Oświetlenie awaryjne - wymagania przy projektowaniu
Artykuł przedstawia wykładnię przepisów budowlanych dotyczących oświetlenia awaryjnego oraz problem dobrowolności stosowania norm w konfrontacji z realiami, a także omawia normę PN-EN 1838:2005P. Rys. redakcja EI
Zastosowanie odpowiedniej technologii oświetlenia
awaryjnego, w tym ewakuacyjnego oraz zapasowego, może przyczynić się do
znacznych oszczędności i znacząco wpłynąć na redukcję kosztów utrzymania
takiego oświetlenia w zakładach przemysłowych, obiektach urzędów
publicznych czy hotelach.
Zobacz także
leroymerlin.pl Barwa światła, liczba lampek, długość łańcucha... Sprawdź, czym kierować się przy wyborze zewnętrznych lampek choinkowych
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie...
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie lub przy wejściu do domu. Wystarczy wybrać odpowiednie lampki. Które z nich sprawdzą się na zewnątrz? Poniżej przydatne wskazówki.
V-TAC Poland Sp. z o.o. Oszczędne, ekologiczne i z długą żywotnością - oświetlenie LEDowe z mechanizmem Long Life
Oświetlenie odgrywa kluczową rolę w naszym codziennym życiu, zarówno w domu, jak i w miejscach publicznych czy przemysłowych. Tradycyjne żarówki, zwłaszcza te oparte na technologii żarzenia, były dominującym...
Oświetlenie odgrywa kluczową rolę w naszym codziennym życiu, zarówno w domu, jak i w miejscach publicznych czy przemysłowych. Tradycyjne żarówki, zwłaszcza te oparte na technologii żarzenia, były dominującym źródłem światła przez wiele lat. Jednak wraz z postępem technologicznym i wzrostem świadomości ekologicznej, coraz więcej osób zwraca uwagę na oświetlenie LEDowe, które charakteryzuje się nie tylko oszczędnością energii, ale także ekologicznością i długą żywotnością. Jednym z ciekawych rozwiązań...
BOTLAND Czujnik światła kolorowego - pomoc w wyborze specjalistycznego urządzenia
Czujniki światła to urządzenia wykorzystywane w wielu miejscach i sytuacjach. Są niezastąpione w trakcie obsługi budynków o dużej powierzchni, których funkcjonowanie nadzoruje automatyka budynkowa. Wówczas,...
Czujniki światła to urządzenia wykorzystywane w wielu miejscach i sytuacjach. Są niezastąpione w trakcie obsługi budynków o dużej powierzchni, których funkcjonowanie nadzoruje automatyka budynkowa. Wówczas, dysponowanie odpowiednim czujnikiem może być kluczowe w udzielaniu dostępu, załączaniu włączników, uruchamianiu systemów osłonowych lub inicjowaniu innych działań. Czujniki nastawione na detekcję światła o określonej barwie znajdują natomiast wykorzystanie przy różnych procesach produkcyjnych...
W artykule:• Co mówią przepisy budowlane• Dobrowolnośc stosowania norm... ale czy na pewno? • Norma PN-EN 1838:2005P - minimum dla wymagań w odniesieniu do systemów oświetlenia awaryjnego |
Zarówno w budynkach, jak i tunelach oświetlenie awaryjne powinno być projektowane zgodnie z przepisami i obowiązującymi normami, a w rzeczywistości jest często zrobione byle jak lub niejednokrotnie pomijane przez inwestorów w celu redukcji kosztów.
Budynki i obiekty budowlane, w tym przemysłowe, zgodnie z Ustawą o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2017r. poz. 736 z późniejszymi zmianami – Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 marca 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przeciwpożarowej), muszą być wyposażone w urządzenia przeciwpożarowe, którym należy zapewnić konserwację i naprawy w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie.
Urządzenia przeciwpożarowe
W Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. [2] zdefiniowano pojęcie urządzenia przeciwpożarowego. Zostały sprecyzowane elementy, które wchodzą w skład tego urządzenia, między innymi, instalacje oświetlenia ewakuacyjnego (§ 2.1 pkt 9).
W związku z tym instalacje oświetlenia ewakuacyjnego, tak jak wszystkie urządzenia przeciwpożarowe, powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym nie rzadziej niż raz w roku oraz spełniać wymagania polskich norm (§ 3.1 ust. 2. i 3. [2]).
Ponadto, w paragrafie 3.1 jest zapis, z którego wynika konieczność uzgadniania projektów urządzeń przeciwpożarowych z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń pożarowych, a warunkiem dopuszczenia tych instalacji do użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich prób i badań potwierdzających prawidłowość ich działania.
W rozporządzeniu tym podano szczegółowy wykaz dróg, pomieszczeń, miejsc, urządzeń i drzwi (przeciwpożarowych), (§ 4.1. ust. 2, pkt 4 [2]), które należy oznakować znakami zgodnymi z polskimi normami.
Wymagania prawne
Rozporządzenia i przywołane w nich Polskie Normy są wytycznymi dla projektantów określającymi właściwe oświetlenie awaryjne w budynkach w zależności od jego przeznaczenia i miejsca zainstalowania.
Na podstawie Kodeksu pracy wydane zostało rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity DzU z 2003 r., nr 169, poz. 1650; z 2007 r. nr 49, poz. 330; z 2008 r. nr 108, poz. 690 z późn. zmianami), który w dziale III – Pomieszczenia pracy, rozdział 2 – Oświetlenie, w § 28 wymaga, aby w pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia życia i zdrowia pracowników, zapewnione było oświetlenie awaryjne spełniające wymagania określone w odrębnych przepisach i Polskich Normach.
Wymagania stawiane instalacjom oświetlenia awaryjnego precyzuje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity Dz U z 2015r. poz. 1422).
Podział oświetlenia awaryjnego zgodnie z PN-EN 1838:2005; rys. K. Kuczyński
Zgodnie z § 181 ust 1 [1] budynek, w którym zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi oraz poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej. Dodatkowo należy wyposażać je w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne).
Zgodnie z § 181 ust 2 [1] awaryjne oświetlenie zapasowe należy stosować w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do uwarunkowań wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w pomieszczeniu.
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego (§ 181 ust. 5). Nie jest ono wymagane w pomieszczeniach, w których awaryjne oświetlenie zapasowe zapewnia oświetlenie przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego (§ 181 ust. 4). Natomiast w pomieszczeniu, które jest użytkowane przy wyłączonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie dodatkowe, zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, służące uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji (§ 181 ust. 6).
Zgodnie z § 181. ust. 7 oświetlenie awaryjne należy wykonywać zgodnie z polskimi normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie tj. PN‑EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne, PN‑EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego, PN-IEC 60364-5-56:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa.
Dobrowolność stosowania norm?
Aktualnie normy w większości przypadków są dobrowolne. Należy jednak wskazać, że niezgodność z postanowieniami norm może być czynnikiem obciążającym projektanta, wykonawcę oraz właściciela bądź zarządcę urządzenia albo obiektu w razie wypadku z ludźmi, strat materialnych lub innych niekorzystnych następstw, które da się z tym brakiem zgodności powiązać.
Wspomnianym osobom będzie przypisana wina nie za to bezpośrednio, że nie przestrzegały postanowień określonych norm, lecz za to, że nie respektowały uznanych reguł technicznych, że nie spełniły wymagań przepisu, przestrzegając postanowień określonych norm lub w inny równoważny sposób.
Czy ten inny sposób można uznać za równoważny, zdecyduje w sytuacji krytycznej nie obwiniony, lecz biegły bądź zespół ekspertów, do których odwoła się sąd, prokurator albo organ nadzoru budowlanego.
Należy wskazać, że Ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. o normalizacji (w brzmieniu DzU 1993 nr 55 poz. 251) w art. 19 ust. 1, wprowadzała dobrowolność stosowania norm z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.
Ust. 2 tej ustawy stwierdzał, że obowiązek stosowania norm może być wprowadzony na podstawie rozporządzenia odpowiedniego ministra, gdy dotyczą one kwestii ochrony życia, zdrowia i mienia oraz bezpieczeństwa pracy i użytkowania. Natomiast ust. 3 stwierdzał obowiązkowość stosowania polskich norm gdy, powołane są one w ustawie.
Zaznaczyć należy, że Ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. o normalizacji (DzU z 1993 r., nr 55, poz. 251, z późniejszymi zmianami) obowiązywała do końca 2002 r. Kolejna edycja ustawy o normalizacji z 12 września 2002 r., obowiązująca od 1 stycznia 2003 r. (DzU z 2002 r., nr 169, poz. 1386) [3], wprowadziła całkowitą dobrowolność stosowania norm (art. 5 ust. 3).
W związku z powyższym stosowanie Polskich Norm przywołanych w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690, z późn. zm.), jest obowiązkowe – zgodnie z ustawą o normalizacji w brzmieniu obowiązującym w 2002 r.
Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (wraz z późniejszymi zmianami), a w szczególności przepis wykonawczy do ustawy – Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – przywołuje w wielu miejscach Polskie Normy, których zastosowanie w określonych warunkach pozwala na domniemanie spełnienia wymagań podstawowych obiektu budowlanego. Nie są jednak określone inne drogi spełnienia wymagań podstawowych, a więc w tych zapisach jest ukryty obowiązek stosowania aktualnie dobrowolnych norm.
W wielu przypadkach wymagania spełnienia norm jest obligatoryjny. Ma to miejsce wtedy, gdy Polskie Normy są powołane w przepisach prawnych, np. w rozporządzeniach. Jest to zgodne z artykułem 5 ust. 4 ustawy o normalizacji [3], ale pod warunkiem, że powoływane Polskie Normy są opublikowane w języku polskim [4].
W świetle zapisów zawartych w przytoczonych rozporządzeniach oświetlenie awaryjne należy wykonywać zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie. W związku z tym wymagania zawarte w podstawowej normie dotyczącej oświetlenia awaryjnego PN-EN 1838: 2005 są obligatoryjne. Norma ta jest tłumaczeniem normy EN 1838 z 1999 r. Zawarte są w niej wymagania, które określają wartości minimalne, jakie muszą spełniać systemy oświetlenia awaryjnego. Zgodnie z zaleceniami unijnymi, Prezes PKN zatwierdził dnia 25 listopada 2013 r. jako normę polską znowelizowaną wersję normy europejskiej PN-EN 1838 z dnia 15 czerwca 2013 r. [6]. Polska, podobnie jak inne kraje członkowskie miała na to czas do końca stycznia 2014 r. Jednak jest to tzw. norma okładkowa – przetłumaczono tylko jej tytuł, a cała treść jest w języku angielskim. W związku z tym faktem, zgodnie z ustawą o normalizacji [3], obecnie nie może być ona normą obligatoryjną.
Norma PN-EN 1838:2005P
Przedstawia minimalne wymagania w odniesieniu do systemów oświetlenia awaryjnego instalowanych w miejscach lub obiektach, gdzie takie systemy są wymagane. Dotyczy to w szczególności miejsc publicznych i miejsc pracy.
Celem oświetlenia ewakuacyjnego jest umożliwienie bezpiecznego wyjścia z miejsc pobytu podczas zaniku normalnego zasilania. Zgodnie z normą PN-EN 1838 rozróżnia się rodzaje oświetlenia oraz strefy nim objęte przedstawione na rys. 1.
Oświetlenie ewakuacyjne ma za zadanie oświetlanie wszystkich znaków przy wyjściach awaryjnych oraz wzdłuż drogi ewakuacji, aby jednoznacznie wskazywały drogę do bezpiecznego miejsca. W tym celu stosowane są oświetlone znaki kierunkowe. Zgodnie z PN-EN 60598-2-22 takie znaki powinny być umieszczane przy każdych drzwiach przeznaczonych do wyjścia ewakuacyjnego, w odległości 2 m od schodów i każdej zmiany poziomu w taki sposób, aby każdy stopień był oświetlony.
Oświetlenie ewakuacyjne powinno być też stosowane przy:
- każdej zmianie kierunku,
- każdym skrzyżowaniu korytarzy,
- na zewnątrz,
- w odległości 2m od każdego wyjścia końcowego,
- a także w odległości 2 m od każdego punktu pierwszej pomocy oraz każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.
Jednak w przypadku, gdy punkt pierwszej pomocy lub urządzenie przeciwpożarowego i przycisk alarmowy nie znajdują się w środkowej linii drogi ewakuacyjnej, lub strefy otwartej, to powinny być oświetlone w taki sposób, aby natężenie oświetlenia na podłodze w odległości 2 m od nich wynosiło co najmniej 5lx [5].
Oświetlenie drogi ewakuacyjnej powinno zapewnić bezpieczne wyjście z miejsc przebywania osób przez stworzenie warunków widzenia umożliwiających identyfikację i użycie dróg ewakuacyjnych oraz łatwe zlokalizowanie i użycie sprzętu pożarowego i bezpieczeństwa.
- W tym celu dla dróg o szerokości 2 m średnie natężenie oświetlenia na podłodze wzdłuż środkowej linii drogi ewakuacyjnej powinno wynosić, co najmniej 1lx.
- Natomiast na centralnym pasie drogi obejmującym przynajmniej połowę szerokości drogi, natężenie oświetlenia powinno wynosić co najmniej 0,5lx.
- Szerokie drogi ewakuacyjne zgodnie z PN-EN 1838 mogą być traktowane jako kilka dróg o szerokości 2 m lub mogą mieć oświetlenie stosowane jak w strefach otwartych [5].
- Stosunek maksymalnego natężenia oświetlenia do minimalnego natężenia oświetlenia wzdłuż centralnej linii drogi ewakuacyjnej nie powinien być większy niż 40:1.
- Olśnienie powinno być utrzymywane na niskim poziomie dzięki ograniczeniu światłości opraw w obrębie pola widzenia.
- W przypadku poziomych dróg ewakuacyjnych wartości światłości wewnątrz strefy wyznaczonej kątami od 60° do 90° mierzonymi od pionu nie powinny przekraczać wartości podanych w tab. 1.
Tab. 1. Maksymalne wartości światłości zapobiegające olśnieniu [źródło: K. Kuczyński, Wymagania normalizacyjne dla oświetlenie awaryjnego - zagadnienia wybrane (cz. 1.), „elektro.info”, 10/2010]
Norma PN-EN 1838 wymaga, aby barwy bezpieczeństwa były prawidłowo rozpoznawane, a wartość wskaźnika oddawania barw Ra dla źródeł światła powinna wynosić 40.
- Oprawa powinna zapewnić natężenie oświetlenia wynoszące 0,5lx w ciągu 5 s, a pełen poziom natężenia w ciągu 1 minuty.
- Minimalny czas pracy oprawy w celu zapewnienia ewakuacji powinien wynosić 1 h.
Oświetlenie strefy otwartej (zapobiegającej panice) ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa paniki i umożliwienie bezpiecznego ruchu osób w kierunku dróg ewakuacyjnych przez zapewnienie warunków widzenia umożliwiających dotarcie do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana.
Norma PN-EN 1838 zaleca oświetlenie strefy otwartej światłem o natężeniu co najmniej 0,5lx na poziomie podłogi, na niezabudowanym polu czynnym, z wyłączeniem wyodrębnionego pasa obwodowego o szerokości 0,5 m. Pozostałe parametry, tj. wskaźnik oddawania barw, czas pracy opraw i szybkość osiągania właściwego natężenia światła, są takie same jak dla oświetlenia dróg ewakuacyjnych [5].
Zadaniem oświetlenia strefy wysokiego ryzyka jest zwiększenie bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w niebezpiecznej sytuacji. Jego celem jest umożliwienie właściwego zakończenia działań w sposób bezpieczny dla osób przebywających w tej strefie. Z tego względu norma zaleca, aby minimalne natężenie oświetlenia wynosiło co najmniej 10% eksploatacyjnego natężenia oświetlenia dla danych czynności i nie powinno być mniejsze niż 15 lx. Należy w ten sposób wyeliminować efekt stroboskopowy. Równomierność natężenia oświetlenia powinna wynosić co najmniej 0,1 [5].
Maksymalne wartości światłości zapobiegające olśnieniu dla strefy wyznaczonej kątami od 60° do 90° mierzonymi od pionu nie powinny przekraczać wartości podanych w tab. 1.
Minimalny czas działania oświetlenia powinien być wyznaczony okresem występowania niebezpieczeństwa dla ludzi. Z tego też względu w strefie wysokiego ryzyka pełne natężenie oświetlenia powinno być zapewnione w zależności od zastosowania w sposób ciągły lub w ciągu 0,5 s. Wskaźnik oddawania barw Ra dla źródeł światła powinien wynosić co najmniej 40 [5].
Oświetlenie zapasowe może być stosowane jako oświetlenie awaryjne tylko w przypadku spełnienia wymagań normy PN-EN 1838.
Jeżeli oświetlenie zapasowe zapewnia natężenie oświetlenia na poziomie mniejszym niż minimalny wymagany poziom natężenia oświetlenia podstawowego, to należy je użyć jedynie do przerwania czynności lub ich zakończenia [5].
Norma PN-EN 1838 dopuszcza stosowanie nowych technik awaryjnych stosowanych przy oświetlaniu dróg ewakuacyjnych. Dodatkowe zastosowanie tych technik wraz z konwencjonalnymi awaryjnymi oprawami oświetleniowymi może wzmacniać skuteczność oświetlenia w czasie awarii.
Podsumowanie
Artykuł omawia najważniejsze problemy, z którymi może się spotkać projektant oświetlenia awaryjnego. Z każdym rokiem dostępne są nowe rozwiązania oświetlenia awaryjnego, które podlegają rozwojowi wynikającemu z dostępu do innowacyjnych technologii sprzętu oświetleniowego, zmian przepisów w zakresie bezpieczeństwa pożarowego budynków, czy zwiększonych wymagań stawianych projektom budowlanym. Znajduje to odzwierciedlenie również w aktualizacjach przepisów dotyczących oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego.
Literatura
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity Dz U z 2015r. poz. 1422)
- Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. (DzU z 2010 nr 109, poz. 719)
- Ustawy o normalizacji z dnia 12 września 2002 r. (Dz U z 2002 r. Nr 169, poz. 1386 z późn zm.; tekst jednolity Dz U z 2015r. poz. 1483)
- A. Pawlak, Zasady eksploatacji systemów oświetlenia awaryjnego, Przegląd Elektrotechniczny, nr 7/2015, doi:10.15199/48.2015.07.20
- K. Kuczyński, Wymagania normalizacyjne dla oświetlenie awaryjnego - zagadnienia wybrane (cz. 1.), „elektro.info”, 10/2010.
- D. Kamiński, Norma PN-EN 1838:2013-11 - Nowe podejście do oświetlenia awaryjnego, „elektro.info”, 4/2014.
