Oświetlenie awaryjne w świetle normy PN-EN 60598-2-22:2015-01 P - klasyfikacja opraw i wybrane badania (część 1)

Zgodnie z § 181 ust. 7 oraz załącznikiem nr 1 do rozporządzenia oprawy oświetleniowe oraz ­instalacje oświetlenia awaryjnego należy konstruować i wykonywać zgodnie z Polskimi Normami [1, 2], tj. PN-EN 1838:2005 P Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne^*), PN-EN 50172:2005 P Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego, PN-IEC 60364-5-56:1999 P zastąpionej PN-HD 60364-5-56:2010P Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa. 

^*) Dostępna jest norma PN-EN 1838:2013-11 wersja angielska, która zastępuje normę PN-EN 1838:2005P. Zgodnie z Ustawą o normalizacji nie jest przeznaczona do obowiązkowego stosowania. W przepisach prawnych, w tym w rozporządzeniach, może być przywołana wyłącznie norma opublikowana w języku polskim, która w takim przypadku staje się normą do obowiązkowego stosowania.

W normie PN-EN 1838:2005 P podano postanowienia dotyczące oświetlenia dróg ewakuacyjnych i znaków bezpieczeństwa w miejscach lub obiektach, gdzie takie systemy są wymagane. Określono minimalne postanowienia dla tego rodzaju oświetlenia awaryjnego stosownie do wielkości, typu i przeznaczenia budynku. Postanowienia tej normy odnoszą się do awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego we wszystkich miejscach pracy i budynkach użyteczności publicznej oraz do ogólnie dostępnych dróg w wysokich i wysokościowych budynkach mieszkalnych. Postanowienia dotyczą także oświetlenia zapasowego stosowanego jako awaryjne oświetlenie ewakuacyjne [2, 4].

Norma PN-EN 50172:2005 P zawiera wytyczne dotyczące oświetlenia dróg ewakuacyjnych i znaków bezpieczeństwa w przypadku, gdy zawiedzie normalne zasilanie. Zawiera minimalne wymagania dla tego rodzaju oświetlenia awaryjnego stosownie do wielkości, typu i przeznaczenia budynku. Postanowienia normy odnoszą się do awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego we wszystkich miejscach pracy oraz budynkach otwartych dla publiczności, a także do ogólnie dostępnych dróg w wielopiętrowych budynkach mieszkalnych. Odnosi się to również do oświetlenia zapasowego stosowanego jako awaryjne oświetlenie ewakuacyjne [2, 5].

Norma PN-EN 50172 nie precyzuje wymagań dotyczących testów automatycznych, lecz stwierdza „Automatyczne systemy testowania oświetlenia awaryjnego powinny być projektowane, konstruowane i instalowane zgodnie z wymaganiami krajowych norm i przepisów” [5]. Wynika stąd konieczność stosowania polskich norm, w tym normy PN-EN 60598‑2-22:2015 P Oprawy oświetleniowe. Część 2-22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego

Norma PN-EN 60598-2-22:2015-01 P

Norma PN-EN 60598-2-22:2015‑01 P opisuje wymagania dotyczące opraw oświetleniowych do oświetlenia awaryjnego, z lampami elektrycznymi zasilanymi z awaryjnych źródeł zasilania o napięciu nieprzekraczającym 1000 V. Norma nie obejmuje skutków nieawaryjnego obniżenia napięcia w oprawach oświetleniowych z wysokoprężnymi lampami wyładowczymi. W normie podano ogólne wymagania dla urządzeń do oświetlenia awaryjnego. W niniejszej części nadal używa się terminu „lampa”, który obejmuje także „źródło(-a) światła” w stosownych przypadkach.

Norma PN-EN 60598-2-22:2015‑01 P podaje definicje różnych typów opraw oświetlenia awaryjnego [3]:

• oprawa awaryjna zasilana ciągle – oprawa oświetleniowa, w której lampy oświetlenia awaryjnego są zasilane przez cały czas gdy wymagane jest stosowanie oświetlenia podstawowego lub awaryjnego,
• oprawa awaryjna zasilana nieciągle – oprawa oświetleniowa, w której lampy oświetlenia awaryjnego są zasilane tylko podczas awarii zasilania oświetlenia podstawowego,
• oprawa awaryjna zespolona – oprawa oświetleniowa zawierająca dwa źródła światła lub więcej, z których co najmniej jedno jest zasilane ze źródła zasilania awaryjnego, a pozostałe ze źródła oświetlenia podstawowego. Oprawa awaryjna zespolona może być zasilana ciągle lub nieciągle.
• oprawa awaryjna z własnym zasilaniem – oprawa oświetleniowa zasilana ciągle lub nieciągle, której wszystkie elementy, takie jak akumulator, źródło światła, moduł sterujący oraz urządzenia testujące i monitorujące, jeśli występują, znajdują się wewnątrz oprawy oświetleniowej lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie (to jest w odległości do 1 m długości przewodu elektrycznego),
• oprawa awaryjna zasilana centralnie – oprawa oświetleniowa zasilana ciągle lub nieciągle z centralnego awaryjnego źródła zasilania znajdującego się poza oprawą,
• oprawa awaryjna z własnym zasilaniem, sprzężona – oprawa awaryjna z własnym zasilaniem zasilana ciągle lub nieciągle, a także zapewniająca zasilanie awaryjne oprawie peryferyjnej,
• oprawa awaryjna peryferyjna – oprawa oświetleniowa zasilana ciągle lub nieciągłe, której zasilanie awaryjne pochodzi z powiązanej oprawy awaryjnej z własnym zasilaniem, sprzężonej,
• przenośna oprawa awaryjna z własnym zasilaniem – przenośna oprawa oświetleniowa zapewniająca oświetlenie awaryjne, której wszystkie elementy, takie jak akumulator, żródło(-a) światła, moduł sterujący, przełącznik manualny do włączania lub wyłączania jednej lampy lub większej liczby lamp, a także urządzenia testujące i monitorujące, jeśli występują, znajdują się wewnątrz oprawy oświetleniowej, która może być odłączona od jej modułu bazowego do wykorzystania w trybie awaryjnym,
• znak bezpieczeństwa podświetlony wewnętrznie – oprawa awaryjna z własnym zasilaniem lub zasilana centralnie przewidziana do przekazywania określonego komunikatu dotyczącego bezpieczeństwa uzyskiwanego przez kombinację barw i kształtów geometrycznych – szczegóły podane są w ISO 3864‑1 i ISO 3864-4.
• oprawa awaryjna montowana na oświetleniowym systemie szynoprzewodowym – oprawa oświetlenia awaryjnego zaprojektowana specjalnie do stosowania w systemach szynoprzewodów opraw oświetleniowych,
• zdalna skrzynka awaryjna – skrzynka spełniająca te same wymagania co oprawy awaryjne. Jej celem jest, aby zawierała każdy z komponentów, np. akumulator, urządzenie sterujące itp., które nie będą zamontowane w oprawie awaryjnej.

Dodatkowo zdefiniowanych jest szereg parametrów [3], w tym:

• tryb zdalnej blokady – stan oprawy awaryjnej z własnym zasilaniem, w którym podczas obecności zasilania podstawowego jest ona zablokowana przez zdalne urządzenie i w którym, w przypadku awarii zasilania podstawowego, oprawa oświetleniowa nie przełącza się na tryb awaryjny
• praktyczny awaryjny strumień lampy (PELF) – minimalny strumień świetlny lampy zaobserwowany podczas znamionowego czasu trwania trybu awaryjnego.

PELF = LDL · EBLF

gdzie LDL jest znamionowym strumieniem świetlnym źródła światła i dla wyładowczych źródeł światła jest traktowany jako liczba lumenów przy początkowych obliczeniach oświetlenia po 100 h.

• współczynnik awaryjnego strumienia świetlnego (EBLF) – stosunek awaryjnego strumienia świetlnego lampy zasilanej przez urządzenie awaryjne do strumienia świetlnego z tej samej lampy pracującej z odpowiednim statecznikiem odniesienia przy napięciu znamionowym i częstotliwości znamionowej. Współczynnik awaryjnego strumienia świetlnego jest najmniejszą wartością spośród wartości mierzonych w sposób ciągły, w czasie od wystąpienia awarii zasilania podstawowego aż do końca znamionowego czasu pracy awaryjnej.

Wymagania ogólne dotyczące badań

Norma PN-EN 60598-2-22:2015‑01 P [3] odwołuje się do postanowień IEC 60598-1 w dziale 0.

Badania opisane w każdym odpowiednim dziale IEC 60598-1 powinny być przeprowadzane w kolejności podanej w części IEC 60598-2.

Gdy oprawy awaryjne zespolone są badane zgodnie z wymaganiami niniejszej części normy, badania powinny obejmować te części oprawy oświetleniowej, które są związane z zapewnieniem oświetlenia awaryjnego, przy czym bierze się pod uwagę wpływ wszystkich innych części i komponentów oprawy.

Komponenty i części opraw zaprojektowane do wytwarzania tylko oświetlenia podstawowego należy poddać badaniom zgodnie z wymaganiami odpowiedniej części IEC 60598-2 (na przykład, jeśli oprawa oświetleniowa jest wbudowywana, to należy ją badać zgodnie z wymaganiami części dotyczącej opraw wbudowywanych).

Jeśli niektóre elementy oprawy awaryjnej sąsiadują z główną częścią oprawy (w promieniu 1 m długości kabla), to wszystkie elementy oprawy, łącznie ze środkami wzajemnych połączeń, powinny spełniać odpowiednie wymagania niniejszego dokumentu.

Dodatkowe wymagania dotyczące przenośnych opraw awaryjnych z własnym zasilaniem podane są w załączniku normatywnym E.

Podczas projektowania systemu instalacji oświetlenia awaryjnego zaleca się stosować współczynniki zmniejszające dane znamionowe, odpowiednie dla zastosowania. Współczynniki te są zazwyczaj określone przez odpowiednią normę dotyczącą danego zastosowania.

W odniesieniu do danych fotometrycznych producent powinien udostępnić dane dotyczące przestrzennego rozsyłu światłości niezbędne do obliczania instalacji oświetlenia awaryjnego zgodnie z ISO 30061.

Dane rozsyłu światłości w trybie awaryjnym mogą być podane w kandelach lub w wartościach względnych cd/1000 lm.

• Jeżeli wartości są deklarowane w kandelach, producent powinien podać znamionowy strumień świetlny oprawy awaryjnej pochodzący z tabeli rozsyłu światłości.
• Jeżeli wartości są zadeklarowane w cd/1000 lm, producent powinien również podać praktyczny awaryjny strumień lampy.
• Jeżeli nie określono inaczej, praktyczny awaryjny strumień lampy PELF jest znamionowym strumieniem świetlnym lampy pomnożonym przez EBLF skojarzonego statecznika awaryjnego.

Oprawy awaryjne, podczas pracy w trybie awaryjnym powinny zapewniać co najmniej 50% poziomu deklarowanych przez producenta danych fotometrycznych w czasie 5 s po awarii zasilania podstawowego i pełne znamionowe wartości fotometryczne po 60 s oraz utrzymywać je nieprzerwanie do końca znamionowego czasu pracy awaryjnej.

Oprawy awaryjne przeznaczone do oświetlenia stref wysokiego ryzyka powinny zapewniać 100% zadeklarowanych danych fotometrycznych w czasie 0,5 s po awarii zasilania podstawowego i utrzymywać je nieprzerwanie do końca znamionowego czasu pracy awaryjnej. Zgodność sprawdza się przez pomiar, uwzględniając niezbędne obliczenia tam, gdzie jest to wymagane, oraz następujące warunki badania:

1) dla opraw oświetleniowych z własnym zasilaniem w trybie awaryjnym podczas pracy z wewnętrznych akumulatorów po ich ładowaniu 24 h przy wartości 0,9 minimalnego napięcia znamionowego;

2) dla opraw zasilanych centralnie pomiary dla 5 s i 60 s powinny być wykonane przy maksymalnym napięciu zasilającym i wszystkie inne pomiary przy wartości 0,9 minimalnego znamionowego napięcia zasilającego, po osiągnięciu stabilnych warunków fotometrycznych. Pomiary dla opraw awaryjnych z własnym zasilaniem i opraw awaryjnych zasilanych centralnie powinny zostać przeprowadzone z użyciem nowych lamp, poddanych starzeniu zgodnie z odpowiednią normą dotyczącą lamp w odniesieniu do pomiarów początkowego strumienia świetlnego. Pomiary fotometryczne należy wykonać zgodnie z wymaganiami CIE 121 SP1, biorąc pod uwagę określony rodzaj źródła światła oprawy.

Pomiary luminancji

Zgodnie z normatywnym załącznikiem C normy PN-EN 60598-2‑22:2015-01 P [3] luminancje są mierzone w kierunku prostopadłym do powierzchni na polu o średnicy 10 mm dla każdej barwnej powierzchni znaku.

Minimalna i maksymalna luminancja jest mierzona na powierzchniach, dla każdej barwy barwnego tła jest wyłączona z pomiarów zewnętrzna krawędź o szerokości 10 mm.

Aby określić stosunek luminancji dwóch sąsiadujących barw, pomiary luminancji należy wykonywać w odległości 15 mm od granicy przylegania dwóch barw i po obu stronach tej granicy. Jeżeli średnica barwnego obszaru jest mniejsza niż 30 mm, średnica plamy świetlnej powinna być zmniejszona proporcjonalnie. Rozmiar plamy świetlnej powinien być dobrany do wybranego obszaru i pomiar powinien być wykonywany z jednym rozmiarem plamy świetlnej/szerokością od granicy obszaru do krawędzi plamy.

Wszystkie pomiary natężenia oświetlenia i wszystkie pomiary fotometryczne należy wykonać miernikami skorygowanymi do fotopowej czułości Vl. Pomiary powinny być przeprowadzone zgodnie z załącznikiem C normy ISO 3864-4:2011.

Przez cały czas mierzone wartości nie powinny być mniejsze niż wartości określone w niniejszej normie.

Klasyfikacja opraw oświetleniowych

Oprawy awaryjne powinny być klasyfikowane zgodnie z działem 2 normy IEC 60598-1, z takim wyjątkiem, że wszystkie oprawy awaryjne powinny być klasyfikowane jako odpowiednie do bezpośredniego montażu na powierzchniach normalnie palnych. Oprawy awaryjne powinny być również klasyfikowane zgodnie z załącznikiem normatywnym B normy PN-EN 60598-2-22:2015-01 P [3].

Forma oznaczenia opraw oświetlenia awaryjnego jest następująca:

Segmenty i pozycje powinny być wypełnione literami i cyframi wskazującymi konstrukcje zgodnie z przeznaczeniem, jak określono w poniższym wykazie:

a) pierwszy segment zawierający jeden znak: Typ:

X – z własnym zasilaniem,

Z – zasilana centralnie.

b) drugi segment zawierający jedną cyfrę: Tryb pracy:

0 – zasilana nieciągle,

1 – zasilana ciągle,

2 – zespolona zasilana nieciągle,

3 – zespolona zasilana ciągle,

4 – sprzężona zasilana nieciągle,

5 – sprzężona zasilana ciągle,

6 – peryferyjna.

c) trzeci segment zawierający możliwych pięć znaków dotyczących urządzenia.

Do uzupełnienia tam, gdzie ma to zastosowanie w czasie instalacji.

A – zawiera urządzenie testujące,

B – zawiera zdalny tryb spoczynkowy,

C – zawiera tryb blokady,

D – oprawa oświetleniowa do stref wysokiego ryzyka,

E – z niewymienialną(-ymi) lampą(-ami) i/lub akumulatorem,

F – urządzenie automatycznego testowania zgodne z IEC 61347-2-7, oznaczane EL-T,

G – wewnętrznie podświetlany znak bezpieczeństwa.

d) czwarty segment zawierający do trzech cyfr: Dla opraw z własnym zasilaniem, aby wskazać minimalny czas pracy awaryjnej, wyrażony w minutach, np.:

10 – aby wskazać czas 10 min,

60 – aby wskazać czas 1 h,

120 – aby wskazać czas 2 h,

180 – aby wskazać czas 3 h.

W odniesieniu do szczegółowych wymagań dotyczących cechowania opraw norma PN-EN 60598-2-22:2015-01 P odnosi się do postanowień działu 3 normy IEC 60598-1 oraz zawiera 20 wymagań, które będą tematem kolejnego artykułu.

Podsumowanie

Artykuł przybliża tylko kilka wymagań, które znajdują się w normie PN-EN 60598-2-22:2015-01 P.

• Zgodnie z informacyjnym załącznikiem D do normy PN-EN 60598-2-22:2015‑01 P zaleca się, aby zabezpieczenie przed przerwaniem oprzewodowania zdalnego sterowania było zapewnione przez właściwą instalację zgodnie z odpowiednimi zasadami jej prowadzenia zawartych w normie IEC 60364-5-56 dotyczącej instalacji bezpieczeństwa.
• Zaleca się, aby obwody instalacji bezpieczeństwa były niezależne od innych obwodów. Oznacza to, że uszkodzenie elektryczne lub jakakolwiek interwencja lub modyfikacja w jednym systemie nie zakłócą prawidłowego działania żadnego z innych obwodów.
• Może okazać się konieczna separacja obwodów za pomocą przegród ognioodpornych, poprowadzenia ich różnymi drogami lub zastosowaniem specjalnych obudów.
• Dodatkowo zaleca się, aby obwody instalacji bezpieczeństwa nie przechodziły przez miejsca narażone na ryzyko pożaru, jeśli nie są one ognioodporne.
• Zaleca się, aby w żadnym przypadku obwody nie przechodziły przez strefy narażone na ryzyko wybuchu.

Warto także zwrócić uwagę na kwestie obiektów inżynierskich, w tym tuneli pod kątem zastosowania oświetlenia awaryjnego.

W Rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 16 maja 2012 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (DzU z 2012 r. poz. 608) wprowadzono § 287a stwierdzający, że tunel, który wymaga zastosowania oświetlenia sztucznego, powinien być również wyposażony w:

1) awaryjne oświetlenie zapasowe zapewniające użytkownikom tunelu minimalną widoczność niezbędną do opuszczenia tunelu w ich pojazdach w przypadku awarii zasilania podstawowego,

2) awaryjne oświetlenie ewakuacyjne, takie jak lampy oblicowania ścian tunelu, umieszczone na wysokości nie większej niż 1,5 m, prowadzące w sytuacji zagrożenia poruszających się pieszo użytkowników tunelu do wyjść awaryjnych.

Literatura

1. J. Wiatr, Oświetlenie awaryjne w budynkach – wymagania i zasady zasilania. Zeszyty dla elektryków – nr 2. wyd. 2, Dom Wydawniczy Medium, Warszawa 2012.
2. K. Kuczyński, Oświetlenie awaryjne – wymagania dla „modernizacji”, „elektro.info” 10/2017 r.
3. Norma PN-EN 60598-2-22:2015‑01 P
4. Norma PN-EN 1838:2005 P
5. Norma PN-EN 50172:2005 P

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!