Charakterystyka krajowej sieci dystrybucyjnej XXI wieku
Characteristics of Polish distribution network in XXI century
Rys. redakcja EI
Czy współczesny człowiek może funkcjonować bez energii elektrycznej? Odpowiedź na tak sformułowane pytanie jest jedna – nie może. Szerokie zastosowanie i dogodny dostęp do źródeł energii powoduje, że odbiorca z reguły nie zastanawia się nad sposobami jej wytwarzania i dostarczania. Oczekuje jednak pewnych dostaw energii w określonej
ilości i odpowiednim czasie, aby zaspokoił swoje potrzeby.
Zobacz także
Farnell Projekty w trudnych warunkach przemysłowych
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe...
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe tylko wtedy, gdy wszystkie komponenty przetrwają w trudnym środowisku. Systemy muszą wytrzymywać gorące, wilgotne i trudne warunki oraz niszczące pola elektryczne i magnetyczne. Specyficzne warunki środowiskowe, w których produkt jest używany, wpływają na jego specyfikacje. Takie specyfikacje należy...
dr inż. Karol Kuczyński Ograniczenie strat w transformatorach rozdzielczych – co możemy jeszcze zrobić?
Straty w sieci energetycznej różnią się znacznie w poszczególnych krajach na całym świecie. Liczby wahają się od mniej niż 4% do ponad 20%. W większości krajów daje to możliwość znacznych oszczędności....
Straty w sieci energetycznej różnią się znacznie w poszczególnych krajach na całym świecie. Liczby wahają się od mniej niż 4% do ponad 20%. W większości krajów daje to możliwość znacznych oszczędności. Transformatory rozdzielcze są wykorzystywane do przekształcania energii elektrycznej ze średniego napięcia – poziomu, na którym energia jest przesyłana lokalnie i dostarczana do wielu odbiorców przemysłowych – do poziomu niskiego napięcia – zazwyczaj wykorzystywanego przez konsumentów indywidualnych...
dr inż. Waldemar Chmielak Opatentowana metoda ultraszybkiego wykrywania zwarć w liniach SN z wykorzystaniem fal wielokrotnie odbitych
Dystrybucja energii elektrycznej realizowana jest w wielu przypadkach rozległymi i rozproszonymi liniami napowietrznymi wysokiego i średniego napięcia. Dość powszechne w tego typu liniach zasilających...
Dystrybucja energii elektrycznej realizowana jest w wielu przypadkach rozległymi i rozproszonymi liniami napowietrznymi wysokiego i średniego napięcia. Dość powszechne w tego typu liniach zasilających są zwarcia doziemne, które – z uwagi na stosunkowo niską wartość prądów zwarciowych, wynikającą zarówno z izolowanego punktu neutralnego sieci średnich napięć oraz często wysokich rezystancji zwarcia – mogą trwać względnie długo.
W artykule:• Odbiorcy energii elektrycznej w Polsce• Infrastruktura krajowej sieci elektroenergetycznej • Wskaźniki niezawodnościowe sieci dystrybucyjnej SN i nn |
Specyficzne cechy energii elektrycznej – szczególnie brak możliwości jej magazynowania w dużych ilościach – wymusiły powstawanie rozległych systemów elektroenergetycznych, w skład których wchodzą dwa główne sektory:
- sektor wytwórczy produkujący energię elektryczną na potrzeby odbiorców,
- sektor przesyłowy i dystrybucyjny pozwalający na transport energii od wytwórców do odbiorców rozległymi sieciami elektroenergetycznymi.
Wielość odbiorców o zróżnicowanym zapotrzebowaniu wymusza odpowiedni poziom wytwarzanej mocy i energii oraz odpowiednio rozbudowanego układu sieciowego, odpowiedzialnego za dostawę odbiorcom energii o wymaganych parametrach.
W prezentowanym artykule autorzy skoncentrowali się na charakterystyce polskich sieci elektroenergetycznych w okresie pierwszych 15 lat XXI wieku. Przedstawili zmiany następujących wielkości w kolejnych pięcioleciach badanego okresu:
- struktury odbiorców, którym sektor przesyłowy dostarcza energię elektryczną na różnych poziomach napięć,
- stanu sektora przesyłowego i dystrybucyjnego, w skład którego wchodzą linie elektroenergetyczne różnych napięć, stacje rozdzielcze i transformatorowo-rozdzielcze, odpowiadające za rozdział i transformację napięcia w sieci.
Dla zilustrowania zmian poszczególnych wielkości wyznaczono, na podstawie danych statystycznych zawartych w rocznikach „Statystyka Elektroenergetyki Polskiej” [1], średnioroczne wartości przyrostów (dodatnich lub ujemnych) poszczególnych wielkości opisujących sieci elektroenergetyczne różnych napięć dla trzech pięcioleci oraz w całym okresie 15 lat według zależności:
gdzie:
X2000, X2005, X2015 – wartości badanej wielkości odpowiednio w latach 2000, 2005, 2015.
Odbiorcy energii elektrycznej w Polsce
Odbiorcy energii elektrycznej, ze względu na specyfikę potrzeb, przyłączani są do sieci elektroenergetycznych różnych poziomów napięć: wysokiego WN (110 kV), średniego SN (1¸60 kV) i niskiego nn (do 1 kV). Charakterystykę poszczególnych grup odbiorców – liczbę odbiorców i ilość dostarczanej energii elektrycznej – przedstawiono w tab. 1., tab. 2. i tab. 3., natomiast średnioroczne przyrosty analizowanych wielkości dla poszczególnych grup odbiorców – w tab. 2. i tab. 4.
Zestawione dane – zilustrowane ponadto na rys. 1, rys. 2., rys. 3. i rys. 4. – pozwalają sformułować poniższe wnioski dotyczące zmian, jakie wystąpiły w XXI wieku u odbiorców energii elektrycznej w Polsce:
- liczba odbiorców zasilanych z sieci najwyższych i wysokich napięć stanowi około 0,2% wszystkich odbiorców, natomiast dostawy energii – około 20%; należy podkreślić, że dokładność wartości przedstawiających liczby odbiorców korzystających z dostaw szczególnie na napięciu WN jest bardzo niska, stąd w artykule ograniczono się do analizy zmian liczby i dostaw energii odbiorcom zasilanym na średnim i niskim napięciu;
- najbardziej dynamicznie wzrastało wykorzystanie sieci średniego napięcia zarówno pod względem dostaw energii (ponad 3% w każdym przedziale czasu), jak i liczby odbiorców (ponad 2% w całym piętnastoleciu);
- największą liczebnie grupą odbiorców – około 86% – są gospodarstwa domowe i rolne GDiR, przy znacznie mniejszym udziale – około 23% – w dostawach energii;
- porównując gospodarstwa domowe i rolne GDiR zlokalizowane w miastach i na wsi (odbiorcy skupieni i rozproszeni), widać szybki wzrost odbiorców wiejskich; szczególnie dynamiczny rozwój przypada na lata 2005–2010, w których średni wzrost dostaw energii przekroczył 3,5%, a wzrost dostaw energii na jednego odbiorcę zbliżył się do 3%; wydaje się, że taki stan spowodowany był dynamicznym przyrostem budownictwa na terenach podmiejskich wywołanym dużym zainteresowaniem odbiorców do opuszczania „blokowisk” i zamieszkania w mniej zagęszczonych terenach;
- zaskoczeniem jest fakt, że odbiorcy GDiR w miastach w całym piętnastoleciu charakteryzują się spadkiem dostaw na odbiorcę; natomiast w okresie ostatniego pięciolecia, tj. 2010–2015 wystąpił spadek dostaw energii na jednego odbiorcę GDiR tak w miastach, jak i na terenach wiejskich.
Infrastruktura krajowej sieci elektroenergetycznej
Podstawowymi elementami sieci elektroenergetycznych są linie przesyłowe różnych poziomów napięć, stacje rozdzielcze bądź transformatorowo-rozdzielcze oraz transformatory o różnych przekładniach napięciowych. Na podstawie danych statystycznych z roczników „Statystyka Elektroenergetyki Polskiej” [1] w tab. 5., tab. 6., tab. 7. i tab. 8. zestawiono:
- długości linii elektroenergetycznych napowietrznych i kablowych w podziale na napięcia wysokie i najwyższe (tab. 5.) oraz średnie i niskie (tab. 6.) wraz z wartościami średniorocznych przyrostów tych długości;
- liczbę stacji elektroenergetycznych w czterech grupach o górnym napięciu 750 i 400 kV, 220 kV, 110 kV oraz SN (tab. 7.);
- liczbę i moce transformatorów o przekładni NN/(NN+WN), WN/SN, SN/SN i SN/nn (tab. 7.);
a także wartości średniorocznych przyrostów opisujących zmiany w/w wielkości (tab. 8.).
Analizując dane liczbowe zestawione w tab. 5., tab. 6., tab. 7. i tab. 8.oraz wykresy na rys. 5., rys. 6., rys. 7. i rys. 8. można scharakteryzować stan polskich sieci elektroenergetycznych i zmiany w latach 2000–2015.
Linie elektroenergetyczne:
- ogółem w Polsce pracuje ponad 837 tys. km linii napowietrznych i kablowych różnych napięć, w tym:
— blisko 48 tys. km linii NN i WN (5,7%),
— 312,4 tys. km linii SN (37,3%)
— oraz 477,1 tys. km linii nn (57%); - długości linii napowietrznych znacznie przekraczają długości linii kablowych na wszystkich poziomach napięć – w liniach NN i WN stanowią 99,0%, w liniach SN 74,6% i w liniach nn 66,4%;
- długości linii napowietrznych 750 kV i 220 kV nie uległy w analizowanym piętnastoleciu zasadniczym zmianom (α = 0 dla linii 750 kV , α = – 0,05 % dla linii 220 kV ), natomiast dynamiczny rozwój obserwuje się w liniach napowietrznych 400 kV szczególnie w ostatnim pięcioleciu, w którym wskaźnik α przekroczył znacząco 2%;
- najbardziej dynamicznie rozwijały się w ostatnich latach linie kablowe NN i WN – przyrost w latach 2010–2015 przekroczył wartość 23%;
- przyrosty długości linii napowietrznych SN są zdecydowanie niższe w porównaniu do przyrostów długości linii nn;
- zauważyć można stosunkowo szybki wzrost linii kablowych SN i nn, czego dowodem są wskaźniki przyrostu zbliżające się do 3%.
Stacje elektroenergetyczne:
- najszybszy rozwój zauważa się w przypadku stacji o górnym napięciu 400 kV – jest to konsekwencja w/w dynamicznego rozwoju tych linii;
- w przypadku liczby stacji o górnym napięciu 220 kV zauważalna jest tendencja malejąca.
Transformatory:
- łącznie zainstalowanych jest ponad 260 tys. transformatorów, w czym ponad 94% stanowią transformatory rozdzielcze SN/nn;
- łączna moc znamionowa zainstalowanych transformatorów przekracza nieco 160 tys. MVA, w tym największy udział mają transformatory WN/SN – około 35%;
- podobnie jak w przypadku stacji najszybciej wzrastają moce i liczba transformatorów o przekładniach NN/(NN + WN), przy czym wyższy jest przyrost wartości mocy znamionowych od przyrostu liczby transformatorów, co wskazuje na instalowanie transformatorów o większej mocy znamionowej w stosunku do tych zainstalowanych wcześniej;
- średnia moc transformatorów w roku 2015 wynosiła:
- NN/(NN + WN) Sśr = 250,5 MVA,
- WN/SN Sśr = 20,5 MVA,
- SN/nn Sśr = 0,187 MVA = 187 kVA.
Analizując stan i rozwój sieci elektroenergetycznych, warto uwzględnić również rodzaj odbiorców, którzy zasilani są z sieci rozdzielczych średniego i niskiego napięcia, czyli odbiorców miejskich (odbiorca skupiony) i wiejskich (odbiorca rozproszony). Dynamiczny rozwój w ostatnich latach budownictwa tzw. jednorodzinnego na obszarach podmiejskich (identyfikowanych jako obszary wiejskie) spowodował znaczny wzrost potrzeb elektroenergetycznych na tych obszarach.
W rocznikach „Statystyka Elektroenergetyki Polskiej” [1] brak szczegółowych danych rozróżniających sieci elektroenergetyczne na terenach miejskich i wiejskich.
Dla potrzeb oceny stanu wiejskich sieci dystrybucyjnych autorzy przeprowadzali wcześniej analizę porównawczą sieci wiejskich oraz miejskich na bazie uzyskanych wówczas danych. Niektóre wyniki tych analiz prezentowane były m.in. na Ogólnopolskich Konferencjach nt. „Elektroenergetyka na terenach wiejskich – ETW” w latach 2006 [2, 3] i 2009 [4].
Ostatnią taką charakterystykę infrastruktury wiejskich sieci elektroenergetycznych przedstawiono w referacie własnym na konferencji nt. „Energetyka we wsiach i rolnictwie” (Warszawa 2012), opublikowanym w „Wiadomościach Elektrotechnicznych” [5].
Warto zacytować, że analiza trendu zmian dla przedziału czasu 2002–2010 wykazała znaczący przyrost długości linii kablowych i niewielki wzrost mocy transformatorów dla terenów wiejskich w porównaniu z miejskimi.
Wskaźniki niezawodnościowe sieci dystrybucyjnej SN i nn
Każdy odbiorca – niezależnie od charakteru potrzeb – oczekuje pewnych dostaw energii elektrycznej. Przerwy w zasilaniu często powodują występowanie określonych strat finansowych oraz dyskomfort wynikający z braku energii.
Operatorzy sieci dystrybucyjnych (OSD), zdając sobie sprawę z ww. niedogodności, coraz większą uwagę zwracają na zagwarantowanie odbiorcom energii elektrycznej ciągłości zasilania. Przerwy w zasilaniu wynikają zazwyczaj z awaryjności elementów sieci (mogą też wystąpić z powodu przeprowadzanych prac remontowo-konserwatorskich).
Od kilkunastu lat prowadzona jest rejestracja wskaźników zawodnościowych w dwóch obszarach.
Obszar I obejmuje dane zawodnościowe poszczególnych elementów sieci, takich jak:
- wartości wskaźników charakteryzujących awaryjność elementów sieci SN i nn,
- liczba i częstość uszkodzeń głównych elementów sieci SN i nn.
Obszar II obejmuje dane dotyczące czasu trwania przerw w zasilaniu odbiorców, takich jak:
- SAIDI – wskaźnik przeciętnego (średniego) systemowego czasu trwania przerwy długiej w dostawach energii elektrycznej (podawany w minutach/odbiorcę);
- SAIFI – wskaźnik przeciętnej systemowej częstości przerw długich w dostawie energii (podawany w liczbie przerw/odbiorcę).
Prezentowany artykuł omawia zagadnienia sieciowe, stąd skoncentrowano się na analizie awaryjności elementów sieci opartej na współczynniku awaryjności q, nazywanym również współczynnikiem zawodności lub współczynnikiem niezdatności, który uwzględnia nie tylko liczbę awarii elementów sieci zaliczanych do danej grupy (linie, transformatory), ale również czas przerwy w dostawach energii elektrycznej (suma czasu trwania awarii i czasu jej usunięcia). Dla odbiorcy niezmiernie ważnym problemem jest bowiem czas, w którym nie może korzystać z energii elektrycznej i straty, jakie ponosi w wyniku przerw w zasilaniu.
Współczynnik awaryjności wynika z przeciętnej liczby awarii danego elementu lub układu sieciowego w ciągu roku oraz średniego czasu trwania awarii i wyznaczany jest według następujących wzorów:
gdzie:
wu_L, wu_TR – wskaźniki uszkodzeń odpowiednio linii i transformatorów,
Tp_l, Tp_TR – średnie czasy przerwy z powodu awarii, odpowiednio linii elektroenergetycznych i transformatorów.
W tab. 9. zestawiono wartości współczynników awaryjności q obliczone na podstawie danych zawartych w rocznikach „Statystyka Elektroenergetyki Polskiej” [1] dla lat 2002–2015. Dla porównania podano także dane spotykane w literaturze [6, 7].
Analizując zestawione wartości współczynnika awaryjności q, można zauważyć, że:
- zdecydowana poprawa niezawodności pracy wystąpiła dla dwóch elementów sieciowych:— transformatorów SN/nn, dla których współczynnik awaryjności zmalał praktycznie o dwa rzędy wartości,
— linii kablowych średniego napięcia, dla których współczynnik awaryjności zmalał praktycznie o rząd wartości;
uzasadnieniem tego faktu jest zdecydowanie wyższa jakość stosowanych elementów sieci (transformatory hermetyczne bezobsługowe i kable o izolacji z polietylenu sieciowanego) oraz znacznie krótszy czas likwidacji uszkodzenia; - nieznaczną poprawę niezawodności pracy zauważa się również w przypadku linii kablowych niskiego napięcia;
- wzrost średnich wartości współczynnika awaryjności linii napowietrznych – średniego, a w szczególności niskiego napięcia – w porównaniu do danych literaturowych sprzed wielu lat; wskazywać to może na zły stan techniczny tych elementów (co skutkuje z reguły większą od normatywnej liczbą uszkodzeń); może również być konsekwencją (szczególnie dla linii SN) bardzo niekorzystnych warunków atmosferycznych, które wystąpiły w ostatnich latach.
Podsumowanie
Przemiany polityczno-społeczno-gospodarcze po roku 1990 w Polsce wywołały różne zmiany w zapotrzebowaniu energii elektrycznej przez odbiorców. Od roku 2000 (czyli w wieku XXI) obserwuje się jedynie w niektórych grupach wzrost liczby odbiorców i zapotrzebowania na energię elektryczną. Podobnie stabilny wzrost infrastruktury sieciowej zauważalny jest tylko w pewnych jej segmentach.
W podsumowaniu sformułowano kilka ogólnych wniosków dotyczących rozpatrywanego okresu lat 2000–2015:
- zauważalny i stały jest wzrost liczby odbiorców zasilanych z sieci średniego napięcia OSD oraz dostaw energii elektrycznej;
- stosunkowo równomierny jest wzrost liczby odbiorców zasilanych z sieci niskiego napięcia OSD i dostaw energii elektrycznej, zarówno na obszarach miast, jak i wsi;
- dynamiczny rozwój obserwuje się w liniach napowietrznych 400 kV, a najbardziej rozwijały się w ostatnich latach szczególnie linie kablowe NN i WN;
- przyrosty długości linii napowietrznych SN są zdecydowanie niższe w porównaniu do przyrostów długości linii nn, natomiast zauważalny jest szybszy wzrost długości linii kablowych SN i nn;
- najszybszy rozwój zauważa się w przypadku stacji o górnym napięciu 400 kV – zarówno liczby stacji, jak i liczby oraz mocy instalowanych w nich transformatorów – jest to konsekwencja dynamicznego rozwoju linii 400 kV;
- awaryjność wszystkich rozpatrywanych elementów sieci zmalała w XXI wieku.
Literatura
- Statystyka Elektroenergetyki Polskiej 2015, Wyd. Agencja Rynku Energii, Warszawa 2016 (oraz wcześniejsze roczniki z lat 2002 – 2015).
- Niewiedział E., Niewiedział R., Ocena aktualnego stanu wiejskich elektroenergetycznych sieci rozdzielczych, w: Mat. III Ogólnopolskiej Konferencji nt. Elektroenergetyka na terenach wiejskich (ISBN 83-89008-94-7), Nałęczów 2006, s. 10–17.
- Niewiedział E., Niewiedział R., Prognozowanie potrzeb rzeczowych w zakresie modernizacji i rozwoju sieci elektroenergetycznych średniego i niskiego napięcia na terenach wiejskich, Przegląd Elektrotechniczny, R. 82, 2006, nr 9, s. 63–65.
- Kulczycki J., Niewiedział E., Niewiedział R., Wybrane problemy rozwoju wiejskich sieci elektro-energetycznych, INPE, 2009, Nr 122-123, s. 75–85.
- Niewiedział E., Niewiedział R., Potrzeby rozwojowe i modernizacyjne sieci elektroenergetycznej na terenach wiejskich, Wiadomości Elektrotechniczne, 2012, nr 8 (1030), s. 3–10.
- Sozański J.: Niezawodność zasilania energią elektryczną. WNT, Warszawa 1982.7. Praca zbiorowa (pod red. S. Kujszczyk): Elektroenergetyczne sieci rozdzielcze. PWN, Warszawa 1994.