Wykorzystanie zespołów prądotwórczych do tymczasowego zasilania elektroenergetycznych sieci nn
Zespoły prądotwórcze mogą zostać wykorzystane do tymczasowego zasilania sieci elektroenergetycznych nn pod warunkiem przystosowania instalacji elektrycznych w zasilanych budynkach do tymczasowych warunków zasilania.
Sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia należą do sieci rozdzielczych przeznaczonych do zasilania w energię elektryczną
budynków lub innych obiektów budowlanych. Wykonywane są w układzie promieniowym lub magistralnym oraz bardzo rzadko w układzie dwupromieniowym. Budynki mieszkalne są do nich przyłączane za pośrednictwem przyłączy kablowych lub napowietrznych.
Zobacz także
Impakt SA Nowa rodzina zasilaczy PowerWalker UPS VFI EVS 5 kVA z magazynami energii
Seria PowerWalker VFI EVS to nowa generacja zasilaczy UPS, oferująca długi czas podtrzymania dzięki zastosowaniu baterii LiFePO4 o 40% mniejszej masie i wymiarach w odniesieniu do klasycznych baterii kwasowo-ołowiowych....
Seria PowerWalker VFI EVS to nowa generacja zasilaczy UPS, oferująca długi czas podtrzymania dzięki zastosowaniu baterii LiFePO4 o 40% mniejszej masie i wymiarach w odniesieniu do klasycznych baterii kwasowo-ołowiowych. Zastosowana topologia podwójnej konwersji (VFI-SS-311) gwarantuje najwyższy poziom bezpieczeństwa, a wyspecjalizowane układy utrzymują współczynnik mocy PF na poziomie > 0.99. Oczywiście zależy on od podłączonych urządzeń odbiorczych. Wszelkie informacje o stanie UPS widoczne są na...
Riello Delta Power Sp. z o.o. Projekt przygotowania zespołów prądotwórczych na potrzeby funkcjonowania nowych bloków gazowo-parowych w elektrowni
Firma Riello Delta Power Sp. z o.o. na przełomie lat 2022 i 2023 zrealizowała projekt zabudowy, produkcji, dostarczenia i instalacji dwóch zespołów prądotwórczych na potrzeby funkcjonowania nowych bloków...
Firma Riello Delta Power Sp. z o.o. na przełomie lat 2022 i 2023 zrealizowała projekt zabudowy, produkcji, dostarczenia i instalacji dwóch zespołów prądotwórczych na potrzeby funkcjonowania nowych bloków gazowo-parowych w jednej z kluczowych dla polskiego systemu energetycznego elektrowni w Polsce północno-zachodniej.
mgr inż. Dariusz Zgorzalski, EVER Sp. z o.o. Wybrane aspekty wymagań zasilaczy stosowanych do urządzeń przeciwpożarowych – na przykładzie zasilacza do napędów bram napowietrzających UZS-230V-1kW-1F firmy EVER
W poprzednich częściach dowiodłem, że zasilacze do bram napowietrzających stanowią istotny element systemu wentylacji pożarowej, od strony formalnej muszą posiadać świadectwo dopuszczenia CNBOP-PIB, a...
W poprzednich częściach dowiodłem, że zasilacze do bram napowietrzających stanowią istotny element systemu wentylacji pożarowej, od strony formalnej muszą posiadać świadectwo dopuszczenia CNBOP-PIB, a stosowanie niecertyfikowanych UPSów niesie za sobą ryzyko istotnych konsekwencji. Podkreśliłem, że świadectwo dopuszczenia CNBOP-PIB jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym. Kompatybilność funkcjonalna, elektryczna i mechaniczna całego systemu jest podstawą do tego, aby urządzenia działały...
Z uwagi na zaliczenie tych obiektów do III kategorii zasilania zgodnie z podziałem przyjętym w gospodarce elektroenergetycznej, nie są one wyposażane w źródła zasilania rezerwowego lub awaryjnego. Zdarzenia, jakie pojawiły się po pierwszych opadach śniegu, które spowodowały brak dostaw energii elektrycznej do szeregu gospodarstw domowych wskutek awarii sieci elektroenergetycznych spowodowanej nieprzewidywalnymi zjawiskami atmosferycznym, wymuszają potrzebę opracowania sposobów tymczasowego zapewnienia dostaw energii elektrycznej w sytuacjach awaryjnych.
Jedynym sposobem jest wykorzystanie zespołów prądotwórczych. Takie rozwiązanie wymaga przygotowania układu przyłączenia zespołu do sieci elektroenergetycznej oraz przystosowania instalacji elektrycznych do poboru mocy o wartości ograniczonej do niezbędnych potrzeb socjalnych.
Zasady obliczania mocy zapotrzebowanej w budynkach mieszkalnych
Dla mieszkań w budynkach wielorodzinnych lub budynków jednorodzinnych o podstawowym wyposażeniu, zgodnie z wymaganiami N SEP-E 002 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych. Podstawy planowania, należy przyjmować wartości mocy zapotrzebowanej PM1 nie niższe niż*):
- 12,5 kW, dla mieszkań posiadających zaopatrzenie w ciepłą wodę z zewnętrznej centralnej sieci grzewczej,
- 30 kW, dla mieszkań nieposiadających zaopatrzenia w ciepłą wodę z zewnętrznej sieci grzewczej,
- 7 kW w przypadku instalacji modernizowanych.
Oprócz mocy zapotrzebowanej przez mieszkania występuje zapotrzebowane mocy przez odbiorniki administracyjne (do tych odbiorników należy również zaliczyć urządzenia ppoż. instalowane w budynku).
Moc zapotrzebowana przez wielorodzinny budynek mieszkalny, zgodnie z N SEP-E-002 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych. Podstawy planowania, należy obliczyć ze wzoru:
gdzie:
PM1 – moc zapotrzebowana przez pojedyncze mieszkanie, w [kW],
n – liczba mieszkań zasilanych z jednego WLZ-tu, w [-],
kj – współczynnik jednoczesności określony w N SEP-E 002 lub odczytany z rys. 1., w [-],
PA – moc zapotrzebowana przez odbiorniki administracyjne, ustalona w uzgodnieniu z inwestorem (administratorem budynku), w [kW].
W praktyce nie zawsze spełnienie wymagań normy jest możliwe.
Norma dotyczy budynków wznoszonych po 2002 roku. Jej zalecenia są stosowane w praktyce projektowej, mimo że nie jest normą przeznaczoną do obowiązkowego stosowania.
Rozbieżności w mocach przyjmowanych w praktyce wynikają głównie z możliwości technicznych eksploatowanych sieci elektroenergetycznych.
Rys. 1. Wartości współczynnika jednoczesności kj’ dla wybranych grup odbiorników energii elektrycznej w budynkach mieszkalnych, w zależności od liczby mieszkań wg przepisów niemieckich [H. Markiewicz; A. Klajn – Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych. Podstawy planowania i obliczeń – podręczniki INPE dla elektryków – zeszyt 7 – 2005 r.], gdzie: 1 – ogrzewanie akumulacyjne, 2 – ogrzewanie bezpośrednie, 3 – odbiorniki ogólnego przeznaczenia, 4 – przepływowe ogrzewacze wody
W przypadku sieci znajdujących się w eksploatacji najbardziej wiarygodne wyniki dają pomiary obciążeń, które są wykonywane przez spółki dystrybucyjne.
W warunkach awaryjnych moce zapotrzebowane muszą zostać zmniejszone do niezbędnych potrzeb socjalnych pozwalających na korzystanie z oświetlenia, lodówki oraz telewizora lub radia. Skutkuje to zmniejszeniem mocy szczytowej możliwej do pobrania przez pojedyncze mieszkanie lub budynek jednorodzinny do wartości (2–3) kW.
Przy takim założeniu, należy korzystając z charakterystyki odzwierciedlającej współczynnik jednoczesności funkcji liczby odbiorców przedstawionej na rys. 1. dla odbiorników ogólnego przeznaczenia wyznaczyć wartość mocy zapotrzebowanej dla sieci elektroenergetycznej objętej tymczasowym zasilaniem realizowanym z wykorzystaniem zespołu prądotwórczego.
W kwestii odbiorników administracyjnych minimalną moc niezbędną przy zasilaniu tymczasowym należy uzgodnić z administratorem budynku.
Układy sieci elektroenergetycznych nn, zasilające odbiory komunalne
Stosowane w praktyce układy sieci elektroenergetycznych nn umożliwiają przyłączenie generatora zespołu prądotwórczego do szyn rozdzielnicy niskiego napięcia stacji transformatorowej. Układ współpracy zespołu prądotwórczego z siecią elektroenergetyczną musi uniemożliwiać:
- równoległą pracę zespołu prądotwórczego z systemem elektroenergetycznym (SEE),
- wsteczne podanie napięcia z generatora zespołu prądotwórczego do SEE.
Na rys. 2, rys. 3 i rys. 4 zostały przedstawione schematy sieci elektroenergetycznych nn, stosowane w praktyce.
Sposób przyłączenia zespołu prądotwórczego przedstawia rys. 5.
W takim przypadku instalacje elektryczne przyłączonych budynków muszą zostać przygotowane do zasilania tymczasowego. W tym celu w instalacjach elektrycznych budynków należy wykonać układ automatyki umożliwiającej przełączenie zasilania poszczególnych odbiorców na tor zasilania tymczasowego, w którym należy zainstalować aparat ograniczający moc do wartości minimum socjalnego.
Przykładowe rozwiązanie układu zasilania odbiorców umożliwiające automatyczne przejście na warunki zasilania tymczasowego przedstawia rys. 6.
Rys. 5. Sposób przyłączenia zespołu prądotwórczego do tymczasowego zasilania sieci elektroenergetycznej nn; rys. J. Wiatr
Rys. 6. Przykład układu sterowania umożliwiającego automatyczne przełączenie odbiorników mieszkaniowych na warunki zasilania tymczasowego; rys. J. Wiatr
Generator zespołu prądotwórczego należy uziemić. Można do tego celu wykorzystać istniejące uziemienie transformatora, pod warunkiem spełniania przez nie warunku R ≤ 5 Ω.
Przyłączenie zespołu prądotwórczego należy wykonać w sposób gwarantujący niemożliwość podania napięcia z dwóch źródeł jednocześnie oraz podania napięcia z generatora zespołu prądotwórczego do Systemu Elektroenergetycznego (SEE).
Dobór mocy zespołu prądotwórczego
Bardzo istotnym problemem jest dobór mocy zespołu prądotwórczego tak, by zagwarantować pokrycie mocy zapotrzebowanej przez zasilane odbiorniki.
Za podstawę doboru mocy zespołu prądotwórczego należy przyjąć wartość mocy czynnej zapotrzebowanej oraz mocy biernej zapotrzebowanej przez zasilane odbiorniki.
Moc czynną zapotrzebowaną należy wyznaczyć z następującego wzoru:
gdzie:
PZ – moc czynna zapotrzebowana czynna, w [kW],
kj – współczynnik jednoczesności, w [-],
Pi – moc czynna i-tego odbiornika objętego systemem zasilania awaryjnego, w [kW].
Kolejnym krokiem jest obliczenie mocy biernej zapotrzebowanej, którą należy wyznaczyć w następujący sposób:
gdzie:
QZ– moc bierna zapotrzebowana, w [kvar],
cos φi – współczynnik mocy i-tego odbiornika objętego systemem zasilania gwarantowanego, w [-].
Na podstawie obliczonej wartości mocy czynnej zapotrzebowanej oraz mocy biernej zapotrzebowanej należy obliczyć współczynnik mocy cos φZ:
gdzie:
cos φZ– współczynnik mocy obliczony na podstawie mocy czynnej zapotrzebowanej oraz mocy biernej zapotrzebowanej, w [-].
Kolejnym krokiem jest obliczenie minimalnej mocy czynnej, jaką musi dysponować generator zespołu prądotwórczego.
Wyznaczenie mocy pozornej na podstawie mocy czynnej zapotrzebowanej oraz mocy biernej zapotrzebowanej ze wzoru:
może prowadzić do błędnych wyników.
Względne obciążenie generatora mocą czynną można określić współczynnikiem wykorzystania, który należy obliczyć z poniższego wzoru:
Wymagana minimalna moc czynna zespołu prądotwórczego musi spełniać następującą nierówność:
Obliczony ze wzoru (6) współczynnik wykorzystania p należy podstawić do wzoru (7). W przypadku gdy p ≤ 1, do wzoru (7) należy wstawić wartość 1.
Wartość współczynnika mocy cos φnG należy przyjąć zgodnie z DTR zespołu prądotwórczego.
W przypadku braku informacji w tym zakresie można przyjmować cos φnG = 0,8.
Moc pozorna zespołu prądotwórczego musi spełniać następującą nierówność:
gdzie:
PGmin – minimalna mocy czynna, jaką musi pokryć generator zespołu prądotwórczego, w [kW].
Mała wartość współczynnika mocy powoduje zmniejszenie siły elektromotorycznej generatora wskutek rozmagnesowującego działania składowej biernej prądu obciążenie.
Jeżeli generator oddaje większą moc bierną niż znamionowa, ze względu na konieczność utrzymania napięcia znamionowego i nieprzeciążanie wirnika należy zmniejszyć moc czynną obciążenia. W dopuszczalnych dla prądów wirnika granicach, automatyka zespołu prądotwórczego reguluje wartość prądu wzbudzenia utrzymując na stałym poziomie wartość napięcia wyjściowego generatora.
Zatem wytwarzanie energii elektrycznej przez generator zespołu prądotwórczego przy współczynniku mocy cos φZ < cos φnG skutkuje koniecznością zwiększenia jego mocy pozornej (S) do wartości umożliwiającej pełne pokrycie mocy czynnej zapotrzebowanej oraz mocy biernej zapotrzebowanej QZ.
Wprowadzanie układów kompensacji mocy biernej (szczególnie indukcyjnej) jest niewskazane ze względu na charakter pracy źródła zasilającego. W konsekwencji może doprowadzić do przedwczesnego zniszczenia kondensatorów.
Ponieważ projektowane zasilanie tymczasowe dotyczy istniejących sieci nn, istnieje możliwość wykonania pomiarów po wymuszeniu przejścia przez przełączane odbiory na warunki zasilania tymczasowego. Pozwoli to na bardzo precyzyjne oszacowanie mocy zespołu prądotwórczego niezbędnego do zasilania tymczasowego określonej sieci elektroenergetycznej nn. Uzyskane w wyniku pomiarów wartości mocy czynnej oraz mocy biernej i współczynnika mocy posłużą wówczas do obliczenia wymaganej mocy zespołu z wykorzystaniem wzorów (4) – (8).
Ochrona przeciwporażeniowa w warunkach zasilania z generatora zespołu prądotwórczego
Oprócz problemów z mocą, która może zostać pobrana w czasie funkcjonowania układu zasilania tymczasowego, pojawiają się problemy z zachowaniem skutecznej ochrony przeciwporażeniowej zgodnie z wymaganiami normy PN HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Część 4-41: Ochrona przed porażeniem elektrycznym.
Problemy te wynikają z fizyki pracy generatora zespołu prądotwórczego, w którym podczas zwarć występuje zmienność drogi strumieni magnetycznych, skutkująca zamiennością parametrów obwodu zwarciowego w znacznych graniach.
Zespół prądotwórczy w stosunku do systemu elektroenergetycznego jest źródłem „miękkim”, w którym impedancja obwodu zwarciowego ulega szybkim zmianom w czasie zwarcia (przyjmuje się, że system elektroenergetyczny charakteryzuje się stałą impedancją obwodu zwarciowego z uwagi na dużą wartość mocy zwarciowej).
W chwili wystąpienia zwarcia ulega zmianie rozpływ strumieni magnetycznych w generatorze zespołu prądotwórczego. Rozpływy strumieni w generatorze podczas zwarcia przedstawia rys. 7.
W początkowej fazie zwarcia nazywanej stanem podprzejściowym, wskutek działania klatki tłumiącej, strumień główny wytwarzany przez prądy płynące w uzwojeniu stojana jest wypychany poza wirnik (rys. 7a). W stanie tym reaktancja generatora charakteryzuje się małą wartością, wynoszącą przeciętnie (10–15)% wartości znamionowej. Stan ten trwa bardzo krótko ze względu na małą wartość elektromagnetycznej stałej czasowej T, wynoszącej dla generatorów nn średnio 0,01 s.
Rys. 7. Przebieg wypychanego poza wirnik strumienia stojana w czasie zwarcia: a) stan podprzejściowy, b) stan przejściowy, c) stan ustalony [2]; rys. J. Wiatr
Działanie klatki tłumiącej ze względu na małą wartość jej rezystancji szybko ustaje, co skutkuje powolnym wchodzeniem strumienia głównego w wirnik. Stan ten nazywany stanem przejściowym charakteryzuje wzrost reaktancji generatora, która dla generatorów nn wynosi średnio (30–40)% wartości znamionowej generatora.
Generator w krótkim czasie przechodzi w stan ustalony zwarcia, co objawia się dalszym wzrostem reaktancji obwodu zwarciowego. W stanie ustalonym zwarcia strumień główny oraz strumień wzbudzenia zamykają się przez wirnik generatora. Ponieważ kierunki tych strumieni są przeciwne, strumień wypadkowy ulega silnemu zmniejszeniu. Zjawisko to prowadzi do gwałtownego wzrostu reaktancji generatora, która dla generatorów nn wynosi (200–300)% wartości reaktancji znamionowej generatora.
Rys. 8. Unormowane charakterystyki: a) zmienności reaktancji zwarciowej generatora , b) zmienności prądu zwarciowego generatora, przy zwarciu na jego zaciskach - patrz: opis po prawej; rys. J. Wiatr
W zespołach prądotwórczych konstruowanych obecnie, instalowany jest regulator prądu wzbudzenia wyposażony w układ forsowania, który pozwala podczas zwarcia na utrzymanie określonej wartości reaktancji generatora. Wartość ta charakteryzowana jest krotnością prądu znamionowego generatora, utrzymywaną przez czas nie dłuższy niż 10 s.
Ograniczenie czasowe utrzymywania określonej wartości reaktancji generatora podczas zwarcia wynika z warunku wytrzymałości izolacji uzwojeń generatora. Wydłużenie tego czasu może skutkować zniszczeniem izolacji uzwojeń generatora.
Na rys. 8. przedstawiono uproszczone charakterystyki zmienności reaktancji zwarciowej w generatorze nowoczesnego zespołu prądotwórczego oraz zmienności prądu zwarciowego na jego zaciskach. Parametry obwodu zwarciowego ulegają szybkim zmianom, co powoduje trudności w uzyskaniu skutecznej ochrony przeciwporażeniowej w odległej instalacji odbiorczej.
W nowoczesnych zespołach prądotwórczych producent zapewnia (wskutek działania układów automatyki) utrzymanie prądu zwarciowego na zaciskach generatora o wartości 3·In przez 10 s (dłuższe utrzymywanie takiego stanu grozi zniszczeniem izolacji uzwojeń). Dzięki czemu do obliczeń skuteczności samoczynnego wyłączenia można przyjmować wartość reaktancji zwarciowej generatora Xk1G (na jego zaciskach) wyliczoną ze wzoru (9):
gdzie:
UnG – napięcie znamionowe generatora zespołu prądotwórczego, w [kV],
SnG – moc znamionowa generatora zespołu prądotwórczego, w [MVA],
XnG – znamionowa reaktancja generatora, w [Ω].
Pomimo to reaktancja obwodu zwarcia generatora zespołu prądotwórczego jest znacznie większa od impedancji zwarciowej transformatora przyłączonego do SEE o takiej samej mocy.
Dla porównania tych wartości w tab. 1. zostały przedstawione impedancje wybranych transformatorów oraz generatorów.
Przez 10 s, kiedy działa układ forsowania wzbudzenia, reaktancja ta jest większa ponad siedmiokrotnie od impedancji transformatora, a po ustaniu działania układu forsowania wzbudzenia – ponad dwudziestokrotnie.
W przypadku gdy zespół prądotwórczy jest oddalony o kilkanaście metrów od zasilanej rozdzielnicy, wartość impedancji obwodu zwarciowego w dalszym ciągu rośnie i powoduje dalsze zmniejszanie się prądów zwarciowych.
Znaczna wartość reaktancji obwodu zwarciowego zasilanego przez generator zespołu prądotwórczego może być powodem nieskutecznej ochrony przeciwporażeniowej w instalacji, w której zastosowano samoczynne wyłączenie zasilania. Obwód zwarciowy dla potrzeb ochrony przeciwporażeniowej przedstawia rys. 9.
Odmienność warunków zasilania z zespołu prądotwórczego w odniesieniu do Systemu Elektroenergetycznego
System Elektroenergetyczny (SEE) jest zasilany przez kilkadziesiąt generatorów przyłączonych za pośrednictwem transformatorów blokowych do sieci elektroenergetycznych WN pracujących w układzie zamkniętym.
Moc zwarciowa SEE w uproszczeniu jest określana jako nieskończona, podczas gdy w odniesieniu do zespołu prądotwórczego posiada ona wartość ograniczoną (patrz: rys. 5.). Wartość jej w różnych punktach sieci przyłączonych do SEE ma wartości skończone, ale wartości ich są duże.
Przeciętnie wartość mocy zwarciowej odniesiona do strony SN w GPZ, kształtuje się na poziomie (150–250) MVA. Zespół prądotwórczy po przejęciu zasilania stanowi jedyne źródło zasilania odbiorników objętych systemem zasilania awaryjnego.
Dysponowana przez jego generator moc zwarciowa zależy od mocy generatora i ma wartość skończoną. Dla przykładu dla wybranych generatorów niskiego napięcia, moc zwarciowa została przedstawiona w tab. 2.
Zasady projektowania ochrony przeciwporażeniowej
Spośród trzech układów sieci: TT, IT i TN (TN-C; TN-C-S i TN-S), przy zasilaniu obiektów budowlanych najbardziej nadaje się układ TN-S lub TN-C-S.
Układ IT może być stosowany tylko w ograniczonym zakresie, po spełnieniu określonych warunków.
Warunek samoczynnego wyłączenia w sieci TN, należy uznać za spełniony jeżeli:
W praktyce korzysta się z innej postaci tego wzoru:
w którym został uwzględniony wzrost rezystancji przewodów pętli zwarciowej wynikający z prawa Wiedemanna-Franza oraz trudne do analitycznego oszacowania rezystancje łączeń występujących w obwodzie zwarciowym, gdzie:
Zs – impedancja pętli zwarciowej obejmującej źródło zasilania, przewód roboczy, aż do punktu zwarcia i przewód ochronny między punktem zwarcia a źródłem, w [Ω],
Ia – prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia wyłączającego, w czasie zależnym od napięcia znamionowego Uo podanego w tab. 3.,
RkG – rezystancja uzwojeń generatora, w [Ω],
Xk1G – reaktancja generatora dla zwarć jednofazowych, w [Ω],
RL – rezystancja kabla zasilającego oraz przewodów instalacji odbiorczej, w [Ω],
XL – reaktancja kabla zasilającego oraz przewodów instalacji odbiorczej, w [Ω],
Uo – napięcie pomiędzy przewodem fazowym a uziemionym przewodem ochronnym (PE) lub ochronno-neutralnym (PEN), w [V].
Uwagi
- Dłuższe czasy wyłączenia mogą być dopuszczone w sieciach rozdzielczych oraz elektrowniach i w sieciach przesyłowych systemów.
- Krótsze czasy wyłączenia mogą być wymagane dla specjalnych instalacji lub lokalizacji objętych arkuszami normy PN-IEC (HD) 60364 grupy 700.
- Dla układu sieci IT samoczynne wyłączenie zasilania nie jest zwykle wymagane po pojawieniu się pojedynczego zwarcia z ziemią.
- Maksymalne czasy wyłączenia podane w tab. 3. powinny być stosowane do obwodów odbiorczych o prądzie znamionowym nieprzekraczającym 32 A.
- Jeżeli w układzie sieci TT wyłączenie jest realizowane przez zabezpieczenia nadprądowe, a połączenia wyrównawcze ochronne są przyłączone do części przewodzących obcych znajdujących się w instalacji, to mogą być stosowane maksymalne czasy wyłączenia przewidywane dla układu sieci TN.
- W układach sieci TN czas wyłączenia nieprzekraczający 5 s jest dopuszczony w obwodach rozdzielczych i w obwodach niewymienionych w pkt 4.
- W układach sieci TT czas wyłączenia nieprzekraczający 1 s jest dopuszczony w obwodach rozdzielczych i w obwodach niewymienionych w pkt 4.
- Jeżeli samoczynne wyłączenie zasilania nie może być uzyskane we właściwym czasie, to powinny być zastosowane dodatkowe połączenia wyrównawcze ochronne.
Tab. 4. Maksymalne czasy wyłączenia dla warunków środowiskowych o zwiększonym zagrożeniu w układzie sieci TN [11]
W normie PN-HD 60364-4-481: 1994 podane są maksymalne czasy wyłączenia dla warunków środowiskowych o zwiększonym zagrożeniu. Dotyczą one specjalnych instalacji lub lokalizacji objętych arkuszami normy PN-IEC (HD) 60364 grupy 700. Czasy te podano w tab. 4.
W układach ac powinna być zastosowana ochrona uzupełniająca za pomocą urządzeń ochronnych różnicowoprądowych o znamionowym prądzie różnicowym nieprzekraczającym 30 mA:
- w obwodach odbiorczych gniazd wtyczkowych o prądzie znamionowym nieprzekraczającym 20 A, które są przewidziane do powszechnego użytkowania i do obsługiwania przez osoby niewykwalifikowane, oraz
- w obwodach zasilających urządzenia ruchome o prądzie znamionowym nieprzekraczającym 32 A, używane na zewnątrz.
W przypadku gdy spełnienie warunku samoczynnego wyłączenia w instalacji zasilanej z zespołu prądotwórczego jest niemożliwe, należy przeprowadzi ocenę skuteczności ochrony przeciwporażeniowej przy uszkodzeniu (przed dotykiem pośrednim) przez sprawdzenie, czy w czasie zwarcia doziemnego o prądzie zwarciowym równym Ia wystąpiłoby na częściach przewodzących dostępnych napięcie dotykowe o wartości nieprzekraczającej napięcia dotykowego, dopuszczalnego długotrwale w danych warunkach środowiskowych (UL).
Sprawdzenie to można wykonać przez obliczenie spodziewanych wartości napięć dotykowych, jakie wystąpią na objętych ochroną częściach przewodzących dostępnych.
Największa spodziewana wartość napięcia dotykowego UST będzie równa:
Zależność określona wzorem (13) wynika bezpośrednio z rys. 10.
Zgodnie z wymaganiami określonymi w PN-HD 60364-4-41 uważa się, że ochrona jest skuteczna, jeżeli napięcie dotykowe UST jest mniejsze od dopuszczalnego długotrwale w danych warunkach środowiskowych, czyli:
gdzie:
Ia– prąd wyłączający głównego urządzenia zabezpieczającego w zespole prądotwórczym, w czasie określonym w tab. 3., w [A],
ZPE – wartość impedancji przewodu ochronnego PE między rozpatrywaną częścią przewodzącą dostępną a głównym połączeniem wyrównawczym, w [Ω],
UL – dopuszczalna długotrwale w danych warunkach środowiskowych wartość napięcia dotykowego, w [V].
Jeżeli określony wzorem warunek nie może zostać spełniony, to należy wykonać połączenie wyrównawcze dodatkowe (miejscowe), łączące części przewodzące jednocześnie dostępne.
Skuteczność wykonanego połączenia wyrównawczego dodatkowego sprawdza się przez obliczenie spodziewanej wartości napięcia dotykowego zgodnie ze wzorem (PN‑HD 60364 4-41):
gdzie:
Ia – prąd wyłączający urządzenia zabezpieczającego (w obwodzie zasilania zespołu prądotwórczego lub urządzenia odbiorczego) w czasie określonym w tabeli 3., w [A],
RPE – wartość rezystancji przewodu połączenia wyrównawczego miejscowego PE pomiędzy częściami przewodzącymi dostępnymi jednocześnie, w [Ω],
UL – dopuszczalna długotrwale w danych warunkach środowiskowych wartość napięcia dotykowego, w [V].
Wartość rezystancji RPE należy ustalić na drodze obliczeniowej zgodnie ze wzorem:
gdzie:
L – długość przewodu wyrównawczego, w [m],
γ – przewodność elektryczna materiału żyły przewodu wyrównawczego, w [m/(Ω·mm2)],
S – przekrój żyły przewodu wyrównawczego, w [mm2].
Prowadzi to przy znanych odległościach części przewodzących jednocześnie dostępnych do określenia następującego warunku dotyczącego minimalnego przekroju przewodu wyrównawczego, przy określonej wartości napięcia dopuszczalnego długotrwale (UL):
Wnioski
- Zespoły prądotwórcze mogą zostać wykorzystane do tymczasowego zasilania sieci elektroenergetycznych nn pod warunkiem przystosowania instalacji eklektrycznych w zasilanych budynkach do tymczasowych warunków zasilania. Należy również przystosować układ przyłączenia zespołu prądotwórczego do sieci elektroenergetycznej, tak by niemożliwe było dostarczanie energii z SEE oraz generatora zespołu prądotwórczego jednocześnie oraz podanie napięcia z generatora ZP do SEE.
- W przypadku występowania obiektów użyteczności publicznej przyłączonych do wspólnej sieci, należy zablokować możliwość poboru energii z zespołu prądotwórczego instalowanego doraźnie. Budynki użyteczności publicznej należy wyposażyć w indywidualne zespoły prądotwórcze o mocy dobranej do potrzeb.
- W instalacjach elektrycznych objętych układem zasilania tymczasowego należy zapewnić ochronę przeciwporażeniową gwarantującą spełnienie warunków określonych w normie [10] w warunkach normalnych oraz w warunkach zasilania tymczasowego z generatora zespołu prądotwórczego.
Przykładowy projekt stanowiący praktyczną realizację treści artykułu opublikujemy w nr. 1–2/2017.
Literatura
- J. Wiatr; M. Orzechowski, Poradnik projektanta elektryka, DW Medium 2012
- J. Wiatr, Zespoły prądotwórcze w układach zasilania awaryjnego, DW Medium 2008
- R. Kacejko; J. Machowski, Zwarcia w systemach elektroenergetycznych, WNT 2001
- Ochrona przeciwporażeniowa w warunkach polowych – MON Inż. 349/72
- Praca zbiorowa pod redakcją J. Wiatr, Poradnik Projektanta systemów zasilania awaryjnego i gwarantowanego – EATON POWER QUALITY 2008
- J. Wiatr; M. Miegoń, Zasilacze UPS i baterie akumulatorów w układach zasilania gwarantowanego, DW Medium 2008
- L. Danielski; R. Zacirka, Badanie ochrony przeciwporażeniowej w obiektach z przemiennikami częstotliwości, elektro.info nr 12/2005
- R. Matla – Gospodarka elektroenergetyczna, OW PW 1988
- J. Marzecki – Miejskie sieci rozdzielcze, OWPW
- PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporażeniowa
- J. Wiatr, A. Boczkowski, M. Orzechowski, Ochrona przeciwporażeniowa i dobór przewodów w instalacjach elektrycznych niskiego napięcia oraz ich zabezpieczeń, DW MEDIUM 2010
- J. Wiatr, M. Orzechowski, Dobór przewodów i kabli elektrycznych niskiego napięcia (zagadnienia wybrane), Dom Wydawniczy MEDIUM 2011, wydanie II.
Zasilacze UPS i zespoły prądotwórcze - pobierz bezpłatny e-book >>>
*) Norma N SEP‑E 002 określa wartości mocy zapotrzebowanej w kVA, dopuszcza posługiwanie się jednostkami mocy czynnej