Oświetlenie awaryjne w świetle normy PN‑EN 60598-2-22:2015-01 P - cechowanie opraw i wybrane badania (część 2)

Od dnia 1 stycznia 2018 r. obowiązuje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 14 listopada 2017 r., zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2017 r., poz. 2285), w którym postanowienia § 181 nie uległy zmianie.

Zgodnie z § 181 ust. 1 [1] budynek, w którym zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi oraz poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej. Dodatkowo należy wyposażać je w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne).

Zgodnie z § 181 ust. 2 [1] awaryjne oświetlenie zapasowe należy stosować w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do uwarunkowań wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w pomieszczeniu.

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne należy stosować w pomieszczeniach (§ 181 ust. 3 pkt 1 [1]):

• widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych,
• audytoriów, sal konferencyjnych, czytelni, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych, przeznaczonych dla ponad 200 osób,
• wystawowych w muzeach,
• o powierzchni netto ponad 1000 m² w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
• o powierzchni netto ponad 2000 m² w budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego oraz w budynkach produkcyjnych i magazynowych.

Dotyczy to również dróg ewakuacyjnych (§ 181 ust. 3 pkt 2 [1]):

• z pomieszczeń wymienionych powyżej,
• oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
• w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do użytku osób o ograniczonej zdolności poruszania się,
• w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego (§ 181 ust. 5). Nie jest ono wymagane w pomieszczeniach, w których awaryjne oświetlenie zapasowe zapewnia oświetlenie przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego (§ 181 ust. 4). Natomiast w pomieszczeniu, które jest użytkowane przy wyłączonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie dodatkowe, zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, służące uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji (§ 181 ust. 6).

Zgodnie z § 181 ust. 7 wraz z załącznikiem, oprawy oświetleniowe oraz instalacje oświetlenia awaryjnego należy konstruować i wykonywać zgodnie z Polskimi Normami, tj.:

• PN-EN 1838:2005 P Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne,
• PN-EN 50172:2005 P Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego,
• PN-IEC 60364-5-56:1999 P zastąpionej PN-HD 60364-5-56:2010 P Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa – choć w DzU z 2017 r., poz. 2285, jest wskazana PN‑IEC 60364‑5‑56:2010.

W postanowieniach ogólnych norma PN-EN 1838:2005 P wskazuje, że w celu zapewnienia właściwej widzialności umożliwiającej ewakuację wymaga się, aby były oświetlone strefy przestrzeni.

Z wymagania tego wynika wskazanie umieszczania opraw oświetleniowych co najmniej 2 m nad podłogą.

Znaki przy wszystkich wyjściach awaryjnych i wzdłuż dróg ewakuacyjnych powinny być tak oświetlone, aby jednoznacznie wskazywały drogę ewakuacji do bezpiecznego miejsca.

Gdy nie jest możliwe bezpośrednie dostrzeżenie wyjścia awaryjnego, to w celu jego wskazania powinien być umieszczony oświetlony znak kierunkowy (lub szereg znaków).

W celu zapewnienia odpowiedniego natężenia oświetlenia, oprawy oświetleniowe do oświetlenia ewakuacyjnego, zgodne z EN 60598-2-22, powinny być usytuowane w pobliżu (w obrębie 2 m mierzonych w poziomie) każdych drzwi wyjściowych oraz w takich miejscach, gdy to konieczne, aby zwrócić uwagę na potencjalne niebezpieczeństwo lub umieszczony sprzęt bezpieczeństwa.

Zatem oprawy powinny być umieszczane:

• przy każdych drzwiach wyjściowych przeznaczonych do wyjścia ewakuacyjnego,
• w obrębie 2 m mierzonych w poziomie schodów, tak by każdy stopień był oświetlony bezpośrednio,
• w obrębie 2 m mierzonych w poziomie każdej zmiany poziomu,
• obowiązkowo przy wyjściach ewakuacyjnych i znakach bezpieczeństwa,
• przy każdej zmianie kierunku,
• przy każdym skrzyżowaniu korytarzy,
• na zewnątrz i w pobliżu każdego wyjścia końcowego,
• w obrębie 2 m mierzonych w poziomie każdego punktu pierwszej pomocy,
• w obrębie 2 m mierzonych w poziomie każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.

Jeśli punkty pierwszej pomocy lub urządzenia przeciwpożarowe i przyciski alarmowe nie znajdują się na drodze ewakuacyjnej ani w strefie otwartej, to powinny one być tak oświetlone, aby natężenie oświetlenia na podłodze w ich pobliżu wynosiło co najmniej 5 lx.

Wynika stąd konieczność stosowania polskich norm, w tym normy PN-EN 60598-2-22:2015 P Oprawy oświetleniowe. Część 2-22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego.

Cechowanie opraw oświetleniowych wg PN-EN 60598-2-22:2015-01 P

Norma PN-EN 60598-2-22:2015‑01 P opisuje wymagania dotyczące opraw oświetleniowych do oświetlenia awaryjnego, z lampami elektrycznymi zasilanymi ze źródeł zasilania awaryjnego o napięciu nieprzekraczającym 1000 V.

W normie podano ogólne wymagania dla urządzeń do oświetlenia awaryjnego. W niniejszej części ww. normy nadal używa się terminu „lampa”, który obejmuje także „źródło(-a) światła” w stosownych przypadkach.

Zgodnie z PN-EN 60598-2-22:2015-01 P [5] oprawy awaryjne powinny być oznaczane (cechowane) według postanowień IEC 60598-1, Dział 3, łącznie z poniższymi wymaganiami.

Oprawy oświetleniowe powinny być czytelnie cechowane z podaniem znamionowego napięcia zasilania lub zakresem(-ami) znamionowego napięcia zasilania.

Oprawy oświetleniowe powinny być czytelnie cechowane szczegółowymi informacjami o ich klasyfikacji, zgodnie z normatywnym załącznikiem B normy PN‑EN 60598-2-22:2015-01P [3].

Wszystkie te informacje powinny znajdować się w miejscu widocznym po zainstalowaniu oprawy oświetleniowej. Natomiast w przypadku oprawy oświetleniowej z wymienialnymi lampami (źródłami światła) powinny być czytelnie cechowane szczegółowymi informacjami o właściwej lampie zamiennej (źródle zamiennym), w miejscu widocznym podczas jej wymiany. Gwarantuje to, że znamionowy strumień świetlny opraw awaryjnych może być osiągnięty.

Informacje dotyczące prawidłowej lampy zamiennej (źródła zamiennego) mogą obejmować: numer, typ, napięcie znamionowe, moc znamionową itp.

Tam, gdzie to uzasadnione, dodatkowo do oznakowania t_a, w oznakowaniu lub w ulotce informacyjnej dołączonej do oprawy oświetleniowej, powinien być podany zakres temperatury otoczenia.

Oprawy awaryjne, w których zastosowano wymienialne bezpieczniki i/lub wymienialne lampki kontrolne, powinny być oznaczane (w sposób widoczny podczas konserwacji) ze szczegółowymi informacjami o danych tych bezpieczników i/lub lampek kontrolnych.

W przypadku testowania ręcznego, urządzenia testujące stosowane do symulacji awarii zasilania podstawowego, tam, gdzie ma to zastosowanie, powinny być czytelnie oznakowane w taki sposób, aby oznakowanie było widoczne podczas kontroli rutynowej.

Oprawy awaryjne z własnym zasilaniem powinny być czytelnie cechowane informacjami niezbędnymi do prawidłowej wymiany akumulatora (powinny być widoczne podczas konserwacji), obejmującymi technologię akumulatora (np. NiMH), napięcie znamionowe, pojemność, zakres temperatur, klasyfikację temperaturową i system ładowania. Natomiast oprawy zawierające niewymienialny(-e) akumulator(-y) powinny być oznaczane w taki sposób, aby informacje mogły być widoczne po zainstalowaniu oprawy oświetleniowej, w celu wskazania, że akumulator jest niewymienialny.

W ulotce informacyjnej dołączonej do oprawy oświetleniowej producent powinien określić, czy źródła światła lub akumulator są niewymienialne.

Akumulatory w oprawach awaryjnych z własnym zasilaniem powinny być cechowane przez podanie roku i miesiąca lub roku i tygodnia produkcji.

W oprawach awaryjnych z własnym zasilaniem z wymienialnymi akumulatorami należy pozostawić miejsce na etykiecie akumulatora w celu umożliwienia oznakowania, przez instalatora lub technika odbierającego, daty włączenia akumulatora do eksploatacji.

W przypadku opraw oświetleniowych z niewymienialnymi akumulatorami na akumulatorze lub na etykiecie akumulatora należy przewidzieć miejsce do oznakowania datą włączenia do eksploatacji, w celu przestrzegania podczas konserwacji.

Oprawy awaryjne zespolone (oprawa oświetleniowa zawierająca dwa źródła światła lub więcej, z których co najmniej jedno jest zasilane ze źródła zasilania awaryjnego, a pozostałe ze źródła oświetlenia podstawowego) powinny być cechowane (w sposób widoczny podczas konserwacji) szczegółowymi informacjami dotyczącymi właściwych lamp zamiennych dla wszystkich lamp.

Jeżeli lampy użyte w obwodzie awaryjnym i obwodzie zasilania podstawowego różnią się, to ich typy powinny być łatwo identyfikowalne.

Oprawki do lamp oświetlenia awaryjnego w oprawach zespolonych powinny być wyróżnione zieloną kropką, o średnicy co najmniej 5 mm, która powinna być widoczna podczas wymiany lampy.

Dla opraw wbudowywanych informacje dotyczące elementów, które podlegają konserwacji mogą być umieszczone wewnątrz oprawy, tak aby mogły być widoczne po odjęciu elementu optycznego.

W ulotce informacyjnej dołączonej do oprawy awaryjnej z własnym zasilaniem producent powinien zamieścić informację o konieczności wymiany akumulatora lub całej oprawy (jeśli ma niewymienialną(-e) lampę(-y) i/lub akumulator), gdy oprawa nie utrzymuje już swojego znamionowego czasu pracy po odpowiednim okresie ładowania.

W ulotce informacyjnej dołączonej do oprawy oświetleniowej producent powinien podać szczegółowe informacje o urządzeniach testujących umieszczonych w oprawie lub stosowne instrukcje, jeżeli urządzenia testujące są dostarczane oddzielnie. Instrukcje powinny zawierać szczegóły procedur testujących.

W ulotce informacyjnej dołączonej do oprawy oświetleniowej producent powinien podać szczegółowe informacje o przewodach łączeniowych, które mogą być użyte pomiędzy oprawą z własnym zasilaniem, sprzężoną (oprawa awaryjna z własnym zasilaniem zasilana ciągle lub nieciągłe, a także zapewniająca zasilanie awaryjne oprawie peryferyjnej) a połączoną z nią oprawą awaryjną peryferyjną (oprawa oświetleniowa zasilana ciągle lub nieciągłe, której zasilanie awaryjne pochodzi z powiązanej oprawy awaryjnej z własnym zasilaniem, sprzężonej). Powinna być określona maksymalna długość przewodów ograniczająca spadek napięcia do 3%.

W ulotce informacyjnej dołączonej do opraw awaryjnych z własnym zasilaniem producent powinien podać szczegółowe informacje o każdym urządzeniu, które zmienia tryb pracy. Producent powinien udostępnić dane fotometryczne opisane w artykule [3].

Procedura normalnego przygotowania oprawy oświetleniowej do użytkowania powinna być podana w instrukcjach instalacji producenta.

Instrukcje montażu opraw oświetleniowych przeznaczonych do połączeń typu zewnętrzna wtyczka i gniazdo wtyczkowe, bez zabezpieczeń zapobiegających przypadkowemu rozłączeniu, powinny być dostarczane wraz z ostrzeżeniem: „Oprawa ta przeznaczona jest wyłącznie do montażu w miejscach, gdzie wtyczka i gniazdo wtyczkowe są chronione przed niekontrolowanym rozłączeniem”.

Oprawy awaryjne montowane na oświetleniowych systemach szynoprzewodowych powinny być oznaczane w taki sposób, aby informacje mogły być widoczne po zainstalowaniu oprawy oświetleniowej i wskazywały, że są to oprawy awaryjne i nie powinny być regulowane przez osoby nieupoważnione.

W ulotce informacyjnej dołączonej do regulowanej oprawy awaryjnej montowanej na oświetleniowym systemie szynoprzewodowym producent powinien dostarczyć dane fotometryczne.

Odporność na ciepło, ogień i prądy pełzające

Zgodnie z PN-EN 60598-2-22:2015-01 P [5] należy stosować postanowienia IEC 60598-1, Dział 13, łącznie z poniższymi wymaganiami.

W przypadku opraw awaryjnych zawierających akumulator, każda część lub komponent oprawy, która może się przemieścić i zetknąć z akumulatorem, lub wyprowadzenia z ładowarki do akumulatora, lub obwód ładowania, powinny przejść z wynikiem pozytywnym próbę rozżarzonym drutem według IEC 60598-1 rozdział 13.3.2 w temperaturze probierczej wynoszącej 850°C.

Nie wymaga się poddawania tej próbie w 850°C innych części oprawy, które nie spełniają funkcji ochronnej.

Tam, gdzie ruchoma skrzynka sterująca w odległości 1 m nie zawiera akumulatorów ani przewodów ładowania, nie jest wymagany specjalny przewód.

Nie wymaga się poddawania tej próbie w 850°C innych części oprawy, które nie spełniają funkcji ochronnej.

Tam, gdzie ruchoma skrzynka sterująca w odległości 1 m nie zawiera akumulatorów ani przewodów ładowania, nie jest wymagany specjalny przewód.

Zaleca się, aby w przypadku zdalnej skrzynki sterowania z przewodem przyłączeniowym krótszym niż 1 m, zawierającej akumulator lub przewody ładowania, przewody te umieszczać w osłonie spełniającej wymaganie rozżarzonego drutu w temperaturze 850°C lub by były to kable ognioodporne. W tym przypadku zgodność sprawdza się za pomocą badania opisanego w IEC 60598-1 rozdział 13.3.2.

Praca w wysokiej temperaturze

Jak wynika z PN-EN 60598-2-22:2015-01 P [5] oprawy awaryjne powinny być zdolne do zadowalającej pracy w trybie awaryjnym w temperaturze otoczenia wynoszącej 70°C co najmniej przez połowę znamionowego czasu tego trybu. Zgodność sprawdza się przez przeprowadzenie z wynikiem pozytywnym poniższej próby.

Należy porównać względne strumienie świetlne oprawy oświetleniowej pracującej w trybie awaryjnym w temperaturze otoczenia wynoszącej 25°C i 70°C.

Akumulator powinien być ładowany przez 24 godziny przy znamionowym napięciu zasilającym. Następnie oprawa awaryjna powinna być umieszczona w komorze probierczej mającej miernik światła zdalnie sterowany o stałej geometrii w stosunku do oprawy oświetleniowej.

Po ustaleniu się temperatury we wnętrzu komory oprawę oświetleniową należy odłączyć od zasilania i zmierzyć względny strumień świetlny po upływie 60 s od momentu przerwania zasilania.

Oprawa oświetleniowa powinna być usunięta z komory, a akumulator, po całkowitym rozładowaniu, jest ładowany przez 24 godziny przy znamionowym napięciu zasilającym.

Wnętrze komory probierczej powinno być podgrzane do temperatury otoczenia wewnątrz, wynoszącej 70°C. Następnie oprawa awaryjna powinna być ponownie umieszczona w tej samej pozycji co w poprzednim badaniu.

Po 1 godzinie oprawę oświetleniową należy uruchomić ze źródeł zasilania awaryjnego. Obserwowany względny strumień świetlny nie powinien spaść poniżej 50% wartości początkowej po 60 s od momentu przełączenia na źródło zasilania awaryjnego oraz w dowolnym czasie dłuższym od 60 s do połowy znamionowego czasu trwania trybu awaryjnego.

W przypadku systemów baterii centralnej napięcie uważa się za stałe i akumulator może być zastąpiony zasilaczem. Napięciem probierczym jest znamionowe napięcie oprawy awaryjnej.

Miernik światła może mieć głowicę fotometryczną poza obudową, a zatem nie ma wpływu na nią temperatura otoczenia. Można to osiągnąć przez zastosowanie okna z przezroczystego szkła, światłowodów itp.

Podsumowanie

Artykuł przybliża tylko kilka wymagań, które znajdują się w normie PN-EN 60598-2-22:2015-01 P.

W kolejnym artykule przyjrzymy się wymaganiom stawianym akumulatorom instalowanym wewnątrz opraw awaryjnych.

Literatura

1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity DzU z 2015 r., poz. 1422 z późn. zm.).
2. J. Wiatr, Oświetlenie awaryjne w budynkach – wymagania i zasady zasilania. Zeszyty dla elektryków – nr 2. wyd. 2, Dom Wydawniczy Medium, Warszawa 2012.
3. K. Kuczyński, Oświetlenie awaryjne w świetle normy PN-EN 60598-2-22:2015-01 P Klasyfikacja opraw i wybrane badania (część 1.), „elektro.info” 10/2017.
4. PN-EN 1838:2005 P.5. Norma PN-EN 60598-2-22:2015‑01 P.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!