Dostępność budynków mieszkalnych dla osób ze szczególnymi potrzebami
w aspekcie instalacji elektrycznych
Dostępność budynków mieszkalnych dla osób ze szczególnymi potrzebami, fot. pixabay.com
W lipcu br. Sejm uchwalił ustawę o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami [1]. Określono w niej środki temu służące oraz obowiązki w tym zakresie podmiotów publicznych i innych realizujących zadania finansowane z udziałem środków publicznych w zakresie obiektów użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych. Charakterystycznym jest to, że obejmuje ona szerszy zakres osób niż zdefiniowano w ustawie dotyczącej osób niepełnosprawnych [2]. Nowa ustawa wprowadza zmiany w Prawie budowlanym [3], mające na celu uwzględnienie w warunkach technicznych potrzeb tych osób. Dotychczas wymóg zapewnienia warunków do korzystania z obiektów budowlanych zawarty w ustawie Prawo budowlane odnosił się do „do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich”. Podobnie w wydanym na jego podstawie rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [4], gdzie zawarto szczególne wymagania w zakresie dostępności, przede wszystkim w zakresie architektury i osób poruszających się na wózkach.
Zobacz także
Farnell Projekty w trudnych warunkach przemysłowych
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe...
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe tylko wtedy, gdy wszystkie komponenty przetrwają w trudnym środowisku. Systemy muszą wytrzymywać gorące, wilgotne i trudne warunki oraz niszczące pola elektryczne i magnetyczne. Specyficzne warunki środowiskowe, w których produkt jest używany, wpływają na jego specyfikacje. Takie specyfikacje należy...
dr inż. Karol Kuczyński Ograniczenie strat w transformatorach rozdzielczych – co możemy jeszcze zrobić?
Straty w sieci energetycznej różnią się znacznie w poszczególnych krajach na całym świecie. Liczby wahają się od mniej niż 4% do ponad 20%. W większości krajów daje to możliwość znacznych oszczędności....
Straty w sieci energetycznej różnią się znacznie w poszczególnych krajach na całym świecie. Liczby wahają się od mniej niż 4% do ponad 20%. W większości krajów daje to możliwość znacznych oszczędności. Transformatory rozdzielcze są wykorzystywane do przekształcania energii elektrycznej ze średniego napięcia – poziomu, na którym energia jest przesyłana lokalnie i dostarczana do wielu odbiorców przemysłowych – do poziomu niskiego napięcia – zazwyczaj wykorzystywanego przez konsumentów indywidualnych...
dr inż. Waldemar Chmielak Opatentowana metoda ultraszybkiego wykrywania zwarć w liniach SN z wykorzystaniem fal wielokrotnie odbitych
Dystrybucja energii elektrycznej realizowana jest w wielu przypadkach rozległymi i rozproszonymi liniami napowietrznymi wysokiego i średniego napięcia. Dość powszechne w tego typu liniach zasilających...
Dystrybucja energii elektrycznej realizowana jest w wielu przypadkach rozległymi i rozproszonymi liniami napowietrznymi wysokiego i średniego napięcia. Dość powszechne w tego typu liniach zasilających są zwarcia doziemne, które – z uwagi na stosunkowo niską wartość prądów zwarciowych, wynikającą zarówno z izolowanego punktu neutralnego sieci średnich napięć oraz często wysokich rezystancji zwarcia – mogą trwać względnie długo.
W artykule:• Terminologia• Koncepcja projektowania uniwersalnego • Uwarunkowania prawne w zakresie instalacji elektrycznych • Standardy i dobre praktyki |
StreszczenieW artykule omówiono zagadnienia dotyczące dostępności budynków mieszkalnych dla osób ze szczególnymi potrzebami i sposoby usuwania barier architektonicznych w instalacjach elektrycznych z uwzględnieniem koncepcji projektowania uniwersalnego.AbstractThe article discusses issues regarding the availability of residential buildings for people with special needs and ways of removing architectural barriers in electrical installations, taking into account the concept of universal design. |
Terminologia
Przyjęta niżej terminologia opiera się na definicjach zawartych w ustawie o dostępności [1] oraz przyjętej przez Polskę „Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych” [5].
Osoba ze szczególnymi potrzebami – każda osoba, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć na równi z innymi osobami w różnych sferach życia.
Są to nie tylko osoby niepełnosprawne w rozumieniu ustawy [2], ale także osoby starsze oraz inne mające trwale lub czasowo naruszoną sprawność w zakresie poruszania się (np. ludzie słabi, chorujący, rekonwalescenci lub osoby z ciężkim bagażem, z wózkiem dziecięcym czy też z dziećmi itp.) czy percepcji (np. niesłyszący, niedowidzący, z trudnościami manualnymi i poznawczymi itp.).
Dostępność – dostępność architektoniczna, cyfrowa oraz informacyjno-komunikacyjna, co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, będąca wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia.
Racjonalne usprawnienie – konieczne i odpowiednie modyfikacje i adaptacje, nienakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, rozpatrywane osobno dla każdego konkretnego przypadku. Powinno być zastosowane w celu zapewnienia dostępności zawsze wtedy, gdy zastosowanie projektowania uniwersalnego nie jest możliwe. Stosowane mogą być wówczas technologie i urządzenia kompensacyjne (wspomagające, asystujące) – przeznaczone dla osób ze szczególnymi potrzebami, których celem jest kompensacja ich cech niepełnosprawności w konfrontacji z barierami (również architektonicznymi). Ma to miejsce np. w przypadku przebudowy istniejących obiektów, kiedy instaluje się samojezdną platformę poruszającą się wzdłuż schodów zamiast podjazdu dla wózków.
Bariera – przeszkoda lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.
Bariera architektoniczna – elementy i zespoły elementów funkcjonalnych, elementy budowlane wbudowane w obiekty oraz urządzenia techniczne związane z obiektami, ich otoczeniem i zagospodarowaniem przestrzeni, które ze względu na swoją formę, wielkość, wysokość montażu bądź sposób użytkowania uniemożliwiają lub utrudniają dostępność.
W powszechnym rozumieniu za bariery architektoniczne uznaje się tylko wbudowane w obiekt elementy konstrukcji lub architektury. W rzeczywistości mogą nią być także urządzenia techniczne, takie jak np. elementy instalacji elektrycznych.
Koncepcja projektowania uniwersalnego [5], [6]
Projektowanie uniwersalne definiowane jest jako projektowanie produktów oraz otoczenia tak, aby były one dostępne dla wszystkich członków społeczeństwa, w największym możliwym stopniu, bez potrzeby adaptacji bądź specjalistycznych rozwiązań.
Koncepcja projektowania uniwersalnego przewiduje, iż podstawowe działania i rozwiązania będą z założenia odpowiadały potrzebom wszystkich użytkowników, zatem opiera się na zasadzie równości w większym stopniu niż koncepcja ogólnej dostępności dla osób z obniżoną sprawnością, realizowaną za pomocą rozwiązań specjalistycznych. Sformułowanie „bez potrzeby adaptacji bądź specjalistycznych rozwiązań” nie wyklucza uwzględnienia użycia osobistych urządzeń wspomagających, takich jak wózki, aparaty słuchowe itp., natomiast należy unikać stosowania rozwiązań wykorzystywanych tylko przez osoby ze szczególnymi potrzebami jak np. platformy lub krzesełka schodowe.
Zdefiniowano siedem zasad projektowania uniwersalnego:
Równość wykorzystania – każdy może skorzystać z przyjętego rozwiązania niezależnie od wieku, sprawności czy możliwości.
Przykład: automatycznie otwierane drzwi są użyteczne zarówno dla osób na wózkach, jak i tych z zajętymi rękoma.
Elastyczność użytkowania – przyjęte rozwiązanie jest dostosowane do szerokiego zakresu indywidualnych upodobań i możliwości.
Przykład: aparaty elektryczne umożliwiające korzystanie przez dla lewo- i praworęcznych.
Prosta i intuicyjna obsługa – przyjęte rozwiązanie jest łatwo zrozumiałe i proste w użyciu niezależnie od doświadczenia, wiedzy, znajomości języka, umiejętności czytania czy poziomu wykształcenia.
Przykład: duży przycisk w kolorze czerwonym nawet przez dziecko jest traktowany jako służący do alarmowania lub wezwania pomocy.
Czytelna informacja – przyjęte rozwiązanie dostarcza niezbędnych informacji niezależnie od warunków otoczenia lub sprawności zmysłów użytkownika.
Przykład: wyróżnienie dotykowe klawisza „5” pozwala osobie niewidzącej na swobodne korzystanie z klawiatury domofonu.
Tolerancja dla błędów – przyjęte rozwiązanie minimalizuje zagrożenia i negatywne skutki przypadkowego lub niezamierzonego działania.
Przykład: gniazda wtyczkowe z torami prądowymi zabezpieczonymi przesłonami, otwierającymi się automatycznie w momencie wkładania wtyczki.
Niewielki wysiłek fizyczny – przyjęte rozwiązanie powinno wymagać od użytkownika użycia minimalnej siły. Zapewniony jest komfort i łatwości obsługi zarówno przez silnych, jak i słabych. Obsługa urządzenia nie powinna wymagać zaciśnięcia dłoni na uchwycie. Wystarczy nacisk pięści lub łokcia.
Przykład: łączniki z dużymi klawiszami.
Wymiary i przestrzeń umożliwiające dostęp i użycie – wymiary i przestrzenie nie powinny być ograniczeniem. Należy zapewnić możliwość podejścia, łatwego dostępu i operowania niezależnie postury czy sprawności poruszania.
Przykład: tablice mieszkaniowe z zabezpieczeniami powinny być instalowane w miejscu i na wysokości umożliwiającej dostęp osoby na wózku lub niskiej.
Uwarunkowania prawne w zakresie instalacji elektrycznych
W naszym kraju jest niewiele szczegółowych przepisów określających standardy dotyczących wyposażenia i rozmieszczenia instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych. Przykładem ogólności takich zapisów może być zawarty w warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki [4] w §189 przepis:
- Pomieszczenia w mieszkaniu należy wyposażyć w wypusty oświetleniowe oraz w niezbędną liczbę odpowiednio rozmieszczonych gniazd wtyczkowych.
- Instalacja oświetleniowa w pokojach powinna umożliwiać załączanie źródeł światła za pomocą łączników wieloobwodowych.
Więcej zawarto w normie SEP N SEP-E-002:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania [7], a właściwie w załączonych do niej wytycznych. Zostały one opracowane w dużej mierze na podstawie normy niemieckiej DIN 18015 Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych [8].
W tej sytuacji trudno się dziwić, że standardów dotyczących dostępności w zakresie instalacji elektrycznych w naszej literaturze prawie nie ma. Wyjątek stanowią w warunki techniczne, gdzie jedynie w §192a zapisano: „Mieszkania w budynku mieszkalnym wielorodzinnym należy wyposażyć (…) w odpowiednią sygnalizację alarmowo-przyzywową dostosowaną do potrzeb osób niepełnosprawnych”. Należy przy tym zauważyć, że jest to przepis martwy, ze względu na ogólnikowość (w rozporządzeniu, podobnie jak w ustawie, nie sprecyzowano jaka sygnalizacja jest odpowiednia do konkretnej niepełnosprawności) czy też brak informacji kogo osoba niepełnosprawna ma alarmować i skąd przyzywać. Ponadto przepis sformułowano w formie nakazu wykonania tej instalacji we wszystkich mieszkaniach, bez względu na to, czy zamieszkiwać w nich będą osoby niepełnosprawne, czy też nie.
Trudno również traktować jako wiarygodne i wyczerpujące wytyczne zawarte w poradniku „Standardy projektowania budynków dla osób z niepełnosprawnościami” [9], zamieszczonym na stronie internetowej prowadzonej przez Ministerstwo Rozwoju. Zatytułowano je: „Gniazda, kontakty i inne mechanizmy kontrolne” i zawiera 7 punktów oraz rysunek.
Z kolei norma ISO 2152:2011 Building construction – Accessibility and usability of the built environment [10] zawierająca zapisy dotyczące m.in. lokalizacji osprzętu elektrycznego, zastrzega ich weryfikację dla każdego kraju, a w przypadku Polski takiej nie ma (norma nie posiada statusu PN).
Tymczasem nasi zachodni sąsiedzi wydali, poza wspomnianą wcześniej ogólną normą [8] (obecnie składającą już z 5 arkuszy), także normę dotyczącą budownictwa bez barier DIN 18040 Budownictwo bez barier. Podstawy planowania [11], której część 2 poświęcona jest budynkom mieszkalnym, a także wytyczne VDI/VDE 6008 Przestrzeń życiowa bez barier [12], gdzie w 3 arkuszu zajęto się aspektami instalacji elektrycznych i automatyki domowej.
Standardy i dobre praktyki
Poniżej zostaną przedstawione wybrane standardy i dobre praktyki w zakresie rozwiązań uniwersalnych instalacji elektrycznych, służących w równej mierze wszystkim użytkownikom, w budownictwie mieszkaniowym. Niektóre z nich mogą znaleźć również zastosowanie w obiektach użyteczności publicznej czy innych budynkach.
Oddzielnym zagadnieniem jest dostosowanie instalacji do indywidualnych, szczególnych potrzeb mieszkańców (racjonalne usprawnienia).
Opisane niżej wytyczne dotyczą instalacji w mieszkaniach oraz w częściach wspólnych budynków mieszkalnych, nie dotyczą natomiast specjalnego wyposażenia, które zgodnie z przepisami musi znajdować się na innych wysokościach lub strefach (np. w pomieszczeniach wyposażonych w wannę lub natrysk). Nie dotyczą również elementów instalacji elektrycznych i systemów komunikacji używanych wyłącznie do celów technicznych oraz gniazd specjalnych, np. służących do podłączenia telewizora, lodówki, zmywarki, pralki okapu czy gniazd podłogowych.
Elementy instalacji elektrycznych obsługiwane ręcznie oraz wymagające odczytu
Należą do nich łączniki oświetlenia, inne urządzenia sterujące takie jak np. termostaty, nastawniki wentylacji lub klimatyzacji, przyciski do otwierania drzwi lub okien, czytniki kontroli dostępu, przyciski sygnalizacji dzwonkowej, łączniki sygnalizacji alarmowo-przyzywowej oraz gniazda wtyczkowe i telekomunikacyjne itp. nazywane dalej osprzętem, a także urządzenia systemów łączności – jednostki wewnętrzne i zewnętrzne systemów domofonowych, wideodomofonowych czy interkomu oraz rozdzielnice elektryczne w mieszkaniach (tablice mieszkaniowe) i urządzenia, które wymagają odczytu wskazań natomiast nie wymagają obsługi (np. liczniki energii elektrycznej).
Zasada dwóch zmysłów
Zastosowany osprzęt i urządzenia powinny być zaprojektowane w taki sposób, aby użytkownik rozpoznał jednym z dwóch zmysłów (spośród trzech – wzrok, słuch i dotyk), jaka funkcja jest aktualnie wykonywana, jakie działania są dostępne i jak je można wykonać.
Przyjęto, że postrzeganie odbywa się w następujących parach optyczno-akustyczne, akustyczno-dotykowe lub optyczno-dotykowe. W przypadku rozpoznawania dotykiem osprzętu lub urządzeń należy upewnić się, że nie można ich przypadkowo aktywować. W przypadku sygnalizacji akustycznej należy zadbać o to, aby hałas otoczenia nie ograniczał ich odbioru.
Ze względu na osoby niedosłyszące wszędzie tam, gdzie występuje sygnalizacja dźwiękowa, dodatkowo powinna być stosowana sygnalizacja optyczna.
Lokalizacja osprzętu elektrycznego
Wszystkie gniazda, łączniki i elementy sterujące powinny być rozmieszczone w sposób logiczny i spójny w całym budynku, tak aby można je było łatwo zlokalizować (np. łączniki oświetleniowe i przyciski sygnalizacji dzwonkowej na ścianie od strony klamki w takiej samej odległości ok. 10 – 20 cm od ościeżnic).
Nie należy umieszczać osprzętu (np. łączników) we wnękach utrudniających operowanie nimi przez osoby z ograniczeniami manualnymi.
Osprzęt należy umieszczać tak, aby po drodze do niego nie było stopni.
Przed osprzętem należy zapewnić odpowiednią przestrzeń umożliwiającą manewrowanie o wymiarach co najmniej 150 cm × 150 cm (jeśli nie jest wymagana zmiana kierunku 120 cm × 150 cm w kierunku jazdy).
Odległość osprzętu od narożnika pomieszczenia lub innej przeszkody z boku powinna wynosić min. 50 cm.
Osprzęt powinien być montowany na następujących wysokościach mierzonych od poziomu wykończonej podłogi do środka (osi) osprzętu lub urządzenia:
- łączniki światła, elementy sterujące – 85 – 105 cm,
- rozdzielnice elektryczne w mieszkaniach (tablice mieszkaniowe) – 80 – 180 cm,
- urządzenia, które wymagają odczytu wskazań natomiast nie wymagają obsługi (np. liczniki energii elektrycznej) – 120 – 140 cm,
- gniazda wtyczkowe i telekomunikacyjne – 40 – 85 cm,
- gniazda wtyczkowe nad blatami w kuchni – 115 cm.
Gniazda i łączniki instalować na ścianach w strefach montażu przewodów [7].
Zaleca się umieszczanie łączników światła w łazience czy pomieszczeniu WC. Nie ma przepisu nakazującego umieszczania ich poza tymi pomieszczeniami (również w mieszkaniach). Lokalizacja na zewnątrz może spowodować, przypadkowe wyłączenie, a osoba przebywająca wewnątrz może znaleźć się w ciemnościach. W pomieszczeniach wyposażonych w wannę lub prysznic należy pamiętać o wynikającym z normy [13] stosowaniu osprzętu o właściwym stopniu ochrony i lokalizacji w odpowiedniej strefie.
Łączniki, elementy sterujące, gniazda wtyczkowe
Łączniki, elementy sterujące i gniazda, powinny być łatwo widoczne, dostępne i proste w obsłudze. Powinny one kontrastować (luminancja, kolor) z tłem lub otaczającymi powierzchniami, aby były łatwe do zidentyfikowania.
Obsługa i uruchomienie osprzętu oraz urządzeń elektrycznych musi być możliwa dla osób o ograniczonej zdolności manualnej – przy użyciu tylko jednej ręki, bez konieczności mocnego chwytania i ściskania lub skręcania nadgarstka.
Do sterowania oświetleniem zalecane są łączniki z dużymi klawiszami, które ułatwiają obsługę osobom starszym i niedowidzącym.
W miarę możliwości należy unikać łączników z większą ilością klawiszy niż 3 (analogicznie nie więcej niż trzech łączników w jednej ramce), ponieważ mnogość może utrudniać rozpoznawanie.
Zaleca się stosowanie w instalacji w mieszkaniach puszek głębokich, umożliwiających w przyszłości instalację urządzeń automatyki domowej (np. zdalne sterowanie radiowe).
Łączniki powinny być wyposażone w podświetlenie ułatwiające ich odnalezienie.
Łączniki sterujące wyposażeniem, którego zadziałanie nie jest widoczne (np. wentylacją) powinny być wyposażone w sygnalizację stanu pracy.
O ile to możliwe należy montować osprzęt tak, aby jego zadziałanie następowało dla każdego urządzenia przy wykonaniu tej samej czynności – ruch w prawo lub w górę powoduje stan pracy „włączony” lub „więcej”, kierunek odwrotny – w lewo lub w dół stanu pracy „wyłączony” lub „mniej”. Stan pracy powinien być opisany przy pomocą tekstu lub piktogramu. Dopuszcza się stosowanie oznaczeń barwnych stanu pracy – czerwony „włączone”, zielony „wyłączone”, ale nie jako jedyne, ponieważ ludziom z daltonizmem trudno jest rozróżnić te kolory.
Wszystkie gniazda w mieszkaniach i przestrzeniach publicznych powinny mieć tory prądowe zabezpieczone przesłonami (mechanizm wewnątrz gniazda otwierający się automatycznie w momencie wkładania wtyczki).
W przestrzeniach publicznych, w miejscach dostępnych dla wózków i skuterów z napędem elektrycznym dla osób niepełnosprawnych należy przewidzieć gniazda do ich ładowania. Należy pamiętać o zapewnieniu w tych miejscach właściwej wentylacji.
Drzwi automatyczne, półautomatyczne i systemy kontroli dostępu
Jednym ze sposobów usuwania barier jest sterowanie automatyczne (czujnikami ruchu) lub półautomatyczne (przyciskiem albo czytnikiem karty kontroli dostępu) drzwiami wejściowymi do budynku oraz drzwiami wewnętrznymi na głównych traktach komunikacyjnych.
Ze względu na osoby niewidome i niedowidzące, przy instalowaniu systemów drzwi automatycznych należy uwzględnić bezpieczne odległości, opóźnienie przy zamykaniu oraz sygnalizację dźwiękową. Czujniki otwierające drzwi muszą być ustawione w taki sposób, żeby reagowały na osoby o różnym wzroście, a także osoby poruszające się na wózku, również w sytuacji, kiedy docierają one do drzwi z boku.
Czytnik kart lub przycisk otwierania drzwi objętych kontrolą dostępu półautomatycznych lub otwieranych ręcznie powinien być instalowany na wysokość równej 85 cm (mierzonej od poziomu wykończonej posadzki do jego środka) w odległościach podanych poniżej:
drzwi skrzydłowe:
- przy podejściu z boku odległość od pionowej krawędzi drzwi od strony zamka ≥ 50 cm,
- przy podejściu z przodu odległość od strony otwierania ≥ 250 cm,
- przy podejściu z przodu odległość od strony zamykania ≥ 150 cm,
drzwi przesuwne:
- przy podejściu z boku odległość od głównych krawędzi zamykających ≥ 50 cm,
- przy podejściu z przodu odległość z obu stron ≥ 150 cm.
Przycisk lub czytnik nie mogą znajdować się bliżej niż 50 cm od narożnika ściany. W przypadku półautomatycznego otwierania drzwi przycisk lub czytnik musi być umieszczony w taki sposób, żeby otwierające się drzwi nie uderzyły użytkownika.
Oświetlenie wewnętrzne
Przy projektowaniu oświetlenia sztucznego powinno się eliminować efekt powstawania długich cieni na ścianach i podłodze. Należy minimalizować efekt olśnienia bezpośredniego oraz olśnienia odbiciowego. Zdecydowanie unikać należy oświetlenia skierowanego od dołu w stosunku do poziomu oka (np. montowanych w posadzce w ciągach komunikacyjnych).
Barwa światła powinna być skoordynowana z kontrastującymi wizualnie znakami ostrzegającymi, kierunkowymi lub informacyjnymi. Dla uwidocznienia istotnych elementów wyposażenia (np. domofon, instrukcja obsługi) można zastosować oświetlenie punktowe.
Dla osób z niepełnosprawnością słuchu bardzo istotne jest odpowiednie oświetlenie twarzy rozmówcy. Źródła światła umieszczone za plecami recepcjonisty lub ustawienie recepcji tyłem do okna będą utrudniały czytanie z ruchu warg. Podobny efekt wywoływać może punktowe światło padające bezpośrednio na twarz recepcjonisty, powodujące powstawanie na twarzy nieregularnych cieni. Światło powinno być rozproszone i musi równomiernie oświetlać twarz.
Ze względu na wydłużone czasy adaptacji oka od jasnego do ciemnego (ok. 30 min) należy unikać gwałtownych różnic natężenia oświetlenia w sąsiadujących pomieszczeniach. Dotyczy to najczęściej wyjścia z oświetlonego mieszkania lub windy na ciemny korytarz lub klatkę schodową. Podobnie wejścia z oświetlonego przedsionka do ciemnej hali garażowej. Obszary te powinny być oświetlone na stałe przy zapewnieniu niskiego poziomu natężenia oświetlenia, tak aby nie wchodzić do całkowitej ciemności.
Również z powodu adaptacji oka natężenie oświetlenia przy wjeździe do garażu w ciągu dnia powinno być czterokrotnie wyższe niż w nocy.
Sterowanie oświetleniem
W komunikacji w częściach wspólnych i halach garażowych zalecane jest automatyczne sterowanie oświetleniem (np. czujkami ruchu).
Należy zapewnić ich zadziałanie we wszystkich kierunkach poruszania się (np. zarówno podczas wchodzenia, jak i schodzenia po schodach) i przez czas wystarczający do pokonania drogi przez osoby o różnym stopniu sprawności. W przypadku garażu wielostanowiskowego również przez czas konieczny do dojścia i zajęcia miejsca w samochodzie.
W przypadku stosowania łączników oświetlenia w komunikacji ich lokalizacja powinna umożliwiać użytkownikom włączanie i wyłączanie oświetlenia po kolei, gdy przechodzą w obu kierunkach. Nie należy dopuszczać do przechodzenia przez obszar nieoświetlony w celu zlokalizowania łącznika lub znalezienia się w obszarze działania czujki ruchu.
Sterowanie oświetleniem z dwóch lub więcej miejsc powinno być również stosowane w przedpokojach mieszkań.
W toaletach ogólnodostępnych powinny być zastosowane czujniki ruchu lub obecności. W przypadku stosowania łączników oświetlenia należy je umieszczać wewnątrz pomieszczenia, aby uniknąć przypadkowego wyłączenia światła. W przypadku pomieszczeń wyposażonych w wannę lub prysznic należy pamiętać o wynikających z normy [13] lokalizacji osprzętu o właściwym stopniu ochrony w odpowiedniej strefie.
Urządzenia komunikacyjne
Należą do nich domofon, wideodomofon czy interkom.
Urządzenie powinno być zlokalizowane w pobliżu drzwi po stronie zamka, być widoczne i w kolorze kontrastującym do tła, na którym się znajduje. Przyciski powinny być wystarczająco duże, aby osoby z dysfunkcjami mogły się nimi posługiwać w prosty sposób.
Środek ekranu urządzenia powinien znajdować się nie wyżej niż 120 cm nad poziomem wykończonej podłogi (lub chodnika), a jego przyciski na wysokości 85 – 105 cm (środek klawiatury). Należy stosować klawisze zamiast systemu dotykowego (sensorycznego), z wyraźnym ich oznakowaniem cyframi wypukłymi lub zastosowaniem międzynarodowej klawiatury z wyróżnieniem dotykowym cyfry „5”. Jednostka zewnętrzna musi sygnalizować świetlnie gotowość drugiej strony do słuchania, tak aby osoby z upośledzeniem słuchu wiedziały, kiedy mogą rozpocząć mówić.
Mikrofon oraz kamera powinny obejmować swoim zasięgiem zarówno osobę siedzącą na wózku lub niską, jak i osobę stojącą. Zalecane jest użycie systemów dostosowujących automatycznie głośność do poziomu szumu tła.
Drzwi otwierane ręcznie z zamkiem elektrycznym powinny być wyposażone świetlne i dźwiękowe potwierdzenie otwierania zamka.
Wszelkie instrukcje i informacje dotyczące obsługi urządzeń powinny być łatwe do odnalezienia. Wysokość ich umieszczenia powinna umożliwiać ich odczytanie zarówno osobom na wózkach, osobom niskiego wzrostu, dzieciom jak i innym osobom. Powinny być zrozumiałe przez osoby z upośledzonymi funkcjami poznawczymi.
Systemy sygnalizacji pożaru
Zasadę dwóch zmysłów należy stosować również w systemach sygnalizacji pożaru. Sygnalizacji dźwiękowej powinna towarzyszyć sygnalizacja świetlna, widoczną we wszystkich miejscach potencjalnego przebywania osób z niepełnosprawnością słuchu w obrębie całego pomieszczenia (korytarze, pomieszczenia sanitarno-higieniczne i inne).
Nie należy stosować sygnalizacji akustycznej głośniejszej niż 120 dB, ponieważ może ona powodować ból, dezorientację i niepokój a także maskować inne dźwięki używane przez osoby z dysfunkcją wzroku w celu ułatwienia orientacji, takie jak stukanie laską. Lepszym rozwiązaniem jest zastosowanie większej liczby sygnalizatorów cichszych w celu uzyskania bardziej równomiernego rozkładu sygnału. Ułatwia to także komunikację werbalną w sytuacji awaryjnej.
Ręczne ostrzegacze pożarowe powinny być umieszczone (środek) na wysokości 85 cm powyżej poziomu wykończonej podłogi. Należy je umieszczać tak, aby po drodze do nich nie było stopni. Należy zapewnić przed nimi odpowiedni obszar ruchu o wymiarach co najmniej 120 cm 150 cm w kierunku jazdy, umożliwiający podejście (dojazd) i aktywację. Odległość osprzętu od narożnika pomieszczenia lub innej przeszkody z boku powinna wynosić min. 50 cm.
Sygnalizacja alarmowo-przyzywowa
Sygnalizacja alarmowo-przyzywowa, umożliwiająca wezwanie pomocy z zewnątrz powinna być zainstalowana w ogólnodostępnych toaletach, łazienkach, kabinach prysznicowych i przebieralniach.
Z możliwości przywołania powinna móc skorzystać zarówno osoba korzystająca z wanny, prysznica, ustępu jak i osoba, która upadła na podłogę. Po uruchomieniu powinna zadziałać sygnalizacja akustyczno-optyczna wewnątrz pomieszczenia, informująca, że system został aktywowany oraz w miejscu, gdzie będzie widoczny i słyszalny dla osób przewidzianych do udzielenia pomocy.
W pomieszczeniu powinien znajdować się przycisk resetowania alarmu, który powinien być dostępny zarówno z wózka inwalidzkiego, jak i toalety. Dodatkowy przycisk resetowania może znajdować się poza pomieszczeniem, do użytku przez osobę odpowiadającą na wezwanie pomocy.
Sygnalizacja alarmu powinna wyraźnie różnić się od dźwięku alarmu pożarowego lub innych alarmów i być ustawiona na poziomie, który nie spowoduje dyskomfortu.
W przypadku zainstalowania systemu alarmowo-przyzywowego, należy ustanowić procedury zapewniające, że ktoś zareaguje i że osoba ta jest przeszkolone w udzielaniu pomocy.
Inne
W pobliżu recepcji należy instalować pętle indukcyjne dla osób posługujących się aparatami słuchowymi. Elektroenergetyczne wewnętrzne linie zasilające powinny być układane tak, aby nie powodowały zakłóceń systemów wspomagających słyszenie.
Projektując instalacje elektryczne należy uwzględnić możliwość zamontowania w przyszłości napędów elektrycznych np. żaluzji, rolet czy drzwi wejściowych do budynku oraz przewidzieć możliwość ich zasilania i sterowania.
W przypadku okablowania do zasilania i sterowania żaluzjami lub roletami należy przewidzieć możliwość centralnego sterowania przełącznikiem zlokalizowanym w pobliżu drzwi wejściowych do mieszkania. Podobnie należy rozważyć instalację centralnego wyłącznika oświetlenia w mieszkaniu.
Podsumowanie
Podane wyżej przykłady rozwiązań nie wyczerpują wszystkich możliwości i nie poruszają wszystkich zagadnień związanych z instalacjami elektrycznymi w kontekście dostępności budynków mieszkalnych. Należy pamiętać, że przyjęto założenie, że dotyczą one rozwiązań uniwersalnych. W rozważaniach nie uwzględniono adaptacji instalacji w mieszkaniach użytkowanych przez osoby o szczególnych potrzebach, np. niepełnosprawne lub starsze. Przyjęte rozwiązania uniwersalne ograniczą i ułatwią zakres zmian. Pomocne zakresie adaptacji są systemy automatyki domowej pozwalające na wszechstronne sterowanie urządzeniami domowymi za pomocą przycisków, laptopów, tabletów, telefonów komórkowych, komunikatów głosowych a także przekazywania informacji na zewnątrz do określonych adresatów. Technologia, wiedza i poziom świadomości społecznej przechodzą szybkie zmiany. Stąd projektowanie uniwersalne również jest procesem dynamicznym, uwzględniającym potrzebę poszukiwania coraz lepszych rozwiązań i stosowania nowych środków służących redukowaniu istniejących ograniczeń.
Literatura
- Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (DzU z 2019 r. poz. 1696).
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2018 r. poz. 511 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.).
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r. nr 75, poz. 690 z późn. zm.).
- Rezolucja ONZ A/RES/61/106 z dnia 13 grudnia 2006 r.: Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2012 r. poz. 1169 z późn. zm.).
- The Principles of Universal Design, Center for Universal Design at North Carolina State University, https://projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_ud/udprinciplestext.htm (dostęp 05.02.2020).
- SEP N SEP-E-002:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania wraz z wytycznymi i komentarzem.
- DIN 18015, Elektrische Anlagen in Wohngebäuden. Teil 1-5, Beuth Verlag, Berlin
- Ministerstwo Rozwoju: Standardy projektowania budynków dla osób z niepełnosprawnościami, 2019, https://budowlaneabc.gov.pl/standardy-projektowania-budynkow-dla-osob-niepelnosprawnych/wnetrza/elementy-wykonczenia-wnetrz/gniazda-kontakty-i-inne-mechanizmy-kontrolne/ (dostęp 05.02.2020).
- ISO 2152:2011 Building construction. Accessibility and usability of the built environment.
- DIN 18040-2:2011-09 Barrierefreies Bauen. Planungsgrundlagen. Teil 1-3, Beuth Verlag, Berlin
- VDI/VDE 6008:2014-01 Blatt 3 Barrierefreie Lebensräume Möglichkeiten der Elektrotechnik und Gebäudeautomation.
- PN-HD 60364-7-701:2010 + AC:2012 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 7-701: Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Pomieszczenia wyposażone w wannę lub prysznic.