„Słupy hybrydowe” – nowe, polskie, odnawialne źródło energii z wiatru
“Hybrid pylons” – a new, Polish source of renewable electricity from wind
Schemat ideowy słupa hybrydowego
Wprowadzone w ostatnich latach przepisy dotyczące wykorzystania wiatru do uzyskania energii elektrycznej na lądzie sprawiły, że jedynie mikrogeneracja ma tam szansę rozwoju. W artykule przedstawiam propozycję innowacyjnych, korzystnych zarówno dla inwestorów, jak i gospodarki narodowej słupów hybrydowych – połączenia słupa podtrzymującego przewody linii elektroenergetycznej z mikrogeneracyjną, bezśmigłową turbiną wiatrową i magazynem energii elektrycznej.
Zobacz także
Redakcja, S-LABS Sp. z o.o. Inteligentny system automatyki mieszkaniowej Appartme
Obecnie dzięki inteligentnym rozwiązaniom IoT możemy przez telefon zarządzać naszym mieszkaniem. Wystarczy jedna aplikacja, która pozwala na bieżąco monitorować zużycie energii elektrycznej, decydować...
Obecnie dzięki inteligentnym rozwiązaniom IoT możemy przez telefon zarządzać naszym mieszkaniem. Wystarczy jedna aplikacja, która pozwala na bieżąco monitorować zużycie energii elektrycznej, decydować o ogrzewaniu w mieszkaniu oraz jeśli zapomnimy zgasić światło, możemy je wyłączyć zdalnie. Wszystko to dzięki systemowi automatyki mieszkaniowej, który oferuje firma S-Labs. Co ważne system jest nie tylko oszczędny, dba o środowisko, ale też nie wymaga dodatkowego okablowania.
dr inż. Elżbieta Niewiedział, dr inż. Ryszard Niewiedział Generacja z OZE a straty energii elektrycznej w sieciach elektroenergetycznych
Długoterminowe światowe prognozy energetyczne przewidują wzrost ogólnego zapotrzebowania na energię, w tym szczególnie energię elektryczną. Konsekwencją tego wzrostu jest konieczność budowy nowych źródeł...
Długoterminowe światowe prognozy energetyczne przewidują wzrost ogólnego zapotrzebowania na energię, w tym szczególnie energię elektryczną. Konsekwencją tego wzrostu jest konieczność budowy nowych źródeł wytwórczych (elektrowni). Jednak ekolodzy wskazują na wzrastające zanieczyszczenie atmosfery wynikające z eksploatacji elektrowni wykorzystujących do produkcji energii paliwa kopalne. W związku z tym zaczęto rozważać rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE), które ograniczą emisję zanieczyszczeń...
dr inż. Bartosz Olejnik Ocena skuteczności wybranych kryteriów identyfikacji zakłóceń ziemnozwarciowych implementowanych w urządzeniach EAZ w głębi sieci SN
W nowoczesnych sieciach średniego napięcia około 75% wszystkich awarii to zwarcia doziemne [1, 2]. Spośród wszystkich zwarć doziemnych około 85% to zwarcia cechujące się właściwościami i parametrami wystarczającymi...
W nowoczesnych sieciach średniego napięcia około 75% wszystkich awarii to zwarcia doziemne [1, 2]. Spośród wszystkich zwarć doziemnych około 85% to zwarcia cechujące się właściwościami i parametrami wystarczającymi do zaistnienia procesu samogaśnięcia łuku elektrycznego. Intensywność zwarć doziemnych jest dość duża – przeciętnie notuje się 10–20 zwarć na każde 100 km linii SN w ciągu roku [3].
W artykule:• Czym są słupy hybrydowe?• Uwarunkowania prawne • Korzyści operatorów |
Dynamiczny rozwój rozproszonej generacji i prace w kierunku sterowania nią zbliżają świat do rewolucji w zakresie generacji energii. Dziś dąży się do skutecznego zarządzania rozproszonymi źródłami energii elektrycznej, pracuje nad wprowadzeniem wirtualnych elektrowni bądź innych form zorganizowania mikrogeneracji. W takim stanie rzeczy należy zrobić wszystko, by w pełni wykorzystać rodzime uwarunkowania.
Endemicznym, polskim uwarunkowaniem jest posiadanie w liniach napowietrznych SN i nn około 4 000 000 słupów. I choć zwykle głośno przypomina się o nich tylko podczas klęsk żywiołowych uwidaczniających ich najsłabsze strony, można – jak pokazuje ten artykuł – wykorzystać je do łatwego zrealizowania rozproszonej generacji.
Z jednej z ostatnich nowelizacji ustawy o odnawialnych źródłach energii [1] („ustawy o oze”) wynika, upraszczając, że ustawodawca umożliwia wytwarzanie energii elektrycznej z oze spółdzielniom energetycznym i klastrom energii oraz pozwala im równoważyć zapotrzebowanie, zajmować się dystrybucją lub obrotem energią, wszystko w ramach sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej o napięciu niższym niż 110 kV i w ramach odbiorców do tej sieci przyłączonych (art. 2 pkt 15a i 33a). Domyślać się należy, że chodzi o sieć SN i nn.
Ponadto ustawa ta stanowi (art. 2 pkt 13), że wytwarzanie energii elektrycznej przez spółdzielnie energetyczne i klastry ma się odbywać w instalacjach złożonych z wyodrębnionego zespołu urządzeń służących do wytwarzania energii oraz wyprowadzenia mocy i połączonego z tym zespołem magazynu energii (art. 2 pkt 17).
Należy przypuszczać, że rynek, nie tylko spółdzielnie i klastry, będzie oczekiwał gotowych rozwiązań takich instalacji, ale nadających się do wybudowania szybko, bez barier formalnoprawnych – i oczywiście jak najtańszych. Łatwą do przewidzenia drogą do redukcji kosztów jest sytuowanie instalacji jak najbliżej istniejącej sieci dystrybucyjnej. Konkretnych rozwiązań na razie jednak nie widać.
Słup hybrydowy to połączenie słupa podtrzymującego przewody linii elektroenergetycznej z mikrogeneracyjną, bezśmigłową turbiną wiatrową (do koncepcji przyjęto stosowanie krajowego rozwiązania, już wdrożonego i produkowanego na rynek) i magazynem energii elektrycznej, opcjonalnie ze stacją dokującą dla pojazdów elektrycznych.
Jest to rozwiązanie przeznaczone dla szerokiego rynku mikrogeneracji i magazynowania energii elektrycznej, szczególnie pasujące do potrzeb klastrów i spółdzielni energetycznych, ale również będące interesującą propozycją dla drobnych inwestorów.
Według prezentowanej koncepcji fundament słupa hybrydowego będzie najkorzystniejszym miejscem na magazyn energii, jego podstawę przewidziano dla urządzeń generujących, sterujących i konwerterów. Na podstawie mocowana będzie turbina o osi pionowej, a nad nią elementy podtrzymujące przewody oraz łącznik instalacji[1] z linią. Niezbędne połączenia przewiduje się prowadzić osiowo (pionowo).
Wstawienie słupa hybrydowego w miejsce istniejącego słupa napowietrznej linii elektroenergetycznej zredukuje do absolutnego minimum odległość pomiędzy urządzeniem służącym do wytwarzania energii a istniejącą siecią elektroenergetyczną. Inaczej mówiąc, wyeliminowana będzie w całości potrzeba budowy linii transportujących wygenerowaną moc do sieci, tutaj dystrybucyjnej.
Rys. 1. Schemat ideowy słupa hybrydowego: a – słup standardowy, b – słup hybrydowy, b1 – obszar fundamentu; alternatywnie również przestrzeń dla mikromagazynu energii elektrycznej, b2 – obszar sytuowania urządzeń we wnętrzu konstrukcji wsporczej, b3 – obszar sytuowania siłowni wiatrowej o osi pionowej, b4 – obszar mocowania przewodów linii elektroenergetycznej do słupa hybrydowego (rys. Z. Kończak)
Jak zostanie wywiedzione, słup hybrydowy powinien być niższy niż 30 m, sytuowany w liniach SN lub nn, a moc turbiny nie powinna przekraczać 50 kW.
Słupy linii SN i nn warunek wysokościowy spełniają, a wygenerowana moc może bez obaw zostać w te linie wprowadzana. Poznajmy zatem warunki, jakim powinien sprostać słup hybrydowy, a następnie korzyści płynące z zastosowania tego rozwiązania.
Słup hybrydowy musi być w zgodzie z obowiązującymi uwarunkowaniami formalnoprawnymi. Uwzględniając funkcje, jakie spełnia, może podlegać pod:
- „ustawę wiatrakową – odległościową”: ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (DzU 2016, poz. 961),
- „ustawę o oze”: ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (DzU 2017, poz. 1148 z późniejszymi zmianami),
- „ustawę środowiskową – ocenową”: ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tj. DzU 2017, poz. 1405 z późniejszymi zmianami),
- „rozporządzenie o przedsięwzięciach oddziałujących na środowisko”: obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (DzU 2016 poz. 71),
- „prawo budowlane”: ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tj. DzU 2017 poz. 1332 z późn. zm.),
- „prawo energetyczne”: ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tj. DzU 2017, poz. 220 z późniejszymi zmianami),
Korzystanie z energii wiatru reguluje „ustawa wiatrakowa – odległościowa”. Art. 2 pkt 1 stanowi, że elektrownie wiatrowe o mocy równej lub mniejszej niż moc mikroinstalacji, w rozumieniu art. 2 punkt 19 „ustawy o oze”, są wyłączone spod jej jurysdykcji. Wg „ustawy o oze” określenie „mikroinstalacja” oznacza odnawialne źródło energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 50 kW, przyłączone do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV. Stąd pierwszymi warunkami, jakie musi spełniać słup hybrydowy, jest ograniczenie mocy turbiny do 50 kW oraz usytuowanie go w liniach SN lub nn.
Przede wszystkim jednak ustawa o oze artykułem nr 3 umożliwia bezkoncesyjne podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z oze w mikroinstalacjach, co dla stosowania słupów hybrydowych jest fundamentalne i kluczowe.
Kolejną barierą formalnoprawną jest „rozporządzenie o przedsięwzięciach oddziałujących na środowisko”. Według niego jedynie instalacje wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru niższe niż 30 m nie oddziałują znacząco na środowisko (§ 3 ust. 1 pkt. 6b). W związku z tym wg „ustawy środowiskowo-ocenowej” nie jest dla nich konieczne dokonywanie oceny oddziaływania na środowisko i uzyskiwanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Kolejnym warunkiem, jaki powinien spełniać słup hybrydowy, jest ograniczenie wysokości do 30 m. Zauważmy, że typowa wysokość słupów SN i nn zawiera się w tym limicie – zazwyczaj to około 8÷12 m.
[1] Według ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (DzU 2017 poz. 1148 z późn. zm.) art. 2 pkt 13: instalacje to wyodrębnione zespoły urządzeń służących do wytwarzania energii oraz wyprowadzenia mocy i połączone z tymi zespołami magazyny energii podłączane do sieci elektroenergetycznej o napięciu niższym niż 110 kV.
Złożoną i trudniejszą do analizy barierą są przepisy „Prawa budowlanego”. Jednak uwzględniając ujawnione już warunki, jakim muszą odpowiadać instalacje1) i analizując pod tym kątem zapisy „Prawa budowlanego” okazuje się, że wymiana istniejącego słupa elektroenergetycznej linii SN oraz nn, tj. przebudowa istniejącej sieci, nie wymaga pozwolenia na budowę, lecz zgłoszenia (art. 29 ust. 2 pkt 11 w związku z ust. 1 pkt 19a lit. a). Oczywiście tryb zgłoszenia nie zwalnia inwestora z oświadczenia, obwarowanego rygorem odpowiedzialności karnej, że posiada prawo do dysponowania nieruchomością na cele budowlane (art. 32 ust. 4 pkt 2 „Prawa budowlanego”). W naszym przypadku najczęściej chodzi o zgodę właściciela gruntu, na którym stoi słup, bo w wyniku zaszłości historycznych właściciel linii SN i nn może tego prawa nie posiadać. Wtedy powstaje konieczność uzyskania zgody właściciela gruntu.
Naturalnie słupy hybrydowe są też regulowane przez „Prawo energetyczne”. Według tego prawa (art. 32 ust. 1 pkt 1 i 3) przesył i wytwarzanie są rozdzielone, więc właściciel sieci SN i nn nie może wytwarzać energii elektrycznej, a tylko ją przesyłać i dystrybuować. Właściciel sieci SN i nn nie może więc bezpośrednio korzystać ze słupów hybrydowych na swoich liniach. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by właściciel sieci udostępniał zainteresowanym inwestorom, zapewne odpłatnie, istniejące słupy wraz z miejscem ich posadowienia, w celu ich wymiany na hybrydowe, zachowując sobie właścicielskie prawo stawiania warunków, w tym warunków przyłączeniowych. Wobec tego inwestor, aby odpowiedzialnie podpisać ww. oświadczenie, musi, poza zgodą właściciela gruntu, posiadać zgodę właściciela linii. Właśnie ten wymóg sprawia, że właściciel linii wydając zgodę na wymianę słupa na hybrydowy, będzie miał możliwość postawienia inwestorowi wszelkich niezbędnych warunków, z warunkami przyłączenia oze do sieci elektroenergetycznej na czele. Wstawienie słupa hybrydowego warunkuje więc zgoda właściciela linii, a ponadto tam, gdzie to konieczne, właściciela gruntu.
Te ostatnie warunki mają charakter inny niż wcześniejsze, bo są uznaniowe. Uogólniając, ponieważ zgoda właściciela gruntów zależy tylko od starań inwestora, to możliwość stosowania słupów hybrydowych warunkuje de facto wyłącznie zgoda właściciela linii.
Należy przypuszczać, że zgoda właściciela linii będzie uwarunkowana jedynie możliwością wprowadzenia do istniejącej sieci mocy wygenerowanej, pochodzącej w tym przypadku z instalacji1). Przypuszczenie to opiera się na fakcie, że ustawodawca w „ustawie o oze” stanowi, iż dla klastrów i spółdzielni energetycznych to właśnie sieć SN i nn jest obszarem współpracy w zakresie pozyskiwania, dystrybucji i obrotu energią pochodzącą z oze.
Z omówionych powyżej uwarunkowań wynika, że w świetle obowiązujących przepisów prawa budowlanego wymiana słupów w liniach SN lub nn na hybrydowe nie wymaga wieloletnich czynności formalnoprawnych pod warunkiem, że słup hybrydowy jest niższy niż 30 m, a moc turbiny nie przekracza 50 kW. Realizację takiej przebudowy można rozpocząć na podstawie zgłoszenia zamiaru organowi administracji architektoniczno-budowlanej.
Taka ostatnia cecha jest kluczowa dla każdego inwestora – możliwość niezwłocznej realizacji zamierzenia stanowi podstawę sukcesu.
Korzyścią dla gospodarki narodowej będzie zaistnienie sterowalnego źródła energii elektrycznej, zdolnego zarówno do absorpcji nadwyżek energii, jak i do jej generowania. Znaczna ilość rozproszonej mikrogeneracji, skojarzonej z zasobnikami energii, pozwoli elektrowniom, w szczególności węglowym, produkować energię elektryczną stabilniej, czyli taniej. Jednocześnie generacja rozproszona lokowana blisko odbiorców istotnie zmniejszy straty przesyłu energii elektrycznej. Ponadto realnie wzrośnie bezpieczeństwo energetyczne Polski.
Informacje o ww. korzyściach warto postrzegać szerzej, z uwagi na ich znaczenie dla gospodarki narodowej oraz związanych z nią planów rozwoju Polski. Przede wszystkim należy podkreślić, że w obowiązującym stanie prawa w zasadzie tylko słupy hybrydowe umożliwią nieodległe w czasie zaistnienie generacji rozproszonej korzystającej z siły wiatru. Jednoczenie mogą one urzeczywistnić wprowadzenie do systemu elektroenergetycznego rozproszonych magazynów energii. Możliwe się stanie nie tylko magazynowanie nadwyżek energii elektrycznej wygenerowanej – coraz głośniej o takich strategiach stosowania zasobników energii, które polegają na osiąganiu przychodów rynkowych z wykorzystania dobowej zmienności cen występujących na rynku energii [2]. Na tym obszarze korzyści dla gospodarki narodowej przenikają się z korzyściami biznesowymi.
Streszczeniem korzyści docenianych przez inwestorów jest przede wszystkim stwierdzenie, że słupy hybrydowe jako instalacje pozyskujące prąd z oze mogą być realizowane w pozbawionym ryzyka trybie formalnym wynikającym z ustawy „Prawo budowlane” oraz przepisów związanych. Ponadto eliminuje się potrzebę budowania dodatkowych linii elektroenergetycznych wyprowadzających moc z generatora do sieci oraz eliminuje bariery w postaci pozwolenia na budowę tych linii i konieczność uzyskiwania zgody właścicieli gruntów, przez które nowa linia musiałaby przebiegać. Ponadto, z uwagi na niski poziom kosztów, słupy hybrydowe mogą być interesujące również dla drobnych inwestorów, w tym rolników, pod warunkiem stworzenia im dostępnej płaszczyzny inwestowania. Nie do przecenienia jest fakt, że stosowanie słupów hybrydowych nie wymaga pozyskiwania koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej.
Można twierdzić, że korzyści operatorów – właścicieli istniejących sieci dystrybucyjnych SN oraz nn, będą oczywiste i wymierne. Aktualny stan techniczny oraz inwestowanie w istniejącą napowietrzną sieć SN oraz nn to poważny problem ekonomiczny jej właścicieli [3]. Z przywołanej publikacji i wielu innych źródeł wynika, że inwestowanie często jest nieopłacalne, bo dochody ze sprzedaży energii nie równoważą nakładów, nawet w odległej perspektywie czasowej. W takich przypadkach udostępnianie słupów w celu ich wymiany na hybrydowe może być atrakcyjnym rozwiązaniem, jednocześnie dochodowym dla właścicieli linii. Przez wstawianie słupów hybrydowych mają szansę być modernizowane te fragmenty sieci, których remontowanie jest nieopłacalne, co będzie niewątpliwą korzyścią dla właściciela linii.
Stosowanie słupów hybrydowych w okolicach zasilanych promieniowo umożliwi dostarczanie energii odbiorcom w przypadkach awarii sieci „zewnętrznej”, do czasu jej naprawy. Ta szczególna cecha przy skutecznym zarządzaniu rozproszonymi źródłami energii elektrycznej ma szansę być nieszablonowym efektem synergicznym, nie tylko techniczno-ekonomicznym. Przyniesie ona pozytywny odbiór społeczny przekładający się na akceptację stosowania słupów hybrydowych. Na obszarach systematycznie nawiedzanych przez awarie sieci można się wręcz spodziewać społecznych oczekiwań na instalowanie tam słupów hybrydowych. Ponadto upowszechnienie słupów hybrydowych na terenach wiejskich znacznie ułatwi zasilanie aut elektrycznych. Dołączenie tego atutu do produkowania energii elektrycznej, jej magazynowania, zyskownego zmiennodobowego obrotu energią, podniesie ekstremalnie efekt synergiczny, również z uwagi na nieodległe zaistnienie elektryfikacji sektora agrotechnicznego – rynek wszakże rozpoczyna prace nad ciężarówkami czy ciągnikami z napędem elektrycznym.
Omówienie warunków zaistnienia i korzystania z przedstawionego pomysłu trzeba rozpocząć od spostrzeżenia, że znacznym beneficjentem będzie gospodarka narodowa i społeczeństwo. To prowadzi do wniosku, że skuteczna inicjatywa przeobrażania koncepcji słupów hybrydowych w skończone rozwiązanie techniczne, a następnie ich wdrożenie, powinna wyjść przede wszystkim od rządu. Trudno dziś dostrzec inną jednostkę, nawet wśród grup energetycznych, mogącą samodzielnie zainicjować przeobrażenie tej innowacyjnej koncepcji w skończone rozwiązanie, a następnie patronować wdrażaniu.
Szereg tematów warunkujących zastosowanie jest rozwijanych niezależnie, lecz wiele kwestii wymaga wielopłaszczyznowego, dedykowanego działania. Każdą z tych grup charakteryzuje zagadnienie wiodące. Dwie kluczowe kwestie, po jednej z każdej z tych grup, przedstawiono poniżej.
Podstawowe warunki zaistnienia „słupów hybrydowych”, czyli opracowanie sterowania generacją rozproszoną i skuteczne zarządzanie rozproszonymi źródłami energii elektrycznej, rozwijają się samoistnie i niezależnie od wdrażania tego pomysłu, choć z uwagi na brak rozwiązań technicznych większość prac jest silnie teoretyczna.
Kluczowe jest przygotowanie rozwiązania technicznego. Wytyczne projektowe i koncepcje rozwiązań są przemyślane, podobnie jak uwzględniająca istniejące warunki sieciowe koncepcja rozwiązań organizacyjno-technicznych warunkujących wymianę istniejących słupów na hybrydowe. Brakuje jednak lidera zarządzającego wdrażaniem przedmiotowej innowacji. Wspomnianą inicjatywną rolą wydaje się być wytypowanie ośrodka, który wraz z dystrybutorami energii elektrycznej wykona projekt pilotażowy i po uruchomieniu instalacji1) (wraz z uruchomieniem sterowania) stworzy rozwiązania nadające się do powszechnego zastosowania.
Wydaje się oczywiste, że wobec potencjalnej skali przedsięwzięcia i wobec możliwych do osiągnięcia korzyści, ale również w obliczu niewykluczonych ryzyk, niewskazane jest dopuszczenie do stosowania zbyt zróżnicowanych rozwiązań, szczególnie w zakresie sterowania i nadzoru. Oczywistym uzasadnieniem jest konieczność zapewnienia bezawaryjnej systemowej sterowalności wszystkimi źródłami rozproszonymi. Ponadto uzasadnieniem jest konieczność spełnienia wymogów operatorów sieci, w praktyce prawdopodobnie ujednolicanych w skali kraju.
Również rozwiązania połączeń instalacji1) z przewodami linii wymagają rozwiązań systemowych i nie powinno być tu miejsca na indywidualizowanie. Z powyższego również należy wnosić, że wykonanie projektu pilotażowego, uruchomienie instalacji1) oraz opracowanie rozwiązania nadającego się do powszechnego zastosowania powinno być objęte patronatem państwowym i realizowane w ścisłym powiązaniu z właściwymi resortami, nie inaczej.
Na zakończenie warto podkreślić, że słupy hybrydowe dopiero przy obecnym poziomie techniki mają możliwość zaistnienia, co jest miarą innowacyjności tego rozwiązania. Z doświadczenia zawodowego autora wynika, że wszelkie kwestie techniczne, w tym budowlano-montażowe i organizacyjne, nie będą jakąkolwiek przeszkodą w zastosowaniu słupów hybrydowych. Przeciwnie, będą pożądanym impulsem do dalszego rozwoju techniki, technologii, produkcji i budownictwa elektroenergetycznego.
Literatura
- Ustawa z dnia 22 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (DzU 2016 poz. 925) – ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (DzU 2017, poz. 1148, z późniejszymi zmianami) –
- Materiały z konferencji PTPiRE „Magazyny energii – niezbędny element wdrożenia inteligentnych sieci”, Lidzbark Warmiński, 17–18 kwietnia 2013 r.
- E. Niewiedział, R. Niewiedział, Sieć elektroenergetyczna na terenach wiejskich. Potrzeby rozwojowe i modernizacyjne. „Energia elektryczna” – kwiecień 2012 oraz wszystkie źródła przywołane w tej publikacji.