Prawne aspekty wykonywania pomiarów ochronnych
Ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. Prawo o miarach (DzU nr 55, poz. 248 z późn. zm.) przenosi do praktycznego stosowania naukę o pomiarach zwaną metrologią. W codziennym życiu pomiar odgrywa ważną rolę we wszystkich procesach wytwarzania i dystrybucji dóbr, w ochronie środowiska, w prognozowaniu, diagnostyce transportu i komunikacji oraz w badaniach naukowych. Rozwój badań naukowych, a także wzrastający stopień poznawania świata spowodowały konieczność pomiaru coraz to nowych wielkości, ustalania ich jednostek i budowy przyrządów pomiarowych.
Zobacz także
mgr inż. Grzegorz Loska Zmiany wartości pomiarowej impedancji pętli zwarcia w rzeczywistych niskonapięciowych sieciach IT
Przy pomiarach impedancji pętli zwarcia w przemysłowych, niskonapięciowych sieciach IT występuje wiele czynników wpływających na dokładność pomiarów. Wartości wyznaczonych pomiarowo impedancji pętli zwarcia...
Przy pomiarach impedancji pętli zwarcia w przemysłowych, niskonapięciowych sieciach IT występuje wiele czynników wpływających na dokładność pomiarów. Wartości wyznaczonych pomiarowo impedancji pętli zwarcia są często znacząco różne od wartości otrzymanych na podstawie obliczeń. Mają na to wpływ czynniki związane z zastosowaną metodą pomiarową (sposób uziemienia na czas pomiarów punktu neutralnego transformatora zasilającego), a także konfiguracja samej sieci IT, w której wykonujemy pomiary, oraz...
Jacek Sawicki news W trosce o standardy komunikacji liczników zdalnego odczytu i urządzeń odbiorców energii elektrycznej w gospodarstwach domowych
W Dzienniku Ustaw z dnia 20.06.2023 r., poz. 1142, ukazało się Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 30 maja 2023 r. w sprawie wymagań dla standardów komunikacji pomiędzy licznikiem zdalnego...
W Dzienniku Ustaw z dnia 20.06.2023 r., poz. 1142, ukazało się Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 30 maja 2023 r. w sprawie wymagań dla standardów komunikacji pomiędzy licznikiem zdalnego odczytu a urządzeniami odbiorcy energii elektrycznej w gospodarstwie domowym oraz dla tych urządzeń na potrzeby komunikacji z licznikiem zdalnego odczytu.
mgr inż. Roman Domański Ocena stanu izolacji na podstawie rozkładu prądu i rezystancji w funkcji czasu trwania pomiaru
Pomiar rezystancji izolacji polega na zmierzeniu prądu płynącego przez materiał izolacyjny przy napięciu probierczym odpowiednim dla danego obiektu. Wykorzystując prawo Ohma, obliczona zostanie rezystancja...
Pomiar rezystancji izolacji polega na zmierzeniu prądu płynącego przez materiał izolacyjny przy napięciu probierczym odpowiednim dla danego obiektu. Wykorzystując prawo Ohma, obliczona zostanie rezystancja izolacji materiału, z którego ta izolacja została wykonana. Parametr ten – dzięki możliwości porównania go do wartości wymaganych – uważany jest powszechnie za ostatecznie wystarczający do dokonania oceny, czy stan izolacji obiektu jest zadowalający, czy nie.
Pomiar jest doświadczalną procedurą, która zapewnia modelowanie jakościowych właściwości zjawisk fizycznych za pomocą liczb. Jego celem jest bliższe doświadczalne poznanie rzeczywistości poprzez liczbowe odwzorowanie właściwości fizycznych. Znaczna część pracowników zatrudnionych przy wytwarzaniu, budowie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych ma do czynienia z pracami pomiarowo-kontrolnymi. Wymagają one odpowiedniego przygotowania osób, które je wykonują. W artykule spróbujemy im w tym pomóc – przekazując teoretyczną i praktyczną wiedzę o procesach pomiarowych, których wykonywanie pozwoli na różnorodną ocenę stanu technicznego urządzeń, instalacji i sieci. Właściwie prowadzone pomiary zapewniają spełnienie takich funkcji jak:
- pomiar charakterystyk technicznych podstawowych urządzeń elektroenergetycznych,
- określenie stanów bezpiecznej eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci w zakresie ochrony przeciwporażeniowej oraz umożliwienie szybkiej lokalizacji uszkodzeń,
- prowadzenie remontów i napraw urządzeń z uwzględnieniem wysokiej jakości pomiarów warsztatowych, kontroli jakości dokonanych napraw oraz ułatwienia strojenia i regulacji,
- ochrona zdrowia przez zapewnienie właściwych warunków BHP, a w tym eliminowanie z użytkowania urządzeń niespełniających określonych warunków technicznych oraz lokalizacja czynników szkodliwych dla zdrowia,
- zapewnienie jednolitych metod pomiarowych w ocenie stanu technicznego urządzeń, instalacji i sieci,
- możliwość prowadzenia rozliczeń zapewniających wiarygodność, rzetelność stosowanych miar, ograniczenie możliwości nadużyć oraz zapewniających racjonalne zużycie paliw i energii.
Podstawy prawne pomiarów i badań
Zgodnie z zapisami:
Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jednolity DzU z 2003 r., nr 153, poz. 1504, z późn. zm.) [1]:
Art. 51. Projektowanie, produkcja, import, budowa oraz eksploatacja urządzeń, instalacji i sieci powinny zapewniać racjonalne i oszczędne zużycie paliw lub energii przy zachowaniu:
1) niezawodności współdziałania z siecią,
2) bezpieczeństwa obsługi i otoczenia po spełnieniu wymagań ochrony środowiska;
3) zgodności z wymaganiami odrębnych przepisów, a w szczególności przepisów: prawa budowlanego, o ochronie przeciwpożarowej, o dozorze technicznym, o ochronie dóbr kultury, o muzeach, Polskich Norm wprowadzonych do obowiązkowego stosowania lub innych przepisów wynikających z technologii wytwarzania energii i rodzaju stosowanego paliwa.
Ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (z późn. zm.) [2]:
Art. 5 Obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając:
1) spełnienie wymagań podstawowych dotyczących:
a. bezpieczeństwa konstrukcji,
b. bezpieczeństwa pożarowego,
c. bezpieczeństwa użytkowania,
d. odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska,
e. ochrony przed hałasem i drganiami,
f. oszczędności energii i odpowiedniej izolacyjności cieplnej przegród,
2) warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, w szczególności w zakresie:
a. zaopatrzenia w wodę i energię elektryczną oraz, odpowiednio do potrzeb, w energię cieplną i paliwa, przy założeniu efektywnego wykorzystania tych czynników,
b. usuwania ścieków, wody opadowej i odpadów;
3) możliwość utrzymania właściwego stanu technicznego.
Art. 61 Właściciel lub zarządca obiektu budowlanego jest obowiązany:
1) utrzymywać i użytkować obiekt zgodnie z zasadami, o których mowa w art. 5, ust. 2,
2) zapewnić, dochowując należytej staranności, bezpieczne użytkowanie obiektu w razie wystąpienia czynników zewnętrznych oddziałujących na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury, takich jak: wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, osuwiska ziemi, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, pożary lub powodzie, w wyniku których następuje uszkodzenie obiektu budowlanego lub bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska.
Art. 62 Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli: okresowej, co najmniej raz do roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego:
1) elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu,
2) instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska,
3) instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych).
Zgodnie z zapisami art. 54 Prawa energetycznego [1]: Osoby zajmujące się eksploatacją sieci oraz urządzeń i instalacji określonych w przepisach, o których mowa w ust. 6, obowiązane są posiadać kwalifikacje potwierdzone świadectwem wydanym przez komisje kwalifikacyjne. Sprawdzenie spełnienia wymagań kwalifikacyjnych powtarza się co 5 lat. W razie stwierdzenia, że eksploatacja urządzeń, instalacji sieci jest prowadzona niezgodnie z przepisami dotyczącymi ich eksploatacji, na wniosek pracodawcy, inspektora pracy, prezesa URE lub innego organu właściwego w sprawach regulacji gospodarki paliwami i energią, o którym mowa w art. 21a, sprawdzenie spełnienia wymagań kwalifikacyjnych należy powtórzyć przed upływem 5 lat. Zabrania się zatrudniania przy samodzielnej eksploatacji sieci oraz urządzeń i instalacji określonych w przepisach, o których mowa w ust. 6, osób bez kwalifikacji, o których mowa w ust. 1. Przepisów w ust. 1 i 2 nie stosuje się do osób będących obywatelami państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, które nabyły w tych państwach wymagane kwalifikacje w zakresie eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci i uzyskały ich potwierdzenie zgodnie z przepisami o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych.
Jednocześnie zgodnie z zapisami
Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (z późn. zm.) [5]:
§ 1 Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
§ 2 Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzeniaokresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę.2.1. Pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.
§ 3 Szkolenia, o których mowa w § 2, odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy.
Uwarunkowania prawne dla instalacji elektrycznych
Od instalacji elektrycznych wymaga się, by były funkcjonalne, trwałe, estetyczne oraz bezpieczne w użytkowaniu. Bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznych niskiego napięcia sprowadza się do zapewnienia ochrony przed następującymi podstawowymi zagrożeniami:
- porażeniem prądem elektrycznym,
- porażeniem prądami przeciążeniowymi i zwarciowymi,
- przepięciami łączeniowymi i pochodzącymi od wyładowań atmosferycznych,
- skutkami cieplnymi.
W Polsce, w miastach i na wsi, istnieje ponad 11 milionów mieszkań oraz 2 miliony gospodarstw rolnych i ogrodniczych. Instalacje elektryczne w tych obiektach, z wyjątkiem budowanych w ostatnich latach, nie odpowiadają wymaganiom rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Są to instalacje elektryczne nie w pełni sprawne, będące źródłem wymienionych zagrożeń.
Istnieje w związku z tym konieczność modernizacji instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych, w tym szczególnie w mieszkaniach i budymkach mieszkalnych oraz gospodarstwach rolnych i ogrodniczych. W instalacjach modernizowanych i przebudowywanych lub nowo budowanych należy zapewnić konieczność realizacji nowych, preferowanych rozwiązań, które są objęte wymaganiami warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, oraz wymaganiami Polskich Norm, przywołanych w tych warunkach technicznych, w tym przede wszystkim wymaganiami normy PN-IEC 60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych i Warunków technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych wydanych przez Instytut Techniki Budowlanej, w tym:
- warunków technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych, część D: roboty instalacyjne, zeszyt 1., wydanie II, instalacje elektryczne i piorunochronne w budynkach mieszkalnych,
- warunków technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych, zeszyt 2., instalacje elektryczne i piorunochronne w budynkach mieszkalnych.
Przytoczone wyżej przepisy techniczne, normy oraz opracowania wymagają, aby w modernizowanych i przebudowywanych lub nowo budowanych instalacjach elektrycznych niskiego napięcia w budynkach były stosowane rozwiązania i środki techniczne zgodne z obowiązującym obecnie prawem. Obowiązek zapewnienia wymaganego stanu technicznego instalacji elektrycznych w budynkach obciąża:
- dostawcę energii elektrycznej w zakresie układów pomiarowo-rozliczeniowych,
- właściciela lub zarządcę budynku w zakresie oprzewodowania, osprzętu, aparatury rozdzielczej i sterowniczej, urządzeń zabezpieczających oraz uziemienia,
- użytkownika lokalu w zakresie łączników instalacyjnych, gniazd wtyczkowych, bezpiecznikowych oraz odbiorników energii elektrycznej, stanowiących wyposażenie lokalu.
Do obowiązków właściciela lub zarządcy budynku w zakresie utrzymania stanu technicznego instalacji elektrycznych należy:
- uczestnictwo w odbiorze technicznym instalacji po jej wykonaniu, rozbudowie, remoncie lub naprawie;
- uczestnictwo w kontroli okresowej, przy badaniu instalacji elektrycznych w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony przed porażeniami, rezystancji izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów,
- sporządzanie planów kontroli okresowych, planów napraw i wymian, zamierzeń remontowych oraz zapewnienie pełnej realizacji tych planów,
- systematyczna kontrola jakości prac eksploatacyjnych (robót konserwacyjnych),
- zapewnienie realizacji zaleceń pokontrolnych, wydawanych przez upoważnione do kontroli organy nadzoru budowlanego,
- przeprowadzanie doraźnej kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych w przypadku istnienia zagrożenia życia lub zdrowia użytkowników lokali, bezpieczeństwa mienia i środowiska,
- udział w pracach związanych z likwidacją skutków awarii i zakłóceń,
- prowadzenie dokumentacji eksploatacyjnych instalacji elektrycznych,
- bieżące działanie zapewniające bezpieczeństwo użytkowania energii elektrycznej.
Do obowiązków użytkownika lokalu w zakresie utrzymania stanu technicznego instalacji elektrycznych należy:
- udostępnienie lokalu do wykonywania obowiązków obciążających właściciela lub zarządcę budynku,
- w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości funkcjonowania instalacji elektrycznych, niezwłoczne powiadamianie właściciela lub zarządcy budynku o tym fakcie,
- utrzymywanie wymaganego stanu technicznego urządzeń elektrycznych w lokalu i przestrzeganie zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,
- realizacja zaleceń pokontrolnych, określonych podczas oceny stanu technicznego instalacji elektrycznych obciążających użytkownika lokalu.
Obowiązkiem nałożonym na właściciela lub zarządcę budynku, wynikającym z ustawy Prawo budowlane, jest użytkowanie budynku zgodnie z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywanie go w należytym stanie technicznym estetycznym, a także poddawanie, w czasie jego użytkowania, okresowym kontrolom, polegającym na sprawdzeniu stanu sprawności technicznej i wartości użytkowej całego budynku, estetyki budynku oraz jego otoczenia.
Kontrole w zakresie dotyczącym instalacji elektrycznych i piorunochronnych powinny by przeprowadzane okresowo:
- co najmniej raz do roku, polegające na sprawdzeniu stanu technicznej sprawności instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne lub niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania budynku,
- co najmniej raz na 5 lat, polegające na badaniu instalacji elektrycznych i piorunochronnych, w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony przed porażeniami, rezystancji izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów.
Oględziny należy wykonać przed przystąpieniem do pomiarów i prób oraz po odłączeniu zasilania instalacji. W zależności od potrzeb, należy sprawdzić co najmniej:
- ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, łącznie z pomiarami odstępów, na przykład w przypadku stosowania ochrony z użyciem przegród lub obudów, barier lub umieszczenia instalacji poza zasięgiem ręki,
- obecność przegród ogniowych i innych środków zapobiegających rozprzestrzenianiu się pożaru i ochrony przed skutkami działania ciepła,
- dobór przewodów do obciążalności prądowej i spadku napięcia,
- dobór i nastawienie urządzeń zabezpieczających i sygnalizacyjnych,
- istnienie i prawidłowe umieszczenie odpowiednich urządzeń odłączających i łączących,
- dobór urządzeń i środków ochrony w zależności od wpływów zewnętrznych,
- oznaczenia przewodów ochronnych i neutralnych oraz ochronnoneutralnych,
- umieszczenie schematów, tablic ostrzegawczych lub innych podobnych informacji,
- oznaczenia obwodów, bezpieczników, łączników, zacisków itp.,
- poprawność połączeń przewodów,
- dostęp do urządzeń, umożliwiający wygodę ich obsługi, identyfikację i konserwację.
W zależności od potrzeb należy przeprowadzić, w miarę możliwości w następującej kolejności, wymienione niżej pomiary i próby:
- pomiar ciągłości przewodów ochronnych, w tym głównych i dodatkowych (miejscowych) połączeń wyrównawczych oraz pomiar rezystancji przewodów ochronnych,
- pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej,
- pomiary rezystancji izolacji kabli o napięciu do 1 kV,
- badanie oddzielenia od siebie obwodów,
- pomiar rezystancji izolacji podłóg i ścian,
- pomiar rezystancji uziomu,
- sprawdzenie skuteczności ochrony przed dotykiem pośrednim samoczynnego wyłączenia zasilania,
- sprawdzanie działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych.
Prace przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych mogą być wykonywane: bez polecenia, na polecenie ustne, na polecenie pisemne. Prace wykonywane bez polecenia nie wymagają uzyskania zgody na ich rozpoczęcie i realizację od osób dozoru, sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń elektroenergetycznych. Bez polecenia dozwolone jest wykonywanie:
- czynności związanych z ratowaniem życia i zdrowia ludzkiego,
- zabezpieczenia urządzeń i instalacji przed zniszczeniem,
- prac eksploatacyjnych określonych w instrukcjach wykonywanych przez upoważnione osoby.
Na polecenie ustne mogą być wykonywane wszystkie prace, które nie wymagają polecenia pisemnego. Polecenia te mogą być wydawane przez osoby dozoru bezpośredniego, telefonicznie lub drogą radiową. Na polecenie pisemne wykonuje się prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, wymagające zastosowania odpowiednich środków zabezpieczających. Do prac wykonywanych przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego wymagających pisemnego polecenia, należą prace:
- konserwacyjne, modernizacyjne i remontowe przy urządzeniach elektroenergetycznych znajdujących się pod napięciem,
- wykonywane w pobliżu nieosłoniętych urządzeń elektroenergetycznych lub części znajdujących się pod napięciem,
- przy wyłączonych spod napięcia, lecz nieuziemionych urządzeniach elektroenergetycznych lub uziemionych w taki sposób, że żadne z uziemień – uziemiaczy nie jest widoczne z miejsca pracy,
- przy opuszczaniu i zawieszaniu przewodów wyłączonych spod napięcia, elektroenergetycznych liniach napowietrznych, w przęsłach krzyżujących drogi kolejowe, wodne i kołowe,
- związane z identyfikacją i przecinaniem kabli elektroenergetycznych,
- przy spawaniu, lutowaniu, wymianie stojaków oraz pojedynczych ogniw i całej baterii w akumulatorach,
- przy wyłączonym spod napięcia torze dwutorowej elektroenergetycznej linii napowietrznej o napięciu 1 kV i powyżej, jeżeli drugi tor linii pozostaje pod napięciem,
- przy wyłączonych spod napięcia lub znajdujących się w budowie elektroenergetycznych liniach napowietrznych, które krzyżują się w strefie ograniczonej uziemieniami ochronnymi z liniami znajdującymi się pod napięciem lub mogącymi znajdować się pod napięciem i przewodami trakcji elektrycznej,
- przy wykonywaniu prób i pomiarów, z wyłączeniem prac wykonywanych stale przez upoważnionych pracowników w ustalonych miejscach,
- przy neutralizatorach radioizotopowych i wysokonapięciowych, stosowanych do neutralizacji ładunków elektrostatycznych.
- wewnątrz zbiorników i pomieszczeń, w których mogą znajdować się gazy lub ciecze trujące, żrące, duszące, palne lub wybuchowe.
- inne prace niewymienione w pkt. 1 - 11, uznane przez poleceniodawcę za szczególnie niebezpieczne,
- wykonywane przez pracowników niebędących pracownikami zakładu prowadzącego eksploatację danego urządzenia lub instalacji, z wyjątkiem prac, dla których czynności związane z dopuszczeniem do pracy ustalono odrębnie na piśmie.
Polecenia dotyczące pracy przy urządzeniach elektroenergetycznych mogą wydawać poleceniodawcy, czyli pracownicy posiadający pisemne upoważnienie prowadzącego eksploatację urządzeń i instalacji elektroenergetycznych do wydawania poleceń na wykonywanie prac oraz ważne świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku dozoru. Prowadzący eksploatację urządzeń i instalacji elektroenergetycznych zobowiązany jest prowadzić wykazy poleceniodawców, określające zakres udzielonego im upoważnienia. Polecenie wykonania pracy powinno określać:
- zakres, rodzaj, miejsce i termin wykonywania pracy,
- środki i warunki do bezpiecznego wykonywania pracy,
- liczbę pracowników skierowanych do pracy,
- pracowników odpowiedzialnych za organizację i wykonanie pracy, pełniących funkcje:
– koordynującego lub dopuszczającego, przez podanie stanowiska służbowego lub imiennie,
– kierownika robót, nadzorującego lub kierującego zespołem pracowników imiennie. - planowane przerwy w czasie pracy,
- pisemne polecenie wykonania pracy powinno być wystawione:
– kierującemu zespołem lub nadzorującemu i przekazane dopuszczającemu,
– na prace wykonywane przez jeden zespół pracowników w jednym miejscu pracy.
Dozwolone jest przekazywanie polecenia pisemnego środkami łączności. Dopuszczający otrzymuje dwa egzemplarze polecenia pracy. Po dopuszczeniu do pracy, uzupełnieniu i podpisaniu polecenia, dopuszczający przekazuje oryginał polecenia kierującemu zespołem lub nadzorującemu, a kopię pozostawia u siebie. Po zakończeniu pracy kierujący zespołem lub nadzorujący zwraca oryginał polecenia dopuszczającemu. Po zakończeniu pracy na polecenie pisemne dopuszczający przekazuje oryginał polecenia poleceniodawcy, a kopię koordynującemu.
Polecenie wykonania pracy jest ważne na czas określony przez osobę wydającą polecenia. W razie potrzeby poleceniodawca może w poleceniu dokonać zmiany podanych terminów oraz zmiany liczby pracowników w składzie zespołu, odnotowując to w odpowiedniej rubryce. Polecenia wykonywania pracy powinny być rejestrowane przez poleceniodawcę w rejestrze poleceń, po czym w przypadku polecenia ustnego powinna być odnotowana jego treść. Formę ewidencji poleceń ustala pracodawca. Polecenia pisemne wykonania pracy należy przechowywać przez okres 30 dni od daty zakończenia pracy.
Kwalifikacje i obowiązki pracowników w zakresie organizacji bezpiecznej pracy
W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci [6] podano wymagania dotyczące osób zajmujących się eksploatacją sieci, instalacji i urządzeń energetycznych.
Prawo energetyczne definiuje eksploatację jako prace w zakresie: obsługi, konserwacji, remontu, montażu, czy kontrolno-pomiarowe.
§5.1 mówi, że eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci mogą zajmować się osoby, które spełniają wymagania kwalifikacyjne dla następujących rodzajów prac i stanowisk pracy:
1) eksploatacji – do których zalicza się stanowiska osób wykonujących prace w zakresie obsługi, konserwacji, remontów, montażu i kontrolno- pomiarowym,
2) dozoru – do których zalicza się stanowiska osób kierujących czynnościami osób wykonujących prace w zakresie określonym w pkt 1 oraz stanowiska pracowników technicznych sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci,
2. Prace, o których mowa w ust. 1, dotyczą wykonywania czynności:
1) mających wpływ na zmiany parametrów pracy obsługiwanych urządzeń, instalacji i sieci z zachowaniem zasad bezpieczeństwa i wymagań ochrony środowiska – w zakresie obsługi,
2) związanych z zabezpieczeniem i utrzymaniem należytego stanu technicznego urządzeń, instalacji sieci – w zakresie konserwacji,
3) związanych z usuwaniem usterek, uszkodzeń oraz remontami urządzeń, instalacji i sieci, w celu doprowadzenia ich do wymaganego stanu technicznego – w zakresie remontów
4) niezbędnych do instalowania i przyłączania urządzeń, instalacji i sieci – w zakresie montażu,
5) niezbędnych do dokonania oceny stanu technicznego, parametrów eksploatacyjnych, jakości regulacji i sprawności energetycznej urządzeń, instalacji i sieci – w zakresie kontrolno-pomiarowym.
§ 6. Osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci, w celu uzyskania potwierdzenia posiadanych kwalifikacji, powinny wykazać się wiedzą z zakresu:
1) na stanowiskach eksploatacji:
a. przepisów dotyczących przyłączania urządzeń i instalacji do sieci, dostarczania paliw i energii oraz prowadzenia ruchu i eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,
b. przepisów i zasad postępowania przy programowaniu pracy urządzeń, instalacji i sieci, z uwzględnieniem zasad racjonalnego użytkowania paliw i energii,
c. przepisów dotyczących eksploatacji, wymagań w zakresie prowadzenia dokumentacji technicznej i eksploatacyjnej oraz stosowania instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,
d. przepisów dotyczących budowy urządzeń, instalacji i sieci oraz norm i warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać te urządzenia, instalacje i sieci,
e. przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, z uwzględnieniem udzielania pierwszej pomocy oraz wymagań ochrony środowiska,
f. zasad postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa ruchu urządzeń przyłączonych do sieci,
g. zasad dysponowania mocą urządzeń przyłączonych do sieci,
h. zasad i warunków wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych.
Równocześnie należy zwrócić uwagę na zapisy Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych (DzU nr 80, poz. 912) [9]:
§14.1 Prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, określone w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy jako prace szczególnie niebezpieczne, powinny być wykonywane co najmniej przez dwie osoby, z wyjątkiem prac eksploatacyjnych z zakresu prób i pomiarów, konserwacji i napraw urządzeń i instalacji elektroenergetycznych o napięciu znamionowym do 1 kV, wykonywanych przez osobę wyznaczoną na stałe do tych prac w obecności pracownika asekurującego, przeszkolonego w udzielaniu pierwszej pomocy.2. Rodzaje prac, które powinny być wykonywane co najmniej przez dwie osoby, określają odrębne przepisy.
§ 15 Do prac wykonywanych przy urządzeniach i instalacjach energetycznych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego należy zaliczyć w szczególności prace:
14) przy wykonywaniu prób i pomiarów, z wyłączeniem prac wykonywanych stale przez upoważnionych pracowników w wyznaczonych miejscach.
Ustawa Prawo energetyczne w art. 54 podaje: poleceniodawca to pracownik upoważniony pisemnie przez prowadzącego eksploatację urządzeń i instalacji elektroenergetycznych do wydawania poleceń na wykonywanie pracy, posiadający ważne świadectwo kwalifikacyjne na stanowisku dozoru. Upoważnienie do wydawania poleceń każdorazowo obejmuje prawo wydawania poleceń ustnych i pisemnych oraz określa zakres upoważnienia.
Warto pamiętać, że prawem obowiązującym nie jest jedynie prawo zawarte w ustawach i rozporządzeniach, ale również w orzecznictwie, doktrynie prawnej czy dokumentach niższej rangi, jak np. normy wprowadzone do obligatoryjnego stosowania, czy wytyczne wydane tylko przez zainteresowany resort. Decydujące znaczenie dla skuteczności szczegółowej regulacji prawnej ma hierarchiczność ważności. Niezgodność z wymaganiami zawartymi w akcie wyższego rzędu może powodować eliminację wymagań szczegółowych albo doprowadzić do niewłaściwych interpretacji, niezapewniających zgodności z wymaganiami nadrzędnymi, a tym samym może prowadzić w efekcie do zmiany założonych celów, którym miała służyć.
W zakresie eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych tj. instalacji, sieci i aparatury oraz obiektów elektrycznych, szczyt hierarchii stanowią dwa podstawowe akty prawne (ustawy), tj. Prawo energetyczne [1] i Prawo budowlane [2]. Na podstawie delegacji zawartych w tych ustawach właściwi ministrowie wydali bądź wydadzą stosowne akty prawne związane z zagadnieniami energetyki, a ustanowione na podstawie ustawy o badaniach i certyfikacji, przepisów Kodeksu Postępowania Administracyjnego oraz innych. Tym samym prawo energetyczne, stanowiące rozszerzenie wiedzy merytorycznej w zakresie budowy i eksploatacji, jest podstawą do opracowania ramowych czy stanowiskowych instrukcji instalacji i urządzeń elektrycznych, cieplnych, gazowych (energetycznych).
Z zapisów powyższych wynika, że na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się dystrybucją paliw i energii nałożony jest obowiązek utrzymania zdolności urządzeń do realizacji dostaw paliw i energii w sposób ciągły i niezawodny, przy zachowaniu obowiązujących (określonych w normach i przepisach) wymagań, nie tylko jakościowych, ale również bezpieczeństwa pracy tych urządzeń i wpływających na bezpieczeństwo obiektów w ich otoczeniu. Przepisy ustawy odnoszą się zarówno do przedsiębiorstw sieciowych (zakładów energetycznych), jak i do przedsiębiorstw posiadających źródła wytwarzania (przedsiębiorstwa planowo zintegrowane).
Na podstawie art. 9, ust. 1 ustawy Prawo energetyczne, Minister Gospodarki wydał m.in. rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (DzU z dnia 29 maja 2007 r.). Konieczność zapewnienia prawidłowej i bezpiecznej eksploatacji obiektów elektroenergetycznych oraz obowiązujące zalecenia, wynikające z rozporządzeń wydanych na podstawie delegacji ustawowych, zawartych w ustawie Prawo energetyczne oraz w ustawie Prawo budowlane, wymagają prowadzenia działalności eksploatacyjnej na podstawie szczegółowych instrukcji normujących całokształt pracy urządzeń, instalacji i obiektów energetycznych.
Wykaz urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych, dla których należy przewidzieć sporządzenie szczegółowych instrukcji eksploatacyjnych, jest podany w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, a tym samym ustawodawca przewidział, że obsługa tych urządzeń i instalacji może nastręczać trudności osobom obsługi. Zasady i czynności obsługi powinno się określić w instrukcjach eksploatacji tych urządzeń i instalacji. Instrukcję należy opracować na podstawie aktów prawnych dotyczących danego urządzenia bądź instalacji, w szczególności na podstawie ustawy Prawo energetyczne i Prawo budowlane. Poza wymienionymi aktami do opracowania instrukcji konieczne jest poznanie wymagań technicznych wynikających z:
- warunków technicznych wydanych przez producentów (co jest szczególnie istotne w przypadku nowych rozwiązań linii napowietrznych z przewodami izolowanymi),
- warunków technicznych wydanych np. przez energetykę zawodową dla linii kablowych,
- danych technicznych producenta urządzeń.
Część szczegółowa instrukcji powinna uwzględniać wymagania wynikające z dokumentacji inwestycyjnych obiektu oraz dokumentacji techniczno-ruchowej. Niezależnie od szczegółowych instrukcji urządzeń czy obiektów elektroenergetycznych, należy umieszczać w widocznym miejscu wyciągi instrukcji i eksploatacji. Przykładowe ogólne instrukcje eksploatacji po dano w wydawnictwie SPE O/Warszawa pt. „Zasadybezpiecznej pracy przy sieciach, instalacjach i urządzeniach elektroenergetycznych”.
Należy więc stwierdzić, że sieci, instalacje i urządzenia elektroenergetyczne mogą eksploatować jedynie osoby posiadające kwalifikacje potwierdzone przez komisje kwalifikacyjne (powołane przez prezesa URE), w postaci świadectwa kwalifikacyjnego, grupa I, typ E, zaś nadzór mogą prowadzić osoby legitymujące się świadectwem kwalifikacyjnym, grupa I, typ D. W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. oraz w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. zaliczono pomiary i badania do prac wykonywanych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego. W związku z tym, przy pracach tych należy stosować szczególne zasady organizacji pracy i powinny być one wykorzystywane przez co najmniej dwie osoby. Prace pomiarowo kontrolne zaliczone są do prac związanych bezpośrednio z eksploatacją sieci, instalacji i urządzeń elektroenergetycznych i dlatego osoby wykonujące badania i pomiary muszą posiadać świadectwo kwalifikacyjne typu E z wpisanymi uprawnieniami na prace kontrolno-pomiarowe, a osoby nadzorujące świadectwo kwalifikacyjne typu D, z wpisanymi uprawnieniami na nadzór nad pracami kontrolno-pomiarowymi.
Prace kontrolno-pomiarowe muszą być wykonywane przez co najmniej dwie osoby, które muszą podpisać protokół (sprawozdanie) z badań i pomiarów. Należy pamiętać, że co najmniej dwie osoby wykonujące badania i pomiary nie mogą posiadać jedynie świadectw typu D, ponieważ uzyskanie świadectwa do wykonywania prac na stanowisku dozoru nie upoważnia do wykonywania pracy na stanowisku eksploatacji (i odwrotnie). Ponadto podpisanie dokumentu w postaci protokołu (sprawozdania) z pomiarów i badań tylko przez jedną osobę bez uprawnień, czyni ten dokument nieważnym.
W obecnym stanie prawnym jedynym aktem prawnym określającym terminy wykonywania prac kontrolno-pomiarowych jest treść art. 62, pkt 2, który nakłada obowiązek wykonywania określonej kontroli co najmniej raz na 5 lat. Biorąc jednak pod uwagę rzeczywiste warunki eksploatacji sieci i instalacji i urządzeń elektroenergetycznych, trudno wyobrazić sobie brak częstszej kontroli sieci i urządzeń w warunkach środowiskowych szczególnych (np. zawilgoconych). Należy zatem opracować instrukcję eksploatacji i urządzeń elektroenergetycznych, w której szczegółowo określone będą zakres i terminy wykonywania prac kontrolno-pomiarowych. Konieczność opracowania tej instrukcji nakłada zapis Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (DzU z dnia 29 maja 2007 r.) [7].
Taka instrukcja zatwierdzona przez kierownika zakładu staje się dokumentem obowiązującym na terenie danego zakładu w zakresie eksploatacji sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych.
Odpowiedzialność prawna
Zapisy Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553, z późn. zm.) [3]:
art. 115 14 Dokumentem jest każdy przedmiot lub zapis na komputerowym nośniku informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą nim treść, stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne,
art. 160 1 Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3,
art.. 270 1 Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5,
jednoznacznie potwierdzają odpowiedzialność osób wykonujących pomiary i badania. Nierzetelne wykonanie pomiarów i badań stanowi zagrożenie zarówno dla zdrowia i życia ludzkiego, jak również mienia. Dlatego też osoby wykonujące pomiary i badania muszą sobie zdawać sprawę z ogromnej odpowiedzialności.
Literatura
- Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (DzU nr 54, poz. 348 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU nr 207, poz. 2016 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU nr 16 z 1964 r., poz. 93 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy – bezpieczeństwo i higiena pracy (DzU nr 24 z 1976 r. poz. 93 z późn. zm.).
- Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatację urządzeń, instalacji i sieci (DzU 03.89.828 z 21 maja 2003 r.).
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, ruchu i eksploatacji tych sieci (DzU 05.2.6 z 6 stycznia 2005 r.).
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690).
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (DzU nr 80, poz. 912).