Instalacje elektryczne w strefach zagrożonych wybuchem. Zagrożenia stwarzane przez palące się przewody i kable
Threats connected with combustion of cable insulation. Low voltage electrical installations in potentially hazardous areas
Rys. 1. Przykład tabliczki znamionowej dla detektora gazu firmy Atest-Gaz A. M. Pachole Sp.j.
Rys. W. Jaskółowski
W magazynach, zakładach produkcyjnych i innych miejscach, gdzie proces produkcyjny stwarza prawdopodobieństwo powstawania pyłów przemysłowych lub stanowią one surowiec do produkcji, a także gdzie magazynowane, eksploatowane są ciecze i gazy palne, istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia atmosfery wybuchowej. W takich warunkach eksploatacja urządzeń (maszyn, sprzętów, przyrządów), które mają własne potencjalne źródła zapłonu o odpowiednim zapasie energii, stwarza ryzyko wybuchu.
Zobacz także
mgr inż. Piotr Wasiucionek Zgodnie z warunkami technicznymi, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1], „Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru, należy stosować w strefach pożarowych o kubaturze przekraczającej 1000 m3 lub zawierających strefy zagrożone wybuchem.
Zgodnie z warunkami technicznymi, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1], „Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających...
Zgodnie z warunkami technicznymi, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1], „Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru, należy stosować w strefach pożarowych o kubaturze przekraczającej 1000 m sześc. lub zawierających strefy zagrożone wybuchem.*)
mgr inż. Łukasz Gorgolewski Przeciwpożarowy wyłącznik prądu w świetle regulacji prawnych i normatywnych
Wymagania dotyczące przeciwpożarowego wyłącznika prądu (PWP) i zasady jego stosowania zawarto w kilkunastu aktach prawnych oraz kilku polskich normach – zarówno tych powołanych, jak i niepowołanych. Dokumenty...
Wymagania dotyczące przeciwpożarowego wyłącznika prądu (PWP) i zasady jego stosowania zawarto w kilkunastu aktach prawnych oraz kilku polskich normach – zarówno tych powołanych, jak i niepowołanych. Dokumenty te nie zawsze są ze sobą skoordynowane.
mł. bryg. mgr inż. Piotr Musielak Instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru, zasilane sprzed przeciwpożarowego wyłącznika prądu (PWP)
W niniejszym artykule autor stara się odpowiedzieć na pytanie: jakie urządzenia i instalacje, które muszą funkcjonować podczas pożaru, powinny być zasilane sprzed przeciwpożarowego wyłącznika prądu, na...
W niniejszym artykule autor stara się odpowiedzieć na pytanie: jakie urządzenia i instalacje, które muszą funkcjonować podczas pożaru, powinny być zasilane sprzed przeciwpożarowego wyłącznika prądu, na czym polega zasada zapewnienia ciągłości dostawy energii elektrycznej lub przekazu sygnału przez czas wymagany do uruchomienia i działania urządzenia oraz w jaki sposób wymagania te powinny być realizowane w obiekcie budowlanym.
Do potencjalnych źródeł zapłonu można zaliczyć iskry i łuki elektryczne, łuki i ognienia, wyładowania elektrostatyczne, fale elektromagnetyczne, promieniowanie jonizujące, gorące powierzchnie, płomienie i gorące gazy, iskry wytwarzane mechanicznie, promieniowanie optyczne, reakcje chemiczne (z wyjątkiem reakcji materiałów wybuchowych lub substancji chemicznie niestabilnych) i kompresja.
Wymagania instalacyjne dla przewodów i kabli, zasady montażu
Urządzenia, które są eksploatowane w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, powinny spełniać rygorystyczne wymagania zawarte w Rozporządzeniu Ministra Rozwoju z dnia 6 czerwca 2016 r. w sprawie wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w atmosferze potencjalnie wybuchowej (Dz. U. z 2016r. poz. 817).
Do dnia 9 czerwca 2016 roku w przedmiotowej sprawie obowiązywało Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (DzU nr 263, poz. 2203). Zgodnie z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (Dz. U. z 2016r. poz. 542) utraciło ono moc z dniem 10 czerwca 2016 roku, kiedy zaczęło obowiązywać w/w Rozporządzenie Ministra Rozwoju. Należy jednak mieć świadomość, że Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem wprowadzało postanowienia zawarte w Dyrektywie 94/9/WE zwanej potocznie „Dyrektywą ATEX”. Zgodnie z Dyrektywą ATEX urządzenia przewidziane do pracy w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinny być właściwie oznaczone, tzn. zawierać niezbędne informacje, które umożliwią identyfikację danego urządzenia i możliwość jego montażu w określonej strefie zagrożenia wybuchem. Na rysunku 1. przedstawiono przykładową tabliczkę znamionową, która zawiera informacje o przeznaczeniu urządzenia do pracy w strefie zagrożenia wybuchem (Ex), grupie urządzenia (II), rodzaju substancji stwarzającej zagrożenie (G-gaz, para cieczy), klasie wybuchowości (IIC), klasie temperaturowej (T5-T6).
Urządzenia (elektryczne, nieelektryczne, zestawy) i instalacje elektryczne w takich strefach powinny być zaprojektowane i wykonane tak, aby ryzyko zapoczątkowania reakcji spalania (wybuchu) było zredukowane do minimum lub jeśli już dojdzie do wybuchu, to jego skutki ograniczyć do minimum. Jak ten cel osiągnąć? Aby sprostać temu zadaniu, wymagana jest znajomość zagadnień obejmujących wiedzę z zakresu elektrotechniki, inżynierii bezpieczeństwa pożarowego. Konieczne jest doświadczenie zawodowe potwierdzone stosownymi certyfikatami. Właściwy dobór urządzenia do pracy w przestrzeniach zagrożenia wybuchem to jedno, a dobór i właściwy montaż instalacji elektrycznej to drugie.
Dyrektywa ATEX nie zawiera przepisów dotyczących doboru, projektowania i montażu instalacji elektrycznej. Wymagania te zostały określone są w normie PN-EN 60079-14 [3].
Ponadto instalacje elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem muszą przede wszystkim odpowiadać warunkom określonym w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. (Dz. U. z 2019 roku poz. 1065 z późniejszymi zmianami).
Instalacje elektryczne w strefach zagrożonych wybuchem powinny być wykonywane po zapoznaniu się z rodzajem zabezpieczeń przeciwwybuchowych sprawdzeniu ich stanu technicznego. Instalacje należy wykonać zgodnie z dokumentacją projektową i techniczno-ruchową, zgodnie z przeznaczeniem według parametrów podanych w certyfikacie, przez wykwalifikowanych pracowników uprawnionych do montażu i posiadających odpowiednią wiedzę techniczną z zachowaniem bezpiecznych warunków pracy, według zasad i kolejności wynikających z rodzaju budowy. Przewody i kable elektryczne zasilające urządzenia, które pracują w strefach zagrożenia wybuchem, powinny być odporne na przepięcia, wysoką temperaturę, chemikalia, wilgoć, uszkodzenia mechaniczne i podobne przyczyny, które mogą doprowadzić do uszkodzenia izolacji, a tym samym do iskrzenia lub nadmiernego nagrzania, a więc do powstania zagrożenia pożarowego i/lub wybuchowego. Kable i przewody powinny mieć izolację z materiałów termoplastycznych, termoutwardzalnych, elastomerów lub izolację mineralną. Możliwe też jest stosowanie kabli w pancerzach z drutu lub taśmy stalowej, w szczególności tam, gdzie trudno istnieje duże narażenie kabli na uszkodzenia mechaniczne. Należy pamiętać, że powinny także spełniać wymagania normy PN EN 60332-1-2 [4], czyli powinny być dostatecznie odporne na pionowe rozprzestrzenianie ognia (rys. 2.), a także mieć powłokę bezhalogenową. W przypadku przewodów i kabli pojedynczych, izolowanych o małym przekroju poniżej 0,5 mm2 lub kabli optycznych zalecane jest badanie według PN-EN 60332-2-2. Jeśli przewiduje się, że w strefie zagrożenia wybuchem będzie prowadzona wiązka kabli, wówczas zaleca się zastosowanie kabli i przewodów, które spełniają wymagania normy PN EN 60332-3 [5]. Przy doborze przewodów i kabli trzeba pamiętać, aby podczas ich eksploatacji nie zostały przekroczone dopuszczalne temperatury.
Fot. 1. Badanie rozprzestrzeniania się płomienia po pojedynczym przewodzie/kablu wg PN-EN 60332-2-1 źródło: http://www.cnbop.pl/dzialy/bw/stanowiska_badawcze/stan_PN-EN_60332_1; fot. W. Jaskółowski
W strefach zagrożonych wybuchem kable i przewody elektryczne powinny być układane bezpośrednio na ścianach i konstrukcjach budowlanych lub w rurkach i korytkach elektroinstalacyjnych. Do urządzenia Ex kable i przewody elektryczne mogą być doprowadzone bezpośrednio przez dławik kablowy (rys. 3.), przez skrzynkę przyłączeniową lub w atestowanych rurach stalowych grubościennych . Ten ostatni sposób ten jest stosowany głównie w USA pod nazwą „conduit system”. Można prowadzić kable i przewody przez przestrzenie zagrożone wybuchem z wyłączeniem stref 0 i 20.
Rys. 2. Wpusty kablowe budowy Exd przeznaczone są do wprowadzenia kabli lub przewodów elektrycznych do wnętrza osłony ognioszczelnej produkcji firmy Damel S.A.: a) widok ogólny, b) przekrój; rys. W. Jaskółowski
Instalacje elektryczne prowadzone przelotowo przez strefy zagrożone powinny być zabezpieczone przed wejściem lub wyjściem do tych stref w taki sam sposób jak żyły kabli i przewody wykorzystywane w tych strefach.
Przewody i kable powinny być podłączone do zacisków o odpowiedniej budowie Ex oraz konstrukcji dostosowanej do wartości prądu, przekroju i materiału żył i zabezpieczone przed wyrwaniem, poluzowaniem i przekręceniem. Do zacisku można przyłączyć więcej żył niż jedną, jeżeli jest on do tego przystosowany, a żyły mają jednakowy przekrój (np. zakończone tulejką) oraz działa na nie taka sama siła docisku.
W przypadku konieczności zginania kabli i przewodów trzeba postępować zgodnie z wytycznymi producenta. Zaleca się aby promień zgięcia nie był mniejszy niż 8 razy średnica kabla. Zginania należy dokonać w odległości co najmniej 25 mm od końca dławika.
Przejścia przewodów i kabli przez ściany i stropy powinny być chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi i uszczelnione materiałem nierozprzestrzeniającym płomienia o bardzo dobrych właściwościach termoizolacyjnych.
Na rynku dostępne są materiały uszczelniające nie zawierające rozpuszczalników organicznych, nie przenoszące płomienia i bezhalogenowe, prefabrykowane elementy przepustów i gotowe przepusty (rys. 4.) m.in.:
• przepusty kablowe z wełny mineralnej,
• przepusty kablowe z pianki ogniochronnej,
• zaprawa ogniochronna,
• przepusty z elastycznych kształtek,
• przepusty pojedynczych przewodów i wiązek kabli z półkami i uszczelnieniem z płyt z wełny mineralnej.
Rys. 3. Przejście kablowe PROMASTOP® typ A, gdzie: 1 – PROMASTOP®-Coating (d = zgodnie z Aprobatą Techniczną bezrozpuszczalnikowa powłoka o działaniu endotermicznym, nie przepuszcza wody i oleju), 2 – płyty niepalnej wełny mineralnej, 3 – półka kablowa, 4 – podwieszenie półki kablowej, 5 – kabel, wiązka kabli, 6 – ściana masywna; rys. W. Jaskółowski
Z treści normy PN EN 60079-14 [3] wynika, że do stref zagrożenia wybuchem 1, 2 oraz 21 i 22 nie są wymagane przewody i kable o szczególnej konstrukcji, cechach. W strefach 0 (dla gazów i par cieczy) oraz 20 (dla pyłów), czyli w strefach najbardziej niebezpiecznych, można stosować wyłącznie obwody elektryczne iskrobezpieczne. W strefach tych można stosować wyłącznie kable izolowane, gdzie minimalna wartość napięcia testowego pomiędzy żyłą przewodu z ziemią, żyłą przewodu a ekranem, ekranem a ziemią wynosi co najmniej 500 V AC lub 750 V DC. Ponadto pojemność pomiędzy żyłami oraz żyłami a ekranem nie może przekraczać 200 pF/m. Wartość indukcyjności nie może przekraczać 1 µH/m lub 30 µH/ Ω. Przewody te są wyróżnione zwykle kolorem niebieskim (rys. 5.).
Przyjęcie do eksploatacji urządzeń wraz z okablowaniem powinno odbywać się po sprawdzeniu:
1) zgodności z dokumentacją i z certyfikatami oraz z danymi na tabliczkach znamionowych,
2) zakresu prac i podpisaniu przez wykonawcę i użytkownika protokołu zdawczo-odbiorczego,
3) zabezpieczeń wynikających z przepisów ppoż. i bhp,
4) oceny stanu technicznego w przypadku urządzeń już eksploatowanych.
Odbiór powinien być dokonany przez komisję odbioru lub przez osobę upoważnioną, posiadającą świadectwo kwalifikacyjne. Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem powinna odbywać się z wykorzystaniem normy PN EN 60079-17: 2014-05 Atmosfery wybuchowe – Część 17: Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych.
Z czego wynika zagrożenie pożarowe od przewodów i kabli elektrycznych?
W analizie zagrożenia pożarowego, które może powstać podczas eksploatacji przewodów i kabli w budynku, istotne wydaje się rozgraniczenie zagrożeń powstałych w wyniku określonych ich cech pożarowych od zagrożeń wynikających z warunków otoczenia, w których przewody i kable są eksploatowane, tzn. konstrukcji budynków, istniejących w pomieszczeniach obciążeń ogniowych, istnienia wentylacji o określonej wydajności lub jej braku itp.
W dalszej części artykułu dokonano analizy wpływu różnych czynników na szybkość generacji zagrożeń pożarowych związanych z eksploatacją instalacji elektrycznych.
Wpływ konstrukcji kabla
W ocenie zagrożenia pożarowego przewodów i kabli elektrycznych istotną rolę odgrywa charakterystyka cieplna tworzyw sztucznych wykorzystywanych w przemyśle kablowym. Obecnie do najczęściej stosowanych należą:
• polietylen (PE) – izolacje, powłoki,
• polietylen spieniony – izolacje, powłoki,
• polietylen sieciowany (XLPE) – izolacje,
• polwinity (PVC) – izolacje, powłoki,
• polipropylen (PP) – izolacje, powłoki,
• elastomery termoplastyczne (TPE) – izolacje, powłoki,
• tworzywa bezhalogenowe nierozprzestrzeniające płomienia – izolacje, powłoki,
• mika – izolacje,
• poliuretan (PU) – powłoki,
• poliamid (PA) - powłoki.
Analiza zagrożeń pożarowych stwarzanych przez kable jest trudna do opisu ze względu na:
• zróżnicowaną budowę kabli, a szczególnie niejednorodną budowę powłok i izolacji,
• złożony układ linii kablowych,
• współdziałanie chemiczne żył metalowych z materiałami, które tworzą powłokę i izolację kabli,
• interakcję między kablami o podobnej budowie.
Analizy tej dokonuje się poprzez określenie cech pożarowych związanych ze spalaniem „części niemetalowych” przewodów i kabli elektrycznych. Można do nich zaliczyć parametry związane z: odpornością cieplną (temperaturą początku rozkładu termicznego), wydzielaniem: produktów toksycznych, dymu oraz ciepła.
O szybkości ogrzewania się materiałów i w konsekwencji, rozkładu termicznego kabla czy przewodu decydują właściwości fizykochemiczne materiału, m.in. ciepło właściwe, entalpia i inne. Temperatura początku rozkładu termicznego, która zawiera się w zakresie 200ºC (izolacje/powłoki z łatwo zapalnych gum) do 320ºC (izolacje/powłoki z sieciowanego polietylenu) decyduje o szybkości i objętości tworzącej się palnej fazy lotnej na początku I fazy pożaru, przy założeniu, że szybkość ogrzewania kabla była równa 5-15ºC/min.
Rozkład termiczny powłok/izolacji powoduje ubytek masy kabla, co ma zasadniczy wpływ na czas działania kabla w pożarze. Procentowy ubytek masy kabla, tzn. % spalonych warstw materiałów kablowych przykładowo waha się od 50% (gumy) do 100% (powłoki/izolacje) z termoplastycznego PE. Powyższe dane oznaczają, że kabel, który traci w I fazie pożaru więcej niż 50% swojej masy, w zasadzie może przestać funkcjonować w czasie kilkunastu sekund po zapaleniu.
W przemyśle kablowym podstawowym tworzywem sztucznym wykorzystywanym do produkcji kabli jest PVC (polichlorek winylu). Trzeba wiedzieć, że PVC ulega w pożarze zwęgleniu, co istotnie wpływa na czas funkcjonowania instalacji elektrycznej. Przykładowo: na początku I fazy pożaru, rozkład PVC przebiega dwustopniowo: w temperaturze 80ºC następuje deformacja powłoki/izolacji, w 140ºC zaczyna ulatniać się niepalny chlorowodór, w 210ºC wydziela się 65% HCl, w 280ºC wydziela się 90% HCl, co równa się objętości 240 l chlorowodoru z 1 kg powłoki PCW. Jest to pierwsze stadium rozkładu. Drugie stadium rozkładu termicznego ma miejsce w temperaturze 350-450ºC. Rozkład powłoki PCW charakteryzuje się zwęgleniem (karbonizacją) struktury powłoki/izolacji według schematu:
Naturalnie zwęglenie PVC nie jest jedynym przekształceniem międzyfazowym tworzyw stosowanych w przemyśle kablowym. Według badań minimum 10% masy materiałów stosowanych w konstrukcji kabli ulega zwęgleniu w pożarze, co powoduje niekorzystne skutki w funkcjonowaniu instalacji. Powstały z rozkładu termicznego tzw. węgiel pirolityczny nie tworzy w zniszczonym kablu warstwy zwartej, lecz jako kruchy rozdrobniony produkt pirolizy – odpada od żył, odsłania je, umożliwiając bezpośrednią penetrację płomienia na żyłę, co może spowodować jej stopienie w konsekwencji zwarcie i uszkodzenie instalacji. Pozostała niezwęglona część wykrapla się w pożarze, a spalające się, opadające krople powiększają powierzchnię spalania.
Spalanie się wiązek kabli
Spalanie się wiązek kabli zachodzi w zmiennych warunkach wymiany ciepła i masy w stosunku do pojedynczego kabla o tej samej budowie. Na zapalność i szybkość spalania się wiązek wpływa poza charakterystyką palności powłok i izolacji, sposób ich eksploatacji, tzn. liczba pojedynczych kabli w wiązce, sposób ich ułożenia (poziomo, pionowo), to, czy są zawieszone swobodnie, czy też prowadzone są w obudowanych ciągach kablowych oraz lokalizacja tych ciągów w stosunku do przegród budowlanych.
Analiza czasów do zapalenia i szybkości rozprzestrzeniania się płomienia dwuwarstwowych wiązek kabli PVC/PE najbardziej popularnych w Polsce i na świecie, o średnicy zewnętrznej kabla 11 mm, 1 mm powłoki /PVC/ i PE izolacji 100 żył miedzianych, umieszczonych w aluminiowej obudowie, powyżej 3,2 mm i izolowanych ze wszystkich stron wykazała, że w ekspozycjach cieplnych tworzących się w fazie pożaru (40 kW/m2) wiązka kabli zapala się natychmiast, szybkość wydzielania ciepła osiąga ok. 5 kW, która po upływie kilku sekund maleje do 1 kW, w wyniku częściowego zwęglania się wiązki. Szybkość rozprzestrzeniania się płomienia osiąga 5 cm/s. Wielkość ta wskazuje, że nawet dwuwarstwowa wiązka kabli, przy ułożeniu ścisłym jednej warstwy na drugiej, zmniejsza całkowitą szybkość pionowego rozprzestrzeniania się płomienia po zewnętrznej powierzchni wiązki, ze względu na efekty pirolizy części organicznych kabli tworzących wiązkę i brak wystarczającej do spalania ilości tlenu. Obserwacja pożarów wiązek kabli w zamkniętych ciągach kablowych wskazuje, że np. w przypadku kabli z PVC po kilku sekundach spalania stężenie tlenu spada do ok. 10%, co powoduje przerwanie reakcji spalania. Zużycie materiałów powłokowo-izolacyjnych w stacjonarnej fazie pożaru, tzn. materiałów kablowych, które spaliły się w pożarze, zależne jest od typu materiału. Jeśli kabel ma powłokę i izolację z PVC, w pożarze średnio spala się ok. 3 kg/m2 PVC przy konstrukcji kabla z PVC/PE ok. 6 kg/m2, natomiast przy powłoce polietylenowej o izolacji z polipropylenu ok. 8 kg/m2. Spalanie materiałów powłokowych i izolacji z PVC generuje duże ilości dymu, a także sadzy, które stanowią bardzo duże zagrożenie dla ludzi.
Dobrym wskaźnikiem szybkości spalania zarówno pojedynczych kabli, jak i wiązek kabli w stacjonarnej fazie pożaru, jest stosunek rzeczywistego ciepła spalania kabla w pożarze (Qsp) do rzeczywistego ciepła gazyfikacji powłok czy izolacji (Lg). Gdyby przykładowo przyjąć, że ciepło gazyfikacji materiałów powłokowo-izolacyjnych dla większości kabli wahają się od 0,8 MJ/kg do 6 MJ/kg i uwzględnić zróżnicowane ciepła spalania tych materiałów, to tzw. wskaźnik szybkości spalania powłoki z PE byłby kilkakrotnie wyższy w porównaniu z szybkością spalania powłok z PCW. Ogólnie przyjmuje się, że jeśli szybkość wydzielania ciepła w czasie spalania kabla jest wyższa niż 100 kW, większość kabli z izolacjami (powłokami) termoplastycznymi lub gumowymi ulega uszkodzeniu w stopniu uniemożliwiającym ich dalsze funkcjonowanie. Uwaga powyższa nie dotyczy światłowodów, które będąc bardzo cienkimi włóknami, wykonanymi ze specjalnych gatunków szkła kwarcowego (SiO2) nie spalają się. Podobnie kable w powłokach silikonowych. Wynika to z faktu, że mają one bardzo niskie ciepła spalania (4000-4500 kJ/kg), uniemożliwiające ich zapłon (samozapłon), podczas gdy tradycyjne powłoki i izolacje kablowe mają ponad dziesięciokrotnie wyższe Qsp (46000-48000 kJ/kg). Na palność kabli wpływa również grubość pojedynczego kabla i grubość wiązki. Jednoznacznie zbadano, że im grubszy kabel pojedynczy, tym tzw. wskaźnik rozprzestrzeniania pożaru – Fire Propagation Index jest niższy, tzn. kabel jest bardziej bezpieczny pożarowo. Podczas spalania kabli w budynkach, możliwość przejścia lokalnego spalania kabli/I faza pożaru (w fazę rozgorzenia) zależy od wielu czynników odnoszących się nie tylko do cech pożarowych materiałów powłokowo- izolacyjnych, ale w równym stopniu od warunków budowlano-wentylacyjnych. Krytyczna gęstość strumienia cieplnego, przy którym większość kabli zapala się, jest równa ok. 25 kW/m2. Poniżej 20 kW/m2 kable nie zapalają się. Taka gęstość strumienia ciepła, odpowiada 1-2 min średniemu czasowi trwania pożaru według krzywej standardowej temperatura pożaru-czas trwania pożaru.
Własności cieplne przegród budowlanych odgrywają istotną rolę w stratach ciepła, które powstają w wyniku przenikania ciepła ze środowiska pożarowego, powstałego w wyniku spalania się kabli do ścian stropów i innych powierzchni stykających się z kablami lub będących w sąsiedztwie. Im niższa pojemność cieplna przegród (k, ρ, c) palnych, tym większe prawdopodobieństwo ich zapalenia się i rozprzestrzenienia pożaru na pomieszczenie (budynek). W rozprzestrzenieniu się pożaru w wyniku spalania kabli również istotną rolę odgrywa wentylacja. W fazie rozwiniętego pożaru (II faza), podczas spalania kontrolowanego przez wentylację, zagrożenie pożarowe, powstałe w wyniku eksploatacji kabli, jest przede wszystkim funkcją dopływu i szybkości przepływu powietrza. Przy słabej wentylacji (np. wentylowane tunele kablowe) może nastąpić taki przebieg pożaru, że destylujące z kabli produkty pirolizy powłok i izolacji (zapalają się nie w pobliżu kabli, ale w pewnej odległości od kabli, tworząc palącą się podsufitową objętość płomienia, przyśpieszającą powstanie flashover i rozprzestrzenianie się pożaru. W fazie tej, wiązki kabli zapalają się jedna od drugiej.
Badania palności siedmiu wiązek kabli, ułożonych poziomo i pionowo w ciągach kablowych, przeprowadzone w pomieszczeniach z betonu komórkowego o różnej objętości (30 m3, 48 m3 i 72 m3), pokazały, że przy tej samej mocy pożaru (500 kW/20 min) i przy wydajności 5 wymian w ciągach kablowych lub ciągach niewentylowanych pożar nie rozprzestrzenia się w ogóle. Natomiast przy ilości wymian 10-20, siedem wiązek uległo całkowitemu zniszczeniu, co spowodowało spalenie się od 240 do 335 kg powłoki. Na podstawie przeprowadzonych badań literaturowych można stwierdzić, że na rozwój pożaru kabli w budynku mają wpływ:
• wartość generowanego strumienia ciepła,
• konstrukcja kabla, jego średnica i palność materiałów powłokowo-izolacyjnych,
• konfiguracja kabli (pojedynczy kabel) oraz w przypadku wiązek, ich grubość, co wpływa na powstałe obciążenie ogniowe,
• wentylacja,
• bliskość i rodzaj przegród budowlanych, istniejących w sąsiedztwie kabli,
• rozprzestrzenianie się dymu i gazów spalinowych jako głównych nośników ciepła w pożarze.
Podsumowanie
Urządzenia (systemy), które są montowane (instalowane) w przestrzeniach zagrożonych wybuchem, powinny spełniać wymagania określone w Dyrektywie ATEX i krajowych dokumentach prawnych. Instalacja elektryczna w strefach zagrożonych wybuchem powinna spełniać wymagania określone w normie PN-EN 60079-14: 2014E Atmosfery wybuchowe – Część 14: Projektowanie, dobór i montaż instalacji elektrycznych. W artykule zawarto podstawowe informacje na ten temat. Przedstawiony materiał nie wyczerpuje tematu, a jedynie ma być inspiracją dla zainteresowanych zawodowo tą problematyką, żeby sięgnęli do literatury przedmiotu i poszerzyli swoją wiedzę z tego zakresu. Trzeba mieć świadomość, że źle zaprojektowana i zamontowana instalacja elektryczna to nie tylko zagrożenia związane z porażeniem prądem, ale przede wszystkim znacznie zwiększone ryzyko wybuchu ze wszystkim tego konsekwencjami.
Duże nagromadzenie instalacji elektrycznych w nowoczesnych budynkach sprawia, że mają one bardzo duży wpływ na szybkość tworzenia się zagrożeń pożarowych. Analiza wskazuje, że w zasadzie wszystkie kable ulegają rozkładowi w pożarze, a spalające się produkty rozkładu dają strumienie ciepła o dużej mocy. Przykładowo 1 km kabla siłowego zawiera ok. 40 kg (Cu), ok. 90 kg (PVC), ok. 85kg (PE). Biorąc pod uwagę liczbę kabli, ich bardzo duże ciepło spalania (powyżej 45 MJ/kg), powstałe obciążenia cieplne (z dużych obciążeń ogniowych) znacznie przekraczają średnią moc strumienia cieplnego tworzącą się w standardowych pożarach (ASTM E 119). Warto również zaznaczyć, o czym nie wspomniano w tekście, o zagrożeniach wtórnych (tzw. szkodach pożarowych) wiążących się z tworzeniem podczas pożarów kabli silnie toksycznych i silnie korozyjnych środowisk (HCL z PVC). Często straty, szczególnie te korozyjne zniszczenia objawiające się w dłuższym czasie po pożarze przewyższają pierwotne straty pożarowe.
Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (DzU nr 263, poz. 2202 i 2203).
2. Dyrektywa Rady 94/9/WE z dnia 23 marca 1994 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.
3. PN EN 60079:2014 Atmosfery wybuchowe. Część 14: Projektowanie, dobór i montaż instalacji elektrycznych.
4. [4] PN - EN 60332-2-1:2010 Badania palności kabli i przewodów elektrycznych oraz światłowodowych. Część 2-1: Sprawdzanie odporności pojedynczego cienkiego izolowanego przewodu lub kabla na pionowe rozprzestrzenianie się płomienia. Aparatura.
5. PN-EN 60332-3... Badania palności kabli i przewodów elektrycznych oraz światłowodowych. Część 3-....: Sprawdzenie odporności na pionowe rozprzestrzenianie się płomienia wzdłuż pionowo zamontowanych wiązek kabli lub przewodów. Kategoria .....