Przegląd wybranych przepisów i aktów normatywnych dotyczących ochrony przeciwporażeniowej do 1 kV stosowanych w latach 1960–2019

W artykule przeanalizowano wybrane przepisy i polskie normy dotyczące ochrony przeciwporażeniowej stosowane przy napięciach do 1 kV oraz scharakteryzowano wybrane środki ochrony przeciwporażeniowej. Kontakt z technicznymi urządzeniami elektrycznymi zawsze niesie ze sobą możliwość zagrożenia związanego z występowaniem napięcia, które może być przyczyną bezpośredniego lub pośredniego działania prądu elektrycznego na organizmy. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż liczne zmiany przepisów dotyczących ochrony przeciwporażeniowej wynikały przede wszystkim z konieczności dostosowania wymagań do aktualnego stanu wiedzy technicznej oraz dostępnej w danym momencie technologii. Wszystkim tym działaniom przyświecał jeden cel, a mianowicie ustrzeżenie się przed niebezpieczeństwem przypadkowego porażenia prądem elektrycznym.

Czytaj też: Szybkość rozwoju pożaru i spodziewana moc pożaru >>

Przepisy budowy urządzeń elektrycznych ustanowione w 1960 r.

Z dniem 1 lipca 1960 r., weszło w życie Zarządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 20 kwietnia 1960 r. w sprawie przepisów budowy urządzeń elektrycznych [1], zgodnie z którym urządzenia elektryczne lub ich części będące pod niskim i małym napięciem musiały być chronione osłonami z materiału izolacyjnego, lub metalu przed przypadkowym ich dotknięciem. Zasady tej nie stosowano do pomieszczeń ruchu elektrycznego, gdy urządzenia lub ich części będące pod napięciem rozmieszczone były tak, że przypadkowe dotknięcie ich przy normalnych czynnościach obsługowych nie było możliwe. Osłony i ogrodzenia z wyjątkiem poręczy musiały być tak wykonane, aby ich zdjęcie lub otwarcie możliwe było wyłącznie przy pomocy kluczy, lub innych narzędzi.

Zagadnieniom ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym poświęcony został rozdział VII Przepisów Budowy Urządzeń Elektrycznych zatytułowany „Uziemienie i zerowanie w urządzeniach elektrycznych”. W części pierwszej rozdziału (§1 – §18) przedstawiono podstawowe określenia i definicje pojęć. W §12 zdefiniowano uziemienie ochronne jako celowo wykonane metaliczne połączenie z ziemią części urządzenia odizolowanych od części będących pod napięciem, chroniące od niebezpiecznych napięć dotyku i krokowych. W kolejnym paragrafie opisano zerowania jako celowo wykonane metalicznie połączenie metalowych części urządzenia, odizolowanych od części będących pod napięciem, uziemionym przewodem zerowym, zapewniające szybkie wyłączenie urządzenia spod napięcia w przypadku zwarcia. 

Zgodnie z zapisami zarządzenia, w sieciach z przewodem zerowym bezpośrednio uziemionym należało stosować zerowanie, a w sieciach niemających przewodu zerowego bezpośrednio uziemionego, uziemienie ochronne. W przypadku urządzeń elektrycznych o napięciu względem ziemi przekraczającym 150 V, w odniesieniu do normalnie niebędących pod napięciem metalowych kadłubów, osłon lub konstrukcji maszyn elektrycznych, aparatów, tablic rozdzielczych, osłon metalowych transformatorów bezpieczeństwa, kadłubów muf kablowych orz metalowych powłok oraz rur ochronnych przewodów należało stosować uziemienie ochronne lub zerowanie. Część druga (§19 – §60) poruszała sprawy dotyczące uziemienia i zerowania ochronnego w urządzeniach elektrycznych o napięciu do 1 kV. Trzecia część rozdziału (§61 – §85) regulowała zagadnienia uziemień w urządzeniach elektrycznych powyżej 1 kV. Zarządzenie utraciło moc prawną w styczniu 1969 r. W tabeli 1 przedstawiono rodzaje i środki ochrony przeciwporażeniowej zgodne z zarządzeniem [1].

Tab. 1. Rodzaje i środki ochrony przeciwporażeniowej stosowane w urządzeniach i instalacjach niskiego napięcia zgodnie z zarządzeniem [1]

Literatura

1. Zarządzenie MGiE z dnia 20 kwietnia 1960 r. w sprawie przepisów o budowie urządzeń elektrycznych. M.P. 1960 nr 38, poz. 190. 
2. Zarządzenie MGiE oraz MB i PMB z dnia 31grudnia1968 r., w sprawie warunków technicznych, jakim powinna odpowiadać ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu do 1kV. Dz. Bud. 1969 r. nr 4, poz.13 z późn. zm. 
3. Rozporządzenie Ministra Przemysłu z dnia 8 października 1990 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać urządzenia elektroenergetyczne w zakresie ochrony przeciwporażeniowej. Dz.U. 1990 nr 81 poz. 473. 
4. Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać urządzenia elektroenergetyczne niskiego napięcia w zakresie ochrony przeciwporażeniowej, Wyd. IV PBUE, Instytut Energetyki, Warszawa 1997 r.  
5. PN-E-05009-41:1992. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych - Ochrona zapewniająca bezpieczeństwo - Ochrona przeciwporażeniowa. 
6. PN-IEC-60364-4-41:2000. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych - Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa - Ochrona przeciwporażeniowa. 
7. PN-HD-60364-4-41:2009. Instalacje elektryczne niskiego napięcia - Część 4.41 Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa - Ochrona przeciwporażeniowa. 
8. PN-HD-60364-4-41:2017-09, Instalacje elektryczne niskiego napięcia - Część 4.41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa - Ochrona przed porażeniem elektrycznym. 
9. PN-EN-61140:2005, Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym - Wspólne aspekty instalacji i urządzeń. 
10. PN-EN-61140:2016-07. Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym - Wspólne aspekty instalacji i urządzeń.
11. Rozporządzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 21 czerwca 1994 r. w sprawie wprowadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm z zakresu budownictwa, gospodarki przestrzennej i komunalnej oraz geodezji i kartografii Dz.U. 1994 nr 84 poz. 387.
12. Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 04 marca 1999 r. w sprawie wprowadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm. Dz.U. 1999 nr 22 poz. 209. 
13. Rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 03 kwietnia 2001 r. w sprawie wprowadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm dla budownictwa Dz.U. 2001 nr 38, poz. 456. 
14. Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 września 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wprowadzenia obowiązku stosowania niektórych Polskich Norm dla budownictwa. Dz.U. 2002 nr 156, poz. 1304. 
15. Rozporządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki oraz Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska w sprawie niektórych warunków technicznych, jakim powinna odpowiadać ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu do 1 kV. Dz.U. 1976 nr 6, poz. 31. 
16. Jasiński W., Janik S.: Wybrane aspekty bezpieczeństwa pracy przy kontakcie z prądem. w Wybrane kierunki badań ergonomicznych w 2011. red. J. Charytonowicz. PTErg. 
17. Jasiński W.: Przyczyny porażeń prądem elektrycznym. Elektroinfo, nr 9/2013, s. 58-62. 
18. Danielski L., Jabłoński W.: Nowelizacja zasad i wymagań stawianych ochronie przeciwporażeniowej (część 1). Elektroinfo 4/2008, s.53   

[ochrona przeciwporażeniowa, przepisy prawne, akty normatywne, bezpieczeństwo elektryczne, instalacja elektryczna, ochrona przed dotykiem bezpośrednim, ochrona przed dotykiem pośrednim]