Certyfikacja i dopuszczenie do eksploatacji urządzeń przeciwpożarowych
Certification and approval of fire protection equipment intended to use for fire protection of buildings
Dla kabli, które wykorzystywane są w instalacjach przeciwpożarowych, jednostką upoważnioną do udzielania aprobat technicznych jest Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej – Państwowy Instytut Badawczy.
Zgodnie
z obowiązującymi przepisami prawa, a w szczególności z
postanowieniami artykułu 7 Ustawy o ochronie przeciwpożarowej [1] oraz
artykułu 10 Ustawy Prawo budowlane [2] wybrane wyroby, zanim zostaną
zastosowane, powinny przejść stosowne formalne procedury poświadczenia ich
określonych właściwości/parametrów technicznych. Na jakiej podstawie powinny
być wprowadzane do obrotu urządzenia przeciwpożarowe?
Zobacz także
mgr inż. Piotr Wasiucionek Zgodnie z warunkami technicznymi, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1], „Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru, należy stosować w strefach pożarowych o kubaturze przekraczającej 1000 m3 lub zawierających strefy zagrożone wybuchem.
Zgodnie z warunkami technicznymi, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1], „Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających...
Zgodnie z warunkami technicznymi, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1], „Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru, należy stosować w strefach pożarowych o kubaturze przekraczającej 1000 m sześc. lub zawierających strefy zagrożone wybuchem.*)
mł. bryg. mgr inż. Piotr Musielak Instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru, zasilane sprzed przeciwpożarowego wyłącznika prądu (PWP)
W niniejszym artykule autor stara się odpowiedzieć na pytanie: jakie urządzenia i instalacje, które muszą funkcjonować podczas pożaru, powinny być zasilane sprzed przeciwpożarowego wyłącznika prądu, na...
W niniejszym artykule autor stara się odpowiedzieć na pytanie: jakie urządzenia i instalacje, które muszą funkcjonować podczas pożaru, powinny być zasilane sprzed przeciwpożarowego wyłącznika prądu, na czym polega zasada zapewnienia ciągłości dostawy energii elektrycznej lub przekazu sygnału przez czas wymagany do uruchomienia i działania urządzenia oraz w jaki sposób wymagania te powinny być realizowane w obiekcie budowlanym.
mgr inż. Michał Świerżewski Dobór urządzeń elektrycznych do przestrzeni potencjalnie zagrożonych wybuchem – zagadnienia wybrane (cz. 2.)
Bezpieczna eksploatacja urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem zależy przede wszystkim od prawidłowego ich doboru do warunków pracy, tzn. do właściwości występujących w danej przestrzeni...
Bezpieczna eksploatacja urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem zależy przede wszystkim od prawidłowego ich doboru do warunków pracy, tzn. do właściwości występujących w danej przestrzeni czynników tworzących z powietrzem atmosfery wybuchowe, przyjętej klasyfikacji do stref zagrożenia wybuchem, określonego poziomu zabezpieczenia urządzeń (EPL), prawidłowego montażu, zasilania i zabezpieczenia przed skutkami zwarć i przeciążeń.
W celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie, należy najpierw dokonać podziału urządzeń na odpowiednie regulacje prawne, który to podział (umowny, na potrzeby niniejszego opracowania) pozwoli nam na łatwiejsze zrozumienie zagadnienia:
- A – to grupa wyrobów budowlanych podlegających regulacjom ustawy o wyrobach budowlanych [3],
- B – to grupa urządzeń, które regulowane są ustawą o ochronie przeciwpożarowej, a konkretnie poprzez rozporządzenie MSWiA w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków i innych obiektów budowlanych i terenów [4].
Urządzenia przeciwpożarowe mogą również składać się z wyrobów budowlanych objętych grupą A oraz z wyrobów ze zbioru C,
- C – to grupa wyrobów, które regulowane są przez rozporządzenie w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (DzU z 2007 r. nr 143, poz. 1002, z późniejszymi zmianami) [5].
Należy również zwrócić uwagę, że każdy produkt wprowadzony do obrotu lub oddany do użytku podlega stosownym regulacjom prawnym, które wynikają z ustawy o systemie oceny zgodności [6].
Ponadto w zależności od miejsca i obszaru zastosowania wyroby mogą dodatkowo podlegać pod inne regulacje prawne, np. regulacje innych Dyrektyw, takich jak ATEX (czyli urządzenia stosowane w atmosferach wybuchowych).
Należy również pamiętać, że zgodnie z § 3.1 Rozporządzenia [4] cyt.: „urządzenia przeciwpożarowe w obiekcie powinny być wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenia do ich użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań, potwierdzających prawidłowość ich działania”.
Z doświadczenia wynika, że najwięcej kłopotów w zrozumieniu zasad sprawiają wyroby z grupy A (wyroby budowlane).
Przyczyną niezrozumienia tych zasad może być m.in. zbyt skomplikowana struktura przepisów oraz duży obszar, którego wyroby te dotyczą. Podstawowym aktem prawnym stawiającym wymagania oraz regulującym zasady deklarowania parametrów technicznych dla wszystkich materiałów/produktów stosowanych w budownictwie jest ustawa Prawo budowlane [2], wraz z aktami związanymi, w tym w szczególności z ustawą o wyrobach budowlanych [3] i ustawą o ochronie przeciwpożarowej [1].
Produkty, które spełniają definicję wyrobu budowlanego, podaną w ustawie o wyrobach budowlanych [3], podlegają stosownym regulacjom opisanym w tej właśnie ustawie.
Definicja prawna ma tu szczególne znaczenie. Art. 2 CPR [7] mówi: „wyrób budowlany” oznacza każdy wyrób lub zestaw wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiektach budowlanych lub ich częściach, którego właściwości wpływają na właściwości użytkowe obiektów budowlanych w stosunku do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych.
Spróbujmy przybliżyć tę definicję na przykładzie kabli i przewodów elektrycznych, które są stosowane w budownictwie, są wyrobami budowlanymi, w związku z czym podlegają regulacjom prawnym dotyczącym wyrobów budowlanych.
Kable i przewody elektryczne z uwagi na swoją funkcję i zastosowanie, tak jak wiele innych produktów, mogą również podlegać innym – nie mniej ważnym – regulacjom prawnym, w tym np. implementującym ramy prawne dyrektyw tzw. nowego podejścia dotyczących np.:
- kompatybilności elektromagnetycznej (EMC),
- niskonapięciowego sprzętu elektrycznego (LVD),
- urządzeń pracujących w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (ATEX) itp.
Zgodnie z postanowieniami ustawy o wyrobach budowlanych [3] wprowadzenie do obrotu wyrobu budowlanego jest możliwe dopiero po jego uprzednim oznakowaniu znakiem budowlanym lub znakiem CE (chodzi tu o oznakowanie CE nie inne niż to w rozumieniu regulacji zawartych w ustawie o wyrobach budowlanych [3]).
Aby móc oznakować wyrób znakiem CE (rozumianym zgodnie z postanowieniami ustawy o wyrobach budowlanych [3]), niezbędne jest przeprowadzenie oceny wyrobu opierając się na normie zharmonizowanej[1] (lub Europejskiej Ocenie Technicznej[2]).
Na chwilę obecną, w przypadku kabli i przewodów elektrycznych, mimo wielu opublikowanych norm zharmonizowanych, nie ma normy wyrobu, która poddana była harmonizacji z rozporządzeniem CPR [7], więc nie jest możliwe oznakowanie CE w myśl postanowień ustawy o wyrobach budowlanych[3].
Oznakowanie CE wyrobu budowlanego na podstawie innych dyrektyw aniżeli rozporządzenie CPR 305/2011[7] nie jest oznakowaniem wystarczającym, o którym jest wzmianka w prawie budowlanym.
Często spotykanym błędem jest traktowanie każdego oznakowania CE jako oznakowania rozumianego według ustawy o wyrobach budowlanych.
Warunkiem koniecznym do przystąpienia do procedury, której wynikiem jest nadanie oznakowania znakiem CE (rozumianego wg rozporządzenia CPR [7]), jest przeprowadzenie oceny ze specyfikacją techniczną wyrobu, zharmonizowaną z ww. rozporządzeniem [7], a takiej dla kabli i przewodów elektrycznych jeszcze nie ma[3].
Należy podkreślić, że deklaracje wystawiane przez producentów sporządzane są na podstawie dokumentów będących specyfikacjami technicznymi, ale niezharmonizowanymi z ww. rozporządzeniem [7], co w rozumieniu regulacji dotyczących wyrobów budowlanych nie jest warunkiem wystarczającym.
Nagminnym nadużyciem jest to, że odbiorcy rynku, w tym m.in. kierownicy budów, inspektorzy nadzoru, interpretują je jako wystarczające. Następstwem takiego działania może być ułatwienie producentowi uniknięcia odpowiedzialności wynikającej z zastosowania wyrobu w zakresie innym niż zadeklarowany, a tym samym oceniany.
Nie można wykluczyć ściągnięcia na siebie odpowiedzialności za zaniechanie czynności mających na celu zapobieganie zastosowaniu wyrobów budowlanych niedopuszczonych do stosowania w budownictwie. Konsekwencje uchybień takiego procederu są trudne do przewidzenia, i mogą być dopiero ujawnione w późniejszych etapach, np.: zmiany właściciela, zarządcy, ubezpieczyciela, zmiany sposobu użytkowania, która będzie wymagała ponownej oceny projektu, wystąpienia konkretnego zagrożenia.
Może to się nawet stać argumentem do niewypłacenia odszkodowania przez ubezpieczyciela lub wystąpienia na drogę sądową.
W związku z powyższym, wprowadzanie do obrotu kabli stosowanych w budownictwie oraz innych wyrobów budowlanych, dla których nieopracowano jeszcze zharmonizowanej normy wyrobu lub producent nie uzyskał Europejskiej Oceny Technicznej, odbywać się może po oznakowaniu znakiem budowlanym , a do tego niezbędne jest spełnienie kilku warunków, w tym również uzyskanie krajowej aprobaty technicznej.
Czy aprobata techniczna jest dokumentem wystarczającym?
Nie. Aprobata jest jedynie czasowym dokumentem odniesienia. Wydawana jest przez jednostkę aprobującą dla konkretnego wyrobu, według którego należy przeprowadzić ocenę zgodności, podobną jak w przypadku normy wyrobu.
Aprobata techniczna wydawana jest dla wyrobu budowlanego, dla którego nie opracowano Polskiej Normy wyrobu bądź też wyrobu budowlanego, którego właściwości użytkowe różnią się od właściwości określonych w Polskiej Normie wyrobu.
Dla kabli, które wykorzystywane są w instalacjach przeciwpożarowych, jednostką upoważnioną do udzielania aprobat technicznych jest Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej – Państwowy Instytut Badawczy [8].
W aprobacie technicznej oprócz zakresu zastosowania wyrobu wynikającego z uzyskanych przez niego, w trakcie badań, parametrów technicznych, istotnym jest tzw. system oceny zgodności, który określa sposób (tzw. model) przeprowadzenia oceny zgodności. Od niego zależą dalsze wymagane dokumenty, takie jak certyfikat. Poniżej podano przykład systemów oceny zgodności dla kabli o określonej klasie reakcji na ogień.
W przypadku systemu oceny zgodności „1+” i „1”, dodatkowo po uzyskaniu aprobaty technicznej wymagane jest uzyskanie tzw. krajowego certyfikatu zgodności.
Niezależnie od systemu oceny zgodności, w przypadku kabli stosowanych w instalacjach przeciwpożarowych z uwagi, że zaliczane są do zbioru C (patrz rys. 1. Podział zbiorów wymagań prawnych) niezbędne jest ubieganie się o świadectwo dopuszczenia wydawane przez CNBOP-PIB. Świadectwo wydawane jest na podstawie właściwego rozporządzenia [5].
Na rys. 2. zobrazowano podstawowe etapy oceny zgodności kabli i przewodów elektrycznych stosowanych w instalacjach przeciwpożarowych.
Rys. 2. Etapy oceny zgodności kabli i przewodów elektrycznych z reakcją na ogień stosowanych w instalacjach przeciwpożarowych; rys. D. Zgorzalski
W 2014 roku została opracowana norma EN 50575:2014 Kable zasilające, sterujące i komunikacyjne. Kable do ogólnego zastosowania w budownictwie podlegające wymaganiom reakcji na ogień. Norma ta, zgodnie z najświeższym komunikatem, od 10 czerwca 2016 jest zharmonizowaną normą wyrobu z rozporządzeniem CPR [7], więc można posługiwać się nią bezpośrednio do przeprowadzenia oceny w systemie europejskim, którego skutkiem jest oznakowanie CE rozumiane wg ustawy o wyrobach [3], ale tylko w zakresie takim, jakim obejmuje norma.
W przypadku norm wyrobu należy również zwracać uwagę na zakres normy oraz zakres stosowania, gdyż np. z zakresu normy EN 50575:2014 wyłączono zastosowanie kabli i przewodów elektrycznych funkcjonujących w instalacjach bezpieczeństwa, w tym również w instalacjach przeciwpożarowych (czyli m.in. obwody elektryczne, które funkcjonują po uruchomieniu przeciwpożarowego wyłącznika prądu – patrz rys. 3.). Co wcale nie oznacza, że w przypadku kabli stosowanych w instalacjach bezpieczeństwa nie powinno nas interesować zachowanie się kabli we wczesnej fazie rozwoju pożaru, gdyż te właściwości mają bezpośrednie przełożenie na szybkość rozprzestrzeniania się ognia, intensywność wydzielania dymu, a tym samym na możliwość zapewnienia bezpiecznej ewakuacji.[4]
W przypadku wyrobów znakowanych znakiem CE na podstawie normy wyrobu, istotna jest właściwa identyfikacja zharmonizowanej normy wyrobu. Przykładem wyrobów objętych zharmonizowaną normą wyrobu mogą być zasilacze objęte zakresem i stosowane z normą wyrobu PN-EN 12101-10 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła. Zasilacze.
Przydatny wykaz norm zharmonizowanych dla wyrobów stosowanych w ochronie przeciwpożarowej stanowi opracowanie:
- Standard CNBOP-PIB 0001:2015 Wprowadzenie do obrotu i użytkowania urządzeń przeciwpożarowych oraz
- Standard CNBOP-PIB-0002 Ocena zgodności wyrobów wykorzystywanych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej.
Dokumenty są dostępne do pobrania na stronie www.cnbop.pl.
Należy pamiętać, aby norm badawczych oraz klasyfikacyjnych nie mylić z normami wyrobów.
Zdarza się również, że formalna harmonizacja następuje znacznie później niż opublikowanie normy. Przykładem jest norma EN 50575:2014.
Ponadto ważny jest również zakres stosowania normy, ponieważ np. dla kabli stosowanych w instalacjach bezpieczeństwa, niezależnie od normy EN 50575:2014 dokumentem odniesienia do przeprowadzenia oceny zgodności będzie nadal aprobata techniczna, a norma EN 13501-6:2014 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków. Część 6: Klasyfikacja na podstawie wyników badań reakcji na ogień kabli elektrycznych, jest normą klasyfikacyjną, nie jest normą wyrobu, więc przeprowadzenie oceny zgodności kabli i przewodów wg tej normy nie jest możliwe z punktu widzenia formalnoprawnego.
Norma ta z punktu widzenia procedur oceny zgodności jest jedynie dokumentem wspomagającym. Normami wyrobu nie są również normy badawcze, do których należą np.: EN 50399, EN ISO 1716, EN 60332-1-2, PN-EN 61034-2, EN60754-2, PN-EN 50267-2-(2,3).
Oprócz ww. sposobów wprowadzania wyrobów budowlanych wymienić można jeszcze jeden, o którym mowa jest w art. 10 ustawy o wyrobach budowlanych [3], tzn. jednostkowe zastosowanie. Artykuł jednoznacznie wskazuje, że z jednostkowego zastosowania są wyłączone wyroby objęte normami zharmonizowanymi oraz zgodne z europejskimi ocenami technicznymi.
W przypadku zastosowania procedury jednostkowego zastosowania dużą rolę w odpowiedzialności odgrywa projektant obiektu. W przypadku korzystania z tej ścieżki dla wyrobów, które podlegają obowiązkowej certyfikacji, należy dodatkowo przewidzieć akceptację rozwiązania przez jednostkę naukowo-badawczą opiniującą rozwiązanie (np. CNBOP-PIB lub ITB).
Zgodnie ze stanowiskiem Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego jednostkowe zastosowanie wyklucza się z seryjną produkcją oraz wyrobem przeznaczonym do powszechnego stosowania oraz zaznacza, że jednostkowe zastosowanie znajduje zastosowanie w szczególnych przypadkach, a mianowicie wyrobów zaprojektowanych i wytworzonych z uwagi na specjalne potrzeby, wyprodukowanych dla jednego konkretnego przypadku zastosowania, wymagających często dostosowania urządzeń produkcyjnych do ich wytworzenia tak, aby mogły być zastosowane w tym obiekcie, co oznacza, że nie mogą to być wyroby, które są dostępne na rynku w trybie powszechnej dostępności.
Jakie szykują się zmiany?
Od stycznia 2017 roku wchodzą w życie postanowienia ustawy o wyrobach budowlanych [3], a co za tym idzie, zmianie ulegną również przepisy wykonawcze. Do wybranych zmian należy m.in. to, że Aprobaty Techniczne zostaną zmienione na Krajowe Oceny Techniczne, w związku z czym producenci ubiegający się o Aprobatę Techniczną, będą mogli od stycznia 2017 r. uzyskać Krajową Ocenę Techniczną.
Krajowa Deklaracja Zgodności przerodzi się w Krajową Deklarację Właściwości Użytkowych.
Aprobaty Techniczne wydane przed 1 stycznia 2017 r. zachowają swoją ważność do czasu ważności określonej w aprobacie.
Zmieni się (rozszerzy) lista wyrobów budowlanych, na które będzie obowiązek wystawienia krajowej deklaracji właściwości użytkowych, a co za tym idzie uzyskania Krajowej Oceny Technicznej.
Ponadto zwiększone zostały sankcje za niestosowanie się do regulacji ustawy o wyrobach budowlanych [3].
Literatura
- Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku – Prawo budowlane (tekst jednolity – DzU z 1994 r., nr 89, poz. 414 z późniejszymi zmianami).
- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (DzU z 2004 r., nr 92, poz. 881 z późniejszymi zmianami).
- Rozporządzenie MSWiA z dnia 7 czerwca 2010 w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU 2010, nr 109, poz. 719).
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (DzU z 2007 r., nr 143 poz. 1002 z późniejszymi zmianami).
- Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jednolity – DzU z 2002 r., nr 166, poz. 1360 z późniejszymi zmianami).
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r., ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dziennik Urzędowy Komisji Europejskiej nr 4.4.2011 z późniejszymi zmianami), (nazywa CPR pochodzi od skrótu Construction Products Regulation).
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 8 listopada 2004 r. w sprawie aprobat technicznych oraz jednostek organizacyjnych upoważnionych do ich wydawania (DzU z 2004 r. nr 249, poz. 2497 z późniejszymi zmianami).