno dla osób na wózkach, jak i tych z zajętymi rękoma).
2. Elastyczność użytkowania – przyjęte rozwiązanie jest dostosowane do szerokiego zakresu indywidualnych upodobań i możliwości (np. aparaty elektryczne umożliwiające korzystanie przez lewo- i praworęcznych).
3. Prosta i intuicyjna obsługa – przyjęte rozwiązanie jest łatwo zrozumiałe i proste w użyciu, niezależnie od doświadczenia, wiedzy, znajomości języka, umiejętności czytania czy poziomu wykształcenia (np. duży przycisk w kolorze czerwonym nawet przez dziecko jest traktowany jako służący do alarmowania lub wezwania pomocy).
4. Czytelna informacja – przyjęte rozwiązanie dostarcza niezbędnych informacji niezależnie od warunków otoczenia lub sprawności zmysłów użytkownika (np. wyróżnienie dotykowe klawisza „5” pozwala osobie niewidzącej na swobodne korzystanie z klawiatury domofonu).
5. Tolerancja dla błędów – przyjęte rozwiązanie minimalizuje zagrożenia i negatywne skutki przypadkowego lub niezamierzonego działania (np. gniazda wtyczkowe z torami prądowymi zabezpieczonymi przesłonami, otwierającymi się automatycznie w momencie wkładania wtyczki).
6. Niewielki wysiłek fizyczny – przyjęte rozwiązanie powinno wymagać od użytkownika użycia minimalnej siły. Zapewniony jest komfort i łatwość obsługi zarówno przez osoby silne, jak i słabe. Obsługa urządzenia nie powinna wymagać zaciśnięcia dłoni na uchwycie – wystarczy nacisk pięści lub łokcia (np. łączniki z dużymi klawiszami).
7. Wymiary i przestrzeń umożliwiające dostęp i użycie – wymiary i przestrzenie nie powinny być ograniczeniem. Należy zapewnić możliwość podejścia, łatwego dostępu i operowania niezależnie od postury czy sprawności poruszania się (np. tablice mieszkaniowe z zabezpieczeniami powinny być instalowane w miejscu i na wysokości umożliwiającej dostęp osoby na wózku lub niskiej).
Zawsze wtedy, gdy zastosowanie projektowania uniwersalnego nie jest możliwe, w celu zapewnienia dostępności powinny być wprowadzone racjonalne usprawnienia. Są to konieczne i odpowiednie modyfikacje i adaptacje, nienakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, rozpatrywane osobno dla każdego konkretnego przypadku. Mogą to być dedykowane osobom ze szczególnymi potrzebami technologie i urządzenia kompensacyjne (wspomagające, asystujące). Ich celem jest kompensacja cech niepełnosprawności w konfrontacji z barierami (również architektonicznymi). Ma to miejsce np. w przypadku przebudowy, przez montaż w istniejącym obiekcie samojezdnej platformy poruszającej się wzdłuż schodów, zamiast budowy podjazdu dla wózków czy windy.
Dostępność w zakresie instalacji elektrycznych
Zapewnienie równości w dostępie do otaczającej nas przestrzeni dotyczy także eliminacji barier technicznych, również tych związanych z instalacjami elektrycznymi.
W Polsce jest niewiele szczegółowych przepisów określających standardy dotyczące wyposażenia, rozmieszczenia osprzętu czy prowadzenia przewodów w instalacjach elektrycznych w budynkach mieszkalnych. Przykładem ogólności zapisów może być zawarty w Warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki [3], w §189 przepis:
„1. Pomieszczenia w mieszkaniu należy wyposażyć w wypusty oświetleniowe oraz w niezbędną liczbę odpowiednio rozmieszczonych gniazd wtyczkowych.
2. Instalacja oświetleniowa w pokojach powinna umożliwiać załączanie źródeł światła za pomocą łączników wieloobwodowych”
czy też znajdujący się w §183 ust.1 pkt 8 zapis mówiący, że: „W instalacjach elektrycznych należy stosować: (…) zasadę prowadzenia tras przewodów elektrycznych w liniach prostych, równoległych do krawędzi ścian i stropów”.
Z kolei jedyny zapis dotyczący dostępności w zakresie instalacji elektrycznych to przepis §192a, gdzie zapisano: „Mieszkania w budynku mieszkalnym wielorodzinnym należy wyposażyć (…) w odpowiednią sygnalizację alarmowo-przyzywową dostosowaną do potrzeb osób niepełnosprawnych”. Należy przy tym zauważyć, że jest to przepis martwy – ze względu na ogólnikowość (w rozporządzeniu, podobnie jak w ustawie, nie sprecyzowano, jaka sygnalizacja jest odpowiednia dla konkretnej niepełnosprawności), a także brak informacji, kogo osoba z niepełnosprawnością ma alarmować i skąd przyzywać. Ponadto przepis sformułowano w formie nakazu wykonania tej instalacji we wszystkich mieszkaniach – bez względu na to, czy zamieszkiwać w nich będą osoby z niepełnosprawnościami, czy też nie.
Niewiele więcej proponuje się w projekcie zmian warunków technicznych [4]. Wprowadzono tam m.in. przepis, aby w przypadku nowo projektowanych budynków mieszkalnych wielorodzinnych minimalny udział lokali mieszkalnych dostępnych dla osób niepełnosprawnych w ogólnej liczbie lokali mieszkalnych w budynku mieszkalnym wielorodzinnym posiadającym więcej niż 4 lokale mieszkalne wynosił co najmniej 6%, przy czym liczba tych lokali nie może być mniejsza niż 1. Wśród dodatkowych wymogów dla takich mieszkań wymieniono konieczność umieszczania łączników instalacji elektrycznej na wysokości od 0,8 m do 1,2 m, natomiast gniazd wtyczkowych – od 0,4 m do 1,0 m. Poszczególne wartości zostały zaczerpnięte z opracowanego w 2017 r. (aktualizacja 2018 r.) przez ministerstwo poradnika pt. „Standardy dostępności budynków dla osób z niepełno sprawnościami, uwzględniając koncepcję uniwersalnego projektowania – poradnik” [10].
Skorzystano z opracowania „Projektowanie bez barier – wytyczne” [11] i za nim z normy ISO 2152:2011 Building construction – Accessibility and usability of the built environment [11]. Nie została ona wprowadzona do zasobu Polskich Norm.
Więcej zaleceń (nie wymagań) dotyczących wyposażenia i rozmieszczenia instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych zawarto w normie SEP N SEP-E-002:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania [12], a właściwie w załączonych do niej wytycznych. Opracowano je głównie na podstawie aktualnego wtedy wydania normy niemieckiej DIN 18015 Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych [12], która w międzyczasie została kilkukrotnie zaktualizowana i uzupełniona o kolejne arkusze (obecnie jest ich już 5). Niestety norma SEP nie była w tym czasie aktualizowana.
Standardy i dobre praktyki
Poza wymienioną wcześniej normą DIN 18015 w Niemczech opublikowano normę DIN 18040 Budownictwo bez barier. Podstawy planowania [13], której część 2. poświęcona jest budynkom mieszkalnym, a także wytyczne VDI/VDE 6008 Przestrzeń życiowa bez barier [14], w których arkusz 3. poświęcono aspektom instalacji elektrycznych i automatyki domowej. W większości państw Unii Europejskiej wydawane są różnego rodzaju publikacje będące wytycznymi, zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym, zawierające także zalecenia dotyczące dostępności w aspekcie instalacji elektrycznych.
Przy braku na rynku polskim aktualnych szczegółowych wytycznych mogą one być źródłem wiedzy dla stosowania dobrych praktyk. Przynajmniej część powinna stać się standardami i znaleźć się w zmienionych Warunkach technicznych. Kierunek ten został wytyczony przed laty przez autorów normy SEP.
Poniżej zostaną przedstawione zalecane standardy i dobre praktyki dotyczące prowadzenia przewodów elektrycznych pod tynkiem i w tynku oraz rozmieszczenia i lokalizacji elementów instalacji elektrycznych w budownictwie mieszkaniowym. Pokazane rozwiązania uniwersalne służą w równej mierze wszystkim użytkownikom – niezależnie od tego, czy są to osoby ze szczególnymi potrzebami, czy też nie. Niektóre z nich mogą znaleźć również zastosowanie w obiektach użyteczności publicznej czy innych budynkach.
Oddzielnym zagadnieniem jest dostosowanie instalacji do indywidualnych, szczególnych potrzeb mieszkańców (racjonalne usprawnienia). Stosowanie zasad układania instalacji w zalecanych strefach ułatwia jej przebudowę w trakcie użytkowania także w innych przypadkach.
Opisane niżej wytyczne dotyczą lokalizacji osprzętu w mieszkaniach oraz w częściach wspólnych budynków mieszkalnych, nie dotyczą natomiast specjalnego wyposażenia, które zgodnie z przepisami musi znajdować się na innych wysokościach lub strefach (np. w pomieszczeniach wyposażonych w wannę lub natrysk). Nie dotyczą również elementów instalacji elektrycznych i systemów komunikacji używanych wyłącznie do celów technicznych oraz gniazd dedykowanych, np. służących do podłączenia telewizora, lodówki, zmywarki, pralki, okapu czy gniazd podłogowych.
Strefy instalacyjne
Rozmieszczenie przewodów układanych w tynku, pod tynkiem, w bruzdach, których trasy są niewidoczne po wykonaniu tynków, powinno być ograniczone do określonych stref instalacyjnych [12, 13]. Dotyczy to układanych rezerwowo rur osłonowych (instalacyjnych). Pozwala uniknąć uszkodzenia ułożonych przewodów, niewidocznych na wykończonej powierzchni, w trakcie wykonywania instalacji innych branż, takich jak gaz, woda i ogrzewanie, a także podczas montażu elementów wyposażenia wnętrza. Ułatwia to również późniejszą rozbudowę instalacji elektrycznych lub ich przebudowę, np. podczas dostosowywania jej do indywidualnych, szczególnych potrzeb mieszkańców.
Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, gdy coraz powszechniej instalacje elektryczne wykonywane są bez montażu puszek rozgałęźnych, które stanowiły pewnego rodzaju punkty orientacyjne tras prowadzenia przewodów. Zalecenie prowadzenia tras w określonych strefach obowiązuje również przy wykonywaniu instalacji w ściankach działowych lub zabudowie z płyt GK.
Stosowanie stref instalacyjnych nie jest natomiast wymagane dla widocznych instalacji natynkowych, kanałów i listew instalacyjnych oraz instalacji pod podłogami podniesionymi czy w przestrzeni nad sufitami podwieszonymi, a także dla przewodów i rur osłonowych zatapianych w ścianach monolitycznych i układanych w stropach.
Na rysunkach 1. i 2. pokazano także osie prowadzenia przewodów w strefach instalacyjnych. Wszystkie wymiary podano w cm. Wysokości mierzone są od poziomu wykończonej podłogi PWP. Przyjęto inne symbole stref niż w normie SEP [12] m.in. ze względu na wprowadzenie stref instalacyjnych w podłodze.
Rys. 2. Strefy instalacyjne w pomieszczeniach z powierzchniami roboczymi przed ścianami, rys. Ł. Gorgolewski
Poziome strefy instalacyjne SH
Poziome strefy instalacyjne SH (rys. 1. i 2.) mają maksymalną szerokość 30 cm. Zdefiniowano następujące strefy poziome: SH-g – górna strefa instalacyjna na wysokości od 15 do 45 cm poniżej poziomu wykończonego sufitu; SH-d – dolna strefa instalacyjna na wysokości od 15 do 45 cm od PWP; SH-s – środkowa strefa instalacyjna w pomieszczeniach z powierzchniami roboczymi przed ścianami (np. w kuchni) na wysokości od 100 do 130 cm od PWP (rys. 2.).
Pionowe strefy instalacyjne SV
Pionowe strefy instalacyjne SV (rys. 1.) mają maksymalną szerokość 20 cm i prowadzą od podłogi do sufitu. Zdefiniowano następujące strefy pionowe: SV-d – pionowa strefa instalacyjna przy drzwiach w odległości od 10 do 30 cm od skraju ościeża drzwi (w przypadku drzwi jednoskrzydłowych strefa instalacyjna wyznaczona jest tylko od strony klamki); SV-o – pionowa strefa instalacyjna przy oknach w odległości od 10 do 30 cm od skraju ościeża okna; SV-k – pionowa strefa instalacyjna przy narożniku pomieszczenia w odległości od 10 do 30 cm od narożnika.
W pomieszczeniach o ścianach pochyłych (rys. 3.), np. na poddaszu, strefy instalacyjne wyznaczone są równolegle do narożnika – zbiegu ścian.
Strefy instalacyjne w warstwach podłogi SP
Zdefiniowano następujące strefy instalacyjne SP w warstwach podłogi, na stropie, a na najniższej kondygnacji – na płycie fundamentowej lub podłożu leżącym na gruncie (rys. 4.):
- SP-p – strefa instalacyjna w podłodze pomieszczenia, równoległa do ścian w minimalnej odległości 20 cm i o maksymalnej szerokości 30 cm,
- SP-d – strefa instalacyjna prowadzona w podłodze, przez otwór drzwiowy pomieszczenia, w odległości minimalnej 15 cm od ościeża drzwi i o maksymalnej szerokości 30 cm,
- SP-s – strefa instalacyjna o maksymalnej szerokości 30 cm, prowadzona prostopadle przez ścianę wewnętrzną pomieszczenia w poziomie warstw podłogi, w odległości minimalnej 20 cm od ściany równoległej.
Strefa SP-s została wprowadzona głównie w celu skrócenia długości kabli w systemach telekomunikacyjnych (informatycznych i telewizji kablowej lub satelitarnej). Przejście przez ścianę należy uzgodnić z projektantem konstrukcji. Strefy powinny być skoordynowane podczas projektowania ze strefami prowadzenia instalacji innych branż, np. sanitarnej. Dla zapewnienia stabilności jastrychu wymagana jest minimalna odległość 20 cm między strefami.
Lokalizacja osprzętu i urządzeń elektrycznych
Podane niżej zalecenia dotyczą rozmieszczenia w mieszkaniach oraz w częściach wspólnych budynków mieszkalnych, użytkowanych i obsługiwanych przez mieszkańców, elementów instalacji elektrycznych (urządzeń, osprzętu), takich jak:
- łączniki oświetlenia, urządzenia sterujące, np. termostaty, nastawniki wentylacji lub klimatyzacji, przyciski do otwierania drzwi lub okien, czytniki kontroli dostępu, przyciski sygnalizacji dzwonkowej, łączniki sygnalizacji alarmowo-przyzywowej oraz gniazda wtyczkowe, telekomunikacyjne, ręczne ostrzegacze pożarowe itp. zwane dalej osprzętem,
- urządzenia systemów łączności – jednostki wewnętrzne i zewnętrzne systemów domofonowych, wideodomofonowych czy interkomu,
- rozdzielnice (tablice) mieszkaniowe,
- urządzenia, które wymagają odczytu wskazań, natomiast nie wymagają obsługi (np. liczniki energii elektrycznej).
Przedstawione wytyczne nie dotyczą rozmieszczenia urządzeń wynikającego z innych przepisów (np. w pomieszczeniach wyposażonych w wannę lub natrysk), jak również używanych wyłącznie do celów technicznych oraz gniazd dedykowanych, np. służących do podłączenia telewizora, lodówki, zmywarki, pralki, okapu, a także gniazd podłogowych.
Wszystkie gniazda, łączniki i elementy sterujące powinny być rozmieszczone w sposób logiczny, spójny i powtarzalny w całym budynku, tak aby można je było łatwo zlokalizować (np. łączniki oświetleniowe i przyciski sygnalizacji dzwonkowej na ścianie od strony klamki – w takiej samej odległości ok. 10 – 20 cm od ościeżnic).
Osprzęt i urządzenia należy montować na ścianach w strefach instalacyjnych. W przypadku, kiedy elementy instalacji elektrycznych muszą być zainstalowane poza strefą, przewody do nich należy poprowadzić pionowo od najbliższej poziomej strefy instalacyjnej. Należy pamiętać, że w przypadku urządzeń specjalnych, takich jak np. termostaty czy wideodomofony, nadrzędnymi są wytyczne montażu przekazane przez producenta.
Osprzęt powinien być montowany na następujących wysokościach mierzonych od poziomu wykończonej podłogi do środka (osi) osprzętu lub urządzenia: łączniki światła, elementy sterujące – 85 cm (w przypadku lokalizacji kilku elementów nad sobą oś najwyższego powinna znajdować się na wysokości nie wyższej niż 105 cm); gniazda wtyczkowe i telekomunikacyjne – od 40 cm do 85 cm; gniazda wtyczkowe nad blatami w kuchni i miejscami do pracy przy ścianach – 115 cm; urządzenia, które wymagają odczytu wskazań, natomiast nie wymagają obsługi (np. mierniki, wskaźniki, ekrany) – od 120 cm do 140 cm.
W normie DIN 18040 [13], dotyczącej budownictwa bez barier, obniżono zalecaną wysokość montażu łączników światła i elementów sterujących w stosunku do tej z normy ogólnej dotyczącej instalacji [12] ze 105 cm do 85 cm, a podniesiono minimalną wysokość montażu gniazd z 30 cm do 40 cm. Stosując się do tych zaleceń, zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego, w łatwy sposób usuwa się jedną z barier. To samo ma miejsce w przypadku stosowania zalecenia, aby odległość osprzętu i obsługiwanych urządzeń od narożnika wewnętrznego pomieszczenia lub innej przeszkody z boku nie była mniejsza niż 50 cm.
Zaleca się, żeby w przypadku kilku gniazd montować je obok siebie w poziomie. Kilka łączników można umieszczać obok siebie zarówno w poziomie, jak i w pionie, przy czym nie zaleca się montowania więcej niż trzech, aby uniknąć dezorientacji użytkownika. Przykładowe rozmieszczenie gniazd i łączników pokazano na rysunku 5.
Wysokość montażu rozdzielnicy mieszkaniowej nie jest nigdzie normowana. W wytycznych stanowiących załącznik do normy SEP [11] zalecany jest montaż na wysokości – mierzonej od poziomu wykończonej podłogi do jej środka (osi poziomej) – od 110 do 185 cm. W literaturze niemieckiej funkcjonuje również zakres od 80 do 180 cm. Z kolei w Wielkiej Brytanii i Irlandii dolna krawędź rozdzielnicy nie może być niżej niż 120 cm od PWP, a górna – nie wyżej niż 140 cm.
Planując lokalizację tablicy mieszkaniowej, należy pamiętać, że powinna być ona łatwo dostępna także dla osób na wózkach, niskich czy starszych – bez używania dodatkowych sprzętów takich jak drabina czy stołek. Współczesne rozdzielnice mieszkaniowe są bezpieczne, a zamontowane w nich wyłączniki instalacyjne czy różnicowoprądowe przewidziane są do obsługi przez użytkowników. W przypadku tych ostatnich wymagane jest wręcz ich regularne testowanie. Niedopuszczalny jest zatem montaż rozdzielnicy nad drzwiami, co niestety wciąż zdarza się w nowo powstających budynkach.
Przed zamontowanym osprzętem należy zapewnić przestrzeń o wymiarach co najmniej 150 x 150 cm, umożliwiającą manewrowanie wózkiem (120 x 150 cm w kierunku jazdy, jeśli nie jest wymagana zmiana kierunku). Osprzęt należy umieszczać tak, aby po drodze do niego nie było stopni. Czytnik kart lub przycisk otwierania drzwi objętych kontrolą dostępu – półautomatycznych lub otwieranych ręcznie – powinien być instalowany na wysokości 85 cm, w odległościach podanych poniżej.
Drzwi skrzydłowe: przy podejściu z boku odległość od pionowej krawędzi drzwi od strony zamka ≥ 50 cm; przy podejściu z przodu odległość od strony otwierania ≥ 250 cm; przy podejściu z przodu odległość od strony zamykania ≥ 150 cm.
Drzwi przesuwne: przy podejściu z boku odległość od głównych krawędzi zamykających ≥ 50 cm; przy podejściu z przodu odległość z obu stron ≥ 150 cm.
W przypadku półautomatycznego otwierania drzwi przycisk lub czytnik musi być umieszczony w taki sposób, żeby otwierające się drzwi nie uderzyły użytkownika.
Podsumowanie
Podane wytyczne opracowano przy zastosowaniu zasad projektowania uniwersalnego. Nie wymagają dodatkowych nakładów. Wprowadzenie ich do zapisów zmienianych obecnie Warunków technicznych przyczyniłoby się do lepszego uczestnictwa w życiu społecznym osób o szczególnych potrzebach na równi z innymi użytkownikami.
Nasze społeczeństwo starzeje się. W lokalach, w których z czasem mieszkańcy stają się osobami starszymi lub z niepełnosprawnościami (ale nie tylko wtedy) niezbędna może być adaptacja instalacji elektrycznych do nowych potrzeb. Zastosowanie powyższych wytycznych ułatwi wprowadzenie niezbędnych zmian i ograniczy ich zakres.
Literatura
- Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 1062)
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 2351, z późn. zm.)
- Projekt zmian Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//578/12353350/12829402/12829403/dokument530089.pdf (dostęp 02.03.2022)
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tj. Dz.U. z 2019 r. poz. 1065 z późn. zm.)
- Rezolucja ONZ A/RES/61/106 z dnia 13 grudnia 2006 r.: Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2012 r. poz. 1169 z późn.)
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 511 z późn. zm.)
- The Principles of Universal Design, Center for Universal Design at North Carolina State University, https://projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_ud/udprinciplestext.htm (dostęp 02.03.2022).
- Ministerstwo Rozwoju, Standardy projektowania budynków dla osób z niepełnosprawnościami, „Standardy dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami uwzględniając koncepcję uniwersalnego projektowania – poradnik” 2017 r.(aktualizacja 2018 r.), https://www.gov.pl/attachment/d572d636-c625-467d-aa22-1c40fb7ab2fa (dostęp 02.03.2022).
- Kowalski K.,„Projektowanie bez barier – Wytyczne” wyd. Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, http://www.integracja.org/wp-content/uploads/2017/01/Projektowanie-bez-barier-wytyczne-2016.pdf (dostęp 02.03.2022).
- ISO 2152:2011 Building construction - Accessibility and usability of the built environment
- SEP N SEP-E-002:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych . Instalacje elektryczne w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania wraz z wytycznymi i komentarzem.
- DIN 18015, Elektrische Anlagen in Wohngebäuden. Teil 1-5, Beuth Verlag, Berlin
- DIN 18040-2:2011-09 Barrierefreies Bauen - Planungsgrundlagen - Teil 1-3, Beuth Verlag, Berlin
- VDI/VDE 6008:2014-01 Blatt 3 Barrierefreie Lebensräume Möglichkeiten der Elektrotechnik und Gebäudeautomation