Obliczanie parametrów małej elektrowni wiatrowej
OZE mają wiele zalet. Ale mają też wady i nie można ich pomijać. Ilość wyprodukowanej i zużywanej energii elektrycznej w systemie w każdej chwili musi się bilansować – możliwości jej magazynowania są niewielkie. Cykliczność pracy wielu OZE i nieprzewidywalność co ilości energii, jaką będą produkowały, zmusza pozostałe elektrownie do ciągłej zmiany produkcji. Może to stworzyć zagrożenie bezpieczeństwa pracy systemu elektroenergetycznego, do którego te źródła są przyłączone.
Zobacz także
dr inż. Adrian Bilski Metoda prognozy produkcji energii wiatrowej z horyzontem jednodniowym oparta na algorytmach sztucznej inteligencji
Rozwój współczesnej energetyki zmierza w kierunku uzyskania największego udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym, reprezentowanej przez energię wiatrową pozyskiwaną z turbin oraz energię słoneczną...
Rozwój współczesnej energetyki zmierza w kierunku uzyskania największego udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym, reprezentowanej przez energię wiatrową pozyskiwaną z turbin oraz energię słoneczną pozyskiwaną z paneli fotowoltaicznych [1, 2]. Przewaga energetyki wiatrowej nad słoneczną wynika z jej większych zasobów środowiskowych oraz bardziej efektywnej technologii wytwarzania energii [3, 4].
Redakcja Integracja systemów sterowania szansą na zwiększenie rentowności w przemyśle
Podczas rozmów o zwiększaniu rentowności zakładów przemysłowych na pierwszy plan wysuwa się cyfryzacja jako narzędzie do optymalizowania efektywności działań. Jednak zbieranie i analiza informacji płynących...
Podczas rozmów o zwiększaniu rentowności zakładów przemysłowych na pierwszy plan wysuwa się cyfryzacja jako narzędzie do optymalizowania efektywności działań. Jednak zbieranie i analiza informacji płynących z Internetu rzeczy to nie wszystko – równie ważnym elementem inteligentnej fabryki są dobrze przemyślane panele sterowania, zawierające intuicyjne i ergonomiczne interfejsy przemysłowe, które można personalizować zgodnie z potrzebami firmy.
dr inż Bartosz Polnik Uniwersalny układ napędu elektrycznego podwyższający poziom bezpieczeństwa technicznego maszyn górniczych
W artykule przedstawiono stan wiedzy w zakresie stosowanych układów zasilania spągoładowarek górniczych. Zaprezentowano wyniki badań zapotrzebowania na energię przedmiotowej maszyny, na podstawie których...
W artykule przedstawiono stan wiedzy w zakresie stosowanych układów zasilania spągoładowarek górniczych. Zaprezentowano wyniki badań zapotrzebowania na energię przedmiotowej maszyny, na podstawie których sprecyzowano założenia techniczno-technologiczne innowacyjnego rozwiązania. Zaprezentowano również przebieg dalszych prac zmierzających do opracowania ww. układu zasilającego oraz wskazano perspektywy rozwoju napędów górniczych maszyn małej mechanizacji w perspektywie najbliższych lat.
StreszczenieW artykule przedstawiono analizę pracy elektrowni wiatrowych o niewielkiej mocy (do kilku kW). Podano zależności umożliwiające wyznaczenie mocy zawartej w strudze wiatru o zadanym przekroju. Dla różnych typów turbin określono moc przejmowaną z wiatru przez turbinę. Kolejne kroki to wyznaczanie mocy wyjściowej na zaciskach elektrowni oraz ilości energii produkowanej w okresie rocznym. Wzory zilustrowano przykładami obliczeniowymi. Pokazano dobór podstawowych parametrów małej elektrowni wiatrowej.AbstractCalculation of the parameters of small wind power plantThe article presents an analysis of the small power wind turbines work (up to several kW). Relations enabling definition of power contained in the stream of wind at a given cross-section are given. For different types of turbines specified power take over by turbine from wind. The next step is determination of power on output terminals and quantities of energy produced in the year. Formulas are illustrated examples of calculation. Shown selection of basic parameters small wind power plant. Dla konkretnych warunków wyliczenia należy uściślić. |
Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii może wywierać negatywny wpływ na środowisko. Praca elektrowni wiatrowych może generować hałas i szkodliwe ultradźwięki, szpecić krajobraz i niszczyć ptactwo. Wyprodukowanie, instalacja i utylizacja urządzeń wykorzystywanych do pozyskiwania odnawialnej energii wymaga zużycia energii wyprodukowanej przez inne źródła.
Jednym z podstawowych zarzutów przeciwko energetyce konwencjonalnej jest powodowanie efektu cieplarnianego wskutek wytwarzania dwutlenku węgla. Część specjalistów uważa jednak, że ocieplenie klimatu jest procesem naturalnym, który występuje w sposób cykliczny i nie ma związku z działalnością człowieka. Ponadto ilość dwutlenku węgla można zmniejszać rozwijając zieleń, np. sadząc drzewa i krzewy.
Należy rozwijać wykorzystanie OZE, szukać nowych, tańszych źródeł energii, optymalizować ich konstrukcję i działanie, ale nie idealizować ich roli. Trzeba wnikliwie analizować zarówno zalety, jak i wady poszczególnych źródeł.
W związku z problemami ze współpracą elektrowni z systemem elektroenergetycznym, rośnie zainteresowanie elektrowniami wiatrowymi o małej mocy, przeznaczonymi dla pojedynczych gospodarstw domowych. Elektrownie te pracują na wydzielony odbiornik, bez połączenia z siecią zasilającą.
Prosty układ uzyskuje się przez bezpośrednie połączenie turbiny – często o osi pionowej, niewymagającej nastawiania na wiatr i niepowodującej hałasu – z wolnobieżną prądnicą tarczową. Opisy budowy takich prądnic i wyniki pomiarów wykonanych modeli przedstawiono w [3, 4, 5, 6, 7]. Przy zmianach prędkości turbiny zmienia się zarówno wartość, jak i częstotliwość napięcia na wyjściu takiej prądnicy. Najtańszym rozwiązaniem jest zasilenie grzałek podgrzewających wodę w zbiorniku. Aby dopasować odbiornik do zmian parametrów napięcia, wykorzystuje się regulator obciążenia.
Wykorzystanie małej elektrowni pozwala uzyskać dobry efekt ekonomiczny. Wytwarzając energię na własne potrzeby, unika się płacenia dostawcom energii elektrycznej. Łącznie ze wszystkimi składnikami (przesyłowym, na rozwój sieci itp.) opłaty wynoszą ponad 0,6 zł za kWh. Uzyskanie tak wysokiej stawki przy sprzedaży energii do sieci nie jest obecnie możliwe.
Znamionowa moc turbiny wiatrowej
W przypadku elektrowni o większej mocy, trzeba przeprowadzić badania warunków wiatrowych. Dla małych elektrowni na ogół wykorzystuje się postępowanie uproszczone.
Moc zawartą w strumieniu powietrza wyraża się zależnością [10]:
gdzie:
ρ – gęstość powietrza (przyjmuje się r = 1,225, w [kg/m3]),
ρ – powierzchnia, przez którą przepływa strumień powietrza,
V – prędkość przepływu powietrza w rozpatrywanym miejscu (prędkość wiatru).
Moc zawarta w wietrze jest proporcjonalna do powierzchni A, przez którą przepływa strumień, oraz do trzeciej potęgi prędkości wiatru. Jeśli znana jest prędkość wiatru na pewnej wysokości h0 (np. z pomiarów), a turbina ma być zainstalowana na innej wysokości hśr, trzeba tę prędkość przeliczyć na poziom montażu turbiny, wykorzystując wzór:
gdzie:
V0 – prędkość wiatru określona na wysokości h0, w [m/s],
Vśr – średnia prędkość wiatru na wysokości hśr, w [m/s],
h0 – wysokość, na której znana jest prędkość wiatru, w [m/s],
hśr – wysokość na której będzie zainstalowana turbina, w [m],
a – wykładnik potęgowy zależny od szorstkości terenu (dla terenu z niską zabudową rzędu 0,2).
Turbina wiatrowa odbiera tylko część energii od przepływającego powietrza. Następuje to kosztem zmniejszenia prędkości wiatru, czyli przez częściowe zahamowanie strumienia powietrza przez turbinę. Moc turbiny można wyrazić wzorem:
Współczynnik Cp znany jest pod pojęciem współczynnika mocy Betza. Przebieg zmian wartości tego współczynnika w funkcji tzw. wyróżnika szybkobieżności przedstawiono na rysunku 1. W nowszych publikacjach [2, 10] podaje się trochę wyższe wartości współczynnika Cp wirnika trój- i dwułopatowego (ponad 4,7), ale dotyczą one dużych turbin o zoptymalizowanej konstrukcji.
Wyróżnik szybkobieżności l to stosunek prędkości liniowej końcówki łopaty do prędkości wiatru:
gdzie:
Ωt – prędkość kątowa turbiny,
R – promień koła zataczanego przez łopaty.
Maksymalna wartość współczynnika mocy praktycznie nie przekracza wartości 0,4. Jest to spowodowane istnieniem strat aerodynamicznych turbiny wiatrowej, zależnych od sposobu wykonania, kształtu wirnika i liczby łopat.
Turbiny wiatrowe można podzielić na dwie grupy:
- turbiny, które wykorzystują zasadę wyporu (siła nośna powstaje przez wytworzenie różnicy ciśnień), do których można zaliczyć turbiny z osią poziomą oraz Darrieusa i H-rotor,
- turbiny, których działanie oparte jest na zasadzie oporu, czyli pchania przez wiatr łopat turbiny, jak np. turbina Savoniusa.
W obliczeniach uproszczonych przyjmuje się maksymalne wartości współczynnika mocy: dla turbin działających na zasadzie wyporu Cp = 0,4, dla turbin działających na zasadzie oporu Cp = 0,2.
W przypadku wirnika Savoniusa występuje hamujące działanie powietrza pchanego przez łopaty turbiny. Dlatego Cp = 0,2. Turbina świderkowa (rys. 2.) ma sprawność wyższą niż Savoniusa – można przyjąć współczynnik Cp = 0,3. Turbiny z osią poziomą mają współczynnik rzędu 0,4. Istnieją również specjalne układy o innych parametrach.
Przykład obliczania mocy turbiny
1. Moc zawarta w 1 [m2] strugi wiatru o prędkości V = 6 m/s zgodnie z równaniem (1) wynosi:
czyli maksymalna moc uzyskiwana przez turbinę wiatrową wykorzystującą taką powierzchnię będzie rzędu Pt = 0,4 Pw = 53 » 50 W.
Aby uzyskać 1 kW, trzeba zwiększyć powierzchnię zataczaną przez śmigła 1000/50 = 20-krotnie czyli do 20 m2. Jeśli jest to turbina trójłopatowa, oznacza to jej średnicę rzędu 5 m.
2. Moc zawarta w 1 m2 strugi wiatru o prędkości V = 12 m/s zgodnie z równaniem (1) wynosi:
Maksymalna moc turbiny Pt = 0,4 Pw = 400 W. Aby osiągnąć moc turbiny 1 kW przy założonej prędkości wiatru 12 m/s, potrzebny jest wirnik z łopatkami zakreślającymi powierzchnię 2,5 m2, czyli o średnicy 3,4 m.
Bardzo znacząca jest zależność mocy od prędkości wiatru. Gdy prędkość wiatru zmienia się dwukrotnie, to moc przejmowana przez turbinę zmienia się 23 = 8-krotnie.
Moc wyjściowa elektrowni wiatrowej
Turbina wiatrowa – w części rozwiązań za pośrednictwem przekładni mechanicznej – napędza generator. Jeśli elektrownia współpracuje z siecią, to wyprowadzenie mocy odbywa się przez linię elektrownianą i ewentualnie transformator (elementy sieciowe aż do miejsca przyłączenia do systemu). Wyznaczając znamionową moc wyjściową elektrowni, trzeba uwzględnić sprawności tych elementów. Moc wyjściowa elektrowni:
Przykładowe wartości sprawności mogą wynosić: dla przekładni ηm = 0,90, generatora ηg = 0,92 i sieci elektrownianej ηs = 0,95. W przypadku małej elektrowni pracującej bez przekładni mechanicznej i z krótkim odcinkiem przewodów zasilających grzałki, wystarczy uwzględnić tylko sprawność generatora.
Należy wyraźnie rozróżnić znamionową prędkość wiatru przyjmowaną do wyznaczenia mocy turbiny (V = Vn) i prędkość średnią w miejscu zainstalowania turbiny (Vśr).
Moc silnika wiatrowego wyznacza się zwykle dla znamionowej prędkości wiatru 12–14 m/s (czasami 15 m/s). Jest to poprawne w odniesieniu do turbin o dużych mocach, umieszczanych na wysokości kilkudziesięciu metrów, gdzie średnia prędkość wiatru jest duża. Jednak stosowanie tych samych wartości dla turbin o małych mocach jest błędem. W krajowych warunkach, średnia prędkość wiatru na wysokości 30 m wynosi do 5 m/s (nad morzem 6 m/s). Niewielkie turbiny są na ogół montowane znacznie niżej, gdzie prędkość będzie jeszcze mniejsza. W miejscu o dobrych warunkach wiatrowych do obliczania mocy małej turbiny można przyjąć znamionową prędkość wiatru Vn = 6 m/s. A wtedy moc wyniesie około 50 W z każdego m2 powierzchni turbiny o wysokiej sprawności. W przypadku wirnika Savoniusa będzie dwukrotnie mniejsza.
W niektórych ofertach sprzedaży turbin podawana jest zawyżona moc turbiny. Na przykład turbina świderkowa o wysokości 1,2 m i średnicy 0,5 m, która przy prędkości 12 m/s ma moc 0,6 kW. Taka moc jest zawarta w całej strudze wiatru o przyjętym przekroju. Jeśli turbina odbierze z wiatru 40% energii, to jej moc wyniesie 240 W. A dodatkowo – takie turbiny montuje się na ogół na dachu budynku, gdzie prędkość wiatru na ogół jest znacznie niższa. Gdyby przyjęto znamionową prędkość wiatru 6 m/s, to znamionowa moc spadnie do 30 W.
Energia wyprodukowana przez elektrownię wiatrową
Elektrownia wiatrowa nie pracuje cały czas z mocą znamionową, dlatego energia wyprodukowana w ciągu roku nie jest iloczynem tej mocy i czasu. Trzeba uwzględnić współczynnik wykorzystania mocy elektrowni. Typowe wartości tego współczynnika można określić z rysunku 3. Na osi poziomej należy odnaleźć wartość znamionowej prędkości wiatru Vn, dla której wyznaczono moc turbiny. Następnie prowadzi się linię pionową aż do przecięcia z krzywą odpowiadającą średniej prędkości wiatru w miejscu zainstalowania turbiny Vśr. Współrzędna tego punktu, odczytana na osi pionowej, to wartość procentowego współczynnika wykorzystania mocy elektrowni w okresie rocznym, czyli w ciągu 8760 godzin.
Przyjmując Vn = 6 m/s i Vśr = 6 m/s, uzyskuje się współczynnik wykorzystania elektrowni 50% czyli 0,5. Gdyby wiatr miał stałą prędkość przez cały rok, to wartość tego współczynnika wynosiłaby 1,0. Jednak prędkość wiatru jest zmienna – do wyznaczania średniej uwzględnia się zarówno prędkości małe, przy których turbina nie wiruje, jak i krótkotrwałe porywy wiatru, które nią zdążą rozkręcić turbiny do odpowiadającej im prędkości. Dlatego przy posługiwaniu się prędkością średnią współczynnik ma wartość niższą, niż gdyby wiatr miał prędkość stałą.
Przykład uproszczonych obliczeń parametrów małej elektrowni wiatrowej
Dane elektrowni:
- znamionowa moc na wyjściu elektrowni Pel = 90 W,
- założona znamionowa prędkość wiatru Vn = 6 m/s,
- średnia prędkość wiatru na wysokości h0 = 30 m wynosi V0 = 5 m/s,
- wysokość zamontowania turbiny h = 10 m,
- sprawność prądnicy wolnobieżnej hg = 0,9,
- turbina jest połączona z prądnicą wolnoobrotową bez przekładni mechanicznej,
- elektrownia nie jest połączona z siecią – przez tyrystorowy regulator obciążenia zasila grzałki elektryczne,
- wariant 1 – turbina trójpłatowa,
- wariant 2 – turbina świderkowa o osi pionowej.
Obliczenia:
Konieczna moc turbiny (przekształcony wzór (5)):
Parametry znamionowe turbiny:
– wariant 1: na rysunku 1. turbina trójpłatowa oznaczona jest symbolem D. Z rysunku odczytano dla niej parametry optymalnej pracy: współczynnik Betza Cp = 0,38 dla wyróżnika szybkobieżności λ = 4,6.
– wariant 2: dla turbiny świderkowej przyjęto współczynnik Betza Cp = 0,30 dla wyróżnika szybkobieżności λ = 1,8.
Potrzebna moc strugi wiatru (przekształcony wzór (3)):
– wariant 1:
– wariant 2:
Pole powierzchni przekroju turbiny (przekształcony wzór (1)):
– wariant 1:
– wariant 2:
Rozmiary turbiny:
– wariant 1: powierzchnia zataczana przez tę turbinę jest kołem. Średnica turbiny:
– wariant 2: przyjęto wymiary przekroju turbiny świderkowej 0,83 ´ 3 m. Do tego dojdzie obudowa.
Prędkość kątowa (przekształcony wzór (4)) i obrotowa turbiny:
– wariant 1:
– wariant 2:
Liczba par biegunów prądnicy wolnobieżnej tarczowej:
– wariant 1: można wykonać prądnicę o znamionowej prędkości 300 obr./min, wyposażając ją w 10 par biegunów, czyli umieszczając po 20 magnesów na każdej z dwóch tarcz wirnika. Przy prędkości 338 obr./min napięcie prądnicy będzie miało częstotliwość 56 Hz,
– wariant 2: Wykonanie prądnicy o prędkości znamionowej 250 obr./min wymaga zastosowania 12 par biegunów.
Zależności umożliwiające zaprojektowanie wymiarów i przybliżone obliczenie parametrów takiej prądnicy przedstawiono w [8].
Średnia prędkość wiatru w miejscu instalacji turbiny wg wzoru (2):
Ilość energii wyprodukowanej w ciągu 1 roku: z wykresu na rysunku 3. odczytano współczynnik wykorzystania mocy elektrowni. Odkładając wartość Vn = 6 m/s na osi poziomej, z krzywej dla Vśr = 4 m/s otrzymuje się na osi pionowej wartość 28% (czyli współczynnik 0,28). Energia, którą elektrownia wyprodukuje w ciągu roku, wyniesie (moc w kW, czas w godzinach):
Energia zostanie wykorzystana na potrzeby użytkownika, który dzięki temu zmniejszy opłaty za dostawę energii z sieci. Jego opłaty zmaleją o około 220 kWh · 0,65 zł/kWh = 143 zł/rok.
Producenci turbin często przyjmują wyższą znamionową prędkość wiatru do wyznaczenia znamionowej mocy turbiny. Jeśli przyjąć Vn = 12 m/s – czyli znamionowa prędkość wiatru byłaby 2-krotnie większa niż w przykładzie obliczeniowym, to znamionowa moc turbiny wzrosłaby 8-krotnie. Jednak współczynnik wykorzystania mocy turbiny odczytany z rysunku 3. zmalałby również 8-krotnie – do wartości 3,5%. Wyznaczanie tego współczynnika pokazano na rysunku 3. – rozpoczynając od prędkości 12 na osi poziomej. Uzyskana energia byłaby zatem taka sama. Przyjmując dużą znamionową prędkość wiatru można uzyskiwać dużą moc turbiny o danych rozmiarach. Ale jest to tylko zabieg marketingowy, bo nie powoduje to wzrostu ilości produkowanej energii. Prawdziwy wzrost można uzyskać znajdując miejsce o większej średniej prędkości wiatru lub powiększając wymiary turbiny.
Podsumowanie
Należy zwrócić uwagę na nieprawidłowości w niektórych materiałach reklamujących turbiny, polegające na podawaniu ich mocy znamionowej wyznaczonej dla zbyt dużych prędkości wiatru lub nawet wyznaczonej niepoprawnie (zazwyczaj zawyżonej). Energia zawarta w wietrze zależy od jego prędkości w trzeciej potędze. Przykładowo, moc strumienia wiatru o przekroju 1 m2 przy prędkości 5 m/s wynosi około 75 W, zaś przy prędkości 10 m/s – 600 W. W turbinach o osi poziomej, umieszczonych na wysokiej wieży, można przyjmować duże znamionowe prędkości wiatru, czasami nawet 15 m/s. Turbiny z osią pionową montuje się przeważnie znacznie niżej, np. na dachu budynku. Średnie prędkości wiatru, określane na mapach meteorologicznych, dla obszaru Polski, wahają się w zakresie od 4 do 6 m/s i podawane są na wysokości 30 m od poziomu gruntu. Jeśli turbina będzie umieszczona niżej, to średnia prędkość wiatru będzie jeszcze mniejsza – z wyjątkiem miejsc o szczególnie korzystnych warunkach wiatrowych. Dlatego moce znamionowe turbin o osi pionowej powinny być określane dla mniejszych wartości prędkości wiatru – maksymalnie do 10 m/s, a najlepiej dla prędkości rzędu 6 m/s.
Poprawnie wykonana turbina na ogół nie może przejąć więcej niż 40% mocy wiatru. Nawet przy prędkości znamionowej wiatru 10 m/s, ze strugi o przekroju 1 m2 turbina odbierze maksymalnie 0,4 · 600 = 240 W. A zatem reklamy turbin np. o wymiarach 2 na 2 metry i mocy 2 kW lub większej, dla typowych konstrukcji są nieprawdziwe. Taka turbina przy wietrze o prędkości 10 m/s może osiągnąć około połowy podanej mocy (4 · 240 = 960 W).
Trzeba również brać pod uwagę, że im wyższa jest przyjęta wartość znamionowej prędkości wiatru, tym rzadziej taki wiatr występuje, a zatem turbina rzadko osiągnie moc znamionową. Trzeba to uwzględnić szacując planowaną roczną produkcję energii. W miejscu o dobrych warunkach wiatrowych, na wysokości kilkunastu metrów od ziemi, jeśli średnia prędkość wiatru wynosi 5 m/s, turbina o mocy znamionowej wyznaczonej dla prędkości wiatru 10 m/s nie będzie z taką mocą pracowała dłużej niż około 12% godzin roku (wynika to z rysunku 3.). Jeśli moc znamionowa turbiny jest podana dla mniejszej znamionowej prędkości wiatru, to liczba godzin pracy z tą mocą będzie większa. Oczywiście podane wartości są szacunkowe.
Literatura
- W. Jagodziński, Silniki wiatrowe, PWT, Warszawa 1959.
- E. Hau, Wind turbines: fundamentals, technologies, application, economics, Springer Verlag, Berlin 2000.
- B. Karolewski, P. Ligocki, Rodzaje prądnic tarczowych, „Wiadomości Elektrotechniczne” nr 8/2008.
- B. Karolewski, P. Ligocki, Badania modelu prądnicy tarczowej bezrdzeniowej z kołowymi cewkami, „Wiadomości Elektrotechniczne” 11/2008.
- B. Karolewski, Badanie wolnoobrotowej prądnicy przeznaczonej do małej elektrowni wiatrowej, Prace Nauk. Inst. Maszyn, Napędów i Pomiarów Elektrycznych Politechniki Wrocławskiej nr 64, 2010, Studia i Materiały nr 30.
- B. Karolewski, Parametry modeli bezrdzeniowych prądnic tarczowych, „elektro.info” nr 6/2011.
- B. Karolewski, P. Ludwiczak, T. Walszczak, Budowa modelu prądnicy tarczowej, Prace Nauk. Inst. Maszyn, Napędów i Pomiarów Elektrycznych Politechniki Wrocławskiej nr 66, 2012, Studia i Materiały nr 32.
- B. Karolewski, Obliczanie parametrów prądnicy tarczowej bez rdzenia w stojanie. „elektro.info”, artykuł przyjęty do druku 7-8/2014.
- Z. Lubośny, Elektrownie wiatrowe w systemie elektroenergetycznym, WNT, Warszawa 2006.
- I. Soliński, Energetyczne i ekonomiczne aspekty wykorzystania energii wiatrowej, Wyd. Inst. Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków 1999.