Elektrownie systemowe, OZE, prosumenci i spółdzielnie energetyczne - najbliższa perspektywa krajowej struktury wytwarzania energii elektrycznej

Po 2016 roku zaczną obowiązywać zaostrzone normy emisji SO₂ i NO_x (Dyrektywa IED), dodatkowo zbliża się termin realizacji tzw. pakietu 3x20, a wytyczone zostały już nowe cele unijne na rok 2030 – „40/27/27” (tzn.: redukcja emisji CO₂ o 40%, 27% udział OZE w miksie wytwórczym oraz poprawa efektywności energetycznej o 27%). Wobec powyższego, główne trendy w ewolucji współczesnych systemów elektroenergetycznych polegają na [1]:

• stagnacji rynku wytwarzania konwencjonalnego;
• tworzeniu nowej platformy do współpracy i wymiany informacji z odbiorcą, przypisaniu nowych ról operatorom sieci dystrybucyjnych;
• rozwoju nowej oferty produktowej na rynku sprzedaży energii elektrycznej.

Energia elektryczna przestała być dobrem publicznym, stała się towarem (produktem rynku), zatem branża energetyczna powinna przedstawiać nowe propozycje wartości dla coraz bardziej zróżnicowanych grup klientów.

W szczególności, klient nie będzie już zwykłym odbiorcą, a stanie się prosumentem [16]. Oczekuje więc nowego rodzaju usług, których efektem powinno być efektywne i racjonalne wykorzystanie energii, jej dostępnych zasobów oraz ograniczenie kosztów.

Współczesna technologia umożliwia powszechne wytwarzanie energii elektrycznej w instalacjach małej mocy, wykorzystujących zasoby odnawialne (OZE). Inwestycji w instalacje tego typu urządzeń może już dokonać każda osoba fizyczna. Należy spodziewać się, że ten coraz bardziej powszechny w Europie trend rozpowszechni się również w Polsce.

Krajowe źródła wytwórcze – diagnoza obecnego stanu i plany wyłączeń

W Polsce poziom wyeksploatowania funkcjonujących elektrowni, opartych głównie na węglu (rys. 1.) jest szacowany na 70% (rys. 2.). Te szacunkowe dane wynikają z obliczeń wykonywanych na potrzeby administracji skarbowej, gdyż nie prowadzi się w kraju szczegółowej inwentaryzacji zużycia infrastruktury energetycznej [3].

To wszystko powoduje konieczność trwałego odstawienia jednostek wyeksploatowanych i niespełniających wymogów ekologicznych (rys. 3., tab. 1.). Tymczasem warunki rynkowe i regulacyjne nie generują odpowiednich bodźców dla nowych inwestycji [4]. Niepewność rynkową potęguje kwestia przyszłych cen uprawnień do emisji CO₂.

Według szacunków Ministerstwa Gospodarki, do 2030 roku moc zainstalowana, jaka może zostać wycofana z jednostek wytwórczych w krajowym systemie, to łącznie 12,26 GW, a do końca 2017 r. przynajmniej 4,4 GW, głównie z elektrowni i elektrociepłowni opalanych węglem kamiennym lub brunatnym (96%).

Do roku 2050 z istniejących obecnie zasobów wytwórczych funkcjonować może jedynie ok. 5 GW mocy i to głównie w elektrowniach wodnych [7].

Tempo wycofywania jednostek wytwórczych spadnie po roku 2018 (tab. 1., rys. 3.).

W tym czasie są też spodziewane oddania większych projektów (tab. 2., rys. 4.).

Wąskim gardłem polskiej elektroenergetyki pozostaną lata 2016–2017, wówczas nadwyżka szacowanej dostępnej mocy dla Operatorów Systemu Przesyłowego w newralgicznych momentach wyniesie niecałe 5%, w miejsce wymaganych minimalnych 9% [6].

Wyjście poza bezpieczny margines samowystarczalności energetycznej na poziomie 15% oznacza niemożność utrzymania bezpieczeństwa wg reguły „n–1” (awaria jednej z zawodowych elektrowni może prowadzić do blackoutu).

Taka sytuacja zdaniem prognoz ARE pojawi się w 2015 roku, a w 2018 roku Polska może wejść w strefę zagrożenia awarią systemową z efektem domina. Na wykresach na rys. 5. i rys. 6. pokazano spodziewane scenariusze bilansu mocy w krajowym systemie, wykonane przez różne instytucje. Praktycznie wszystkie scenariusze wskazują na potencjalną możliwość niedoboru energii generowanej w kraju w stosunku do prognozowanego zapotrzebowania.

Konieczność inwestycji w nowe źródła

Wytwórcy deklarują budowę w latach 2014–2028 nowych, konwencjonalnych źródeł wytwórczych za 54 mld zł (tab. 2.) i modernizację istniejących za 12 mld zł [7].

Do roku 2025 prognozowane jest uruchomienie elektrowni jądrowej, lecz zdaniem NIK istnieje wysokie ryzyko kolejnego opóźnienia lub wręcz braku możliwości realizacji.

Zadowalający poziom bezpieczeństwa energetycznego zostanie osiągnięty, gdy zostanie zapewniona odpowiednia dywersyfikacja źródeł i technologii wytwórczych.

Na podstawie modelu Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (tzw. MESSAGE) wyznaczono optymalną strukturę wytwarzania, zapewniającą odpowiedni poziom bezpieczeństwa dostaw i spełniającą kryterium najmniejszych zdyskontowanych kosztów wytwarzania energii w systemie, przy ograniczeniach i wymuszeniach wynikających z polityki energetycznej UE z uwzględnieniem zaawansowania planowanych inwestycji [4]. Rezultaty zaprezentowano na rys. 7.

Realizacja celów – instalacje prosumenckie, energetyka obywatelska

Oddanie do użytku nowych jednostek wytwórczych wielkoskalowej energetyki nie poprawi sytuacji odbiorcy, kiedy sieci dostarczające energię pozostaną niedoinwestowane. Problem ten dotyczy zwłaszcza odbiorców rozproszonych terytorialnie.

Sieci terenowe cechują się wyraźnie gorszymi wskaźnikami niezawodności i parametrami jakości energii elektrycznej w porównaniu z sieciami miejskimi. W Polsce poziom napięcia u końcowego odbiorcy na terenach pozamiejskich częstokroć jest na poziomie 180 V, dodatkowo niejednokrotnie pojawiają się problemy z uzyskaniem mocy przyłączeniowej, niezbędnej do prowadzenia właściwej działalności [9].

W przyszłej strukturze mocy wytwórczych krajowego systemu elektroenergetycznego nastąpi zwiększenie udziału jednostek opartych na źródłach odnawialnych (OZE). Wskazuje na to wynik symulacji wyznaczenia optymalnej kosztowo struktury mocy wytwórczych, przedstawiony w [4] (rys. 7.).

Konieczność zwiększenia udziału OZE wynika również ze zobowiązań Polski w kontekście realizacji celów europejskiej polityki energetycznej (np. Dyrektywa 2009/28/WE [10], Krajowy Plan Działań [11]) (rys. 8.).

Rozwiązaniem poprawiającym ciągłość dostaw energii i pozwalającym na zmniejszenie obciążenia i wykorzystania sieci elektroenergetycznych, w tym ograniczenia strat na przesyle, a przez to redukcję kosztów na ich rozbudowę, jest zbliżenie źródeł wytwórczych do punktów odbioru. Warto więc stworzyć możliwości regionalnej i lokalnej prosumpcji, czyli samodzielnej produkcji energii na własne potrzeby z możliwością odsprzedaży nadwyżek do sieci.

Rozwiązania prosumenckie umożliwiają zwiększenie udziału źródeł odnawialnych energii w krajowej strukturze wytwarzania energii, a przez to trwałe ograniczenie emisji CO₂ (rys. 9.) i zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego poprzez zmniejszenie udziału paliw kopalnych.

W krajach, które wspierają rozwiązania prosumenckie w energetyce, spodziewany jest wzrost innowacyjności oraz zatrudnienia w gałęziach przemysłu i usług związanych z nowoczesną energetyką (rys. 10.).

Do zalet zdecentralizowanej energetyki odnawialnej można zaliczyć w szczególności następujące fakty:

• źródła wytwórcze lokowane są bliżej odbiorów (ograniczenie strat na przesyle i dystrybucji energii, redukcja kosztów infrastruktury sieciowej),
• drobni wytwórcy mają niższe oczekiwania co do marży zysku w porównaniu z producentami dużej skali,
• lokalna produkcja tworzy nowy strumień wartości, który pozostaje w regionie, zasoby finansowe przeznaczane na import energii inwestowane są w lokalne miejsca pracy, rozwój przedsiębiorczości społecznej, innowacyjne modele biznesowe i umocnienie współpracy.

Wobec powyższego, oraz w związku ze stawianymi celami niskoemisyjnego i zrównoważonego rozwoju, strategia sektora wytwarzania i dostarczania energii powinna ewoluować w kierunku energetyki o charakterze prosumenckim, stopniowo odchodząc od dotychczasowego paradygmatu scentralizowanego systemu wytwarzania.

Systemy zdecentralizowane pozwalają poszczególnym osobom i społecznościom na dzielenie się kosztami i korzyściami wynikającymi z OZE oraz na poszukiwanie możliwości lepszego dostosowania produkcji do popytu [14], a to sprzyja racjonalnemu gospodarowaniu energią i jej zasobami.

Warunkiem rozwoju energetyki ze źródeł odnawialnych są odpowiednio opracowane mechanizmy wsparcia i prawidłowe ramy regulacyjne w tym zakresie. Na chwilę obecnego rozwoju, instalacje OZE wymagają dodatkowego wsparcia (finansowego i organizacyjnego), które będzie konieczne, dopóki w UE nie powstanie otwarty, konkurencyjny wewnętrzny rynek energii, umożliwiający internalizację społecznych, zdrowotnych i środowiskowych kosztów korzystania z paliw kopalnych [14].

Obserwuje się pewną prawidłowość, mianowicie cena wytwarzania energii elektrycznej w indywidualnych instalacjach jest relatywnie tym wyższa, im mniejsza jest moc tejże instalacji, zatem długość okresu zwrotu inwestycji maleje wraz ze wzrostem wielkości mocy źródła.

Analiza obliczeń kosztów wykonana przez IEO w postaci tzw. rozłożonego kosztu produkcji energii LCOE na okres 15 lat (metoda stosowana również przez Ministerstwo Gospodarki), pokazuje różnice opłacalności inwestycji w zależności od technologii generacji i zakresów mocy (rys. 11.).

Koszt wytworzenia energii z indywidualnych źródeł jest obecnie w kraju wyższy od cen taryfowych, aczkolwiek po uwolnieniu cen należy spodziewać się wzrostu kosztów zakupu energii przez odbiorców indywidualnych [13].

Współczesne społeczeństwo obywatelskie nie zadowala się możliwością jedynie uczestnictwa w konsultacjach na temat polityki energetycznej. Osoby prywatne, społeczności i organizacje mają ambicje aktywnego współtworzenia sektora energetycznego. Tej postawie sprzyja, umożliwiająca uniezależnienie się od monopolistów, nowoczesna technologia w postaci nowych typów i źródeł energii oraz „inteligentnej” infrastuktury. Odbiorca staje się świadomym konsumentem, efektywnie i oszczędnie zarządzającym energią, jednocześnie będącym producentem energii odnawialnej. Możliwość indywidualnego podjęcia decyzji o sposobie produkcji energii i jej wykorzystaniu (w tym sprzedaży) można nazwać obywatelskim podejściem do energetyki. W związku z tym, pojawiło się pojęcie „energetyki obywatelskiej” (citizen energy).

Energetyka obywatelska w dłuższej perspektywie oznacza osiągnięcie samowystarczalności, tworzenie wartości regionalnej i rozwój lokalny. Przejście na energetykę opartą na OZE nie powinno być przeprowadzane tylko przez samo społeczeństwo obywatelskie. Należy zapewnić równe warunki umożliwiające społeczeństwu obywatelskiemu konkurowanie z dużymi, scentralizowanymi inwestorami oraz odegranie ważnej roli w procesie transformacji energetyki [14]. Należy wskazać społeczeństwu potencjalne korzyści i zapewnić realizację interesów odbiorców końcowych podczas transformacji, gdyż wówczas można liczyć na poparcie społeczne realizacji projektów związanych z nowoczesną energetyką [15].

Dodatkowo, pamiętać należy, że nie wszyscy odbiorcy mogą dysponować odpowiednimi warunkami lokalowymi oraz finansowymi na realizację właściwych inwestycji w OZE. Tu pojawia się problem tzw. odbiorców zagrożonych ubóstwem energetycznym, sygnalizowany w [16]. Pewnym remedium może okazać się stworzenie odpowiednich warunków do wspólnych inwestycji w przedsięwzięcia energetyczne wykorzystujące OZE. Predestynowana do tego celu jest idea powoływania tzw. spółdzielni energetycznych.

Spółdzielnie energetyczne

Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem spółdzielczym [17], spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą (art. 1 § 1), a majątek spółdzielni stanowi prywatną własność jej członków (art. 3).

Model zrzeszania się prosumentów w spółdzielnie energetyczne zyskał popularność w wielu europejskich krajach, głównie w Niemczech.

Do zalet spółdzielni energetycznych można zaliczyć w szczególności [18], [19], [17]:

• możliwość kumulacji kapitału większej liczby osób, a przez to możliwość realizacji większej, bardziej opłacalnej inwestycji (w stosunku do instalacji pojedynczych prosumentów),
• ograniczenie odpowiedzialności finansowej członków za zobowiązania spółdzielni do wysokości indywidualnie wniesionego udziału,
• łatwość założenia (brak wymogu minimalnego kapitału początkowego) i funkcjonowania w porównaniu z innymi podmiotami prawa handlowego oraz transparentność działalności (rada nadzorcza składająca się z członków spółdzielni, obowiązkowa lustracja działalności spółdzielni),
• demokratyczność struktury (każdy członek może być wybierany do organów spółdzielni i co do zasady dysponuje jednym głosem, bez względu na liczbę udziałów, co ogranicza możliwość wrogiego przejęcia spółdzielni przez inwestorów komercyjnych),
• produkcja taniej, zielonej energii na potrzeby członków spółdzielni z możliwością odsprzedaży nadwyżki „do sieci”,
• wypracowane nadwyżki spółdzielnia musi wypłacać swoim członkom i nie podlega to opodatkowaniu,
• rozwój samorządności oraz lokalnej społeczności (zaangażowanie mieszkańców, lokalnych przedsiębiorców i usługodawców), wzmacnianie więzi społecznych i gospodarczych na poziomie regionalnym,
• poprawa bezpieczeństwa energetycznego na poziomie lokalnym, przyczynienie się do dywersyfikacji źródeł energii na poziomie krajowym i przez to umożliwienie częściowego uniezależnienia się od źródeł konwencjonalnych (niezależność energetyczna),
• wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców, racjonalizacja wykorzystania energii, częściowe uniezależnienie się od cen energii ze źródeł zewnętrznych.

Wady struktury spółdzielni energetycznej są takie, jak instytucji o charakterze spółdzielczym:

• spółdzielczość wymaga wzajemnego zaufania członków,
• zasada równości członków może ograniczać rozwój spółdzielni (nieopłacalność dokonywania wyższych wkładów finansowych ponad wymagany),
• niemożność zwiększenia środków własnych może prowadzić do uzależnienia się od kapitału pożyczkowego,
• demokratyczne zasady sprawowania władzy mogą spowalniać proces decyzyjny, utrudniać dywersyfikację produktów i usług oraz wykorzystanie nowych możliwości,
• łatwość występowania i wstępowania może zagrażać stabilności spółdzielni,
• zbyt duża baza członków może wymusić zastąpienie modelu demokracji bezpośredniej, demokracją pośrednią (zebranie przedstawicieli w miejsce walnego zgromadzenia),
• udziały członkowskie nie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego, są ograniczenia w ich zbywaniu.

Casus niemiecki

Energiewende, czyli plan przejścia niemieckiej energetyki na niskowęglową, opartą na źródłach odnawialnych o wysokiej efektywności energetycznej i niskiej emisji gazów cieplarnianych wpłynął na zwiększenie zainteresowania instalacjami prosumenckimi w Niemczech.

Na Energiewende zaczęli korzystać głównie obywatele, dzięki możliwości zakładania spółdzielni energetycznych. Średnia wielkość pojedynczego udziału wyniosła 714 euro, choć znaczna liczba spółdzielni oferowała przystąpienie już za 50 euro, jedynie 12% osób wykupiło udziały za kwotę poniżej 500 euro [20].

Dynamiczny wzrost liczby spółdzielni energetycznych w Niemczech (rys. 12.) wynika z wysokiej kultury i tradycji spółdzielczości w tym kraju.

Pierwsze spółdzielnie energetyczne powstały tam już na początku XX w., część z nich funkcjonuje do dziś, wykorzystując źródła konwencjonalne. Ich doświadczenie pomyślnie zaimplementowano do projektów wykorzystujących OZE [18].

Nie bez znaczenia był fakt, że po 2006 roku zliberalizowano prawo odnośnie spółdzielni, zmniejszając wymaganą liczbę członków z 7 do 3 oraz zniesiono niektóre obostrzenia dotyczące audytów sprawozdań finansowych dla mniejszych spółdzielni.

Z formalnego punktu widzenia, spółdzielnie w RFN są najbezpieczniejszą formą prawną prowadzenia działalności w aspekcie ryzyka upadłości, co również pozytywnie wpłynęło na ich rozwój po kryzysie w 2008 roku. Dodatkowo, majątek osobisty członków spółdzielni jest chroniony w przypadku niepowodzenia inwestycji, co nie istnieje w przypadku indywidualnych, prywatnych inwestycji w instalacje OZE.

Należy też podkreślić, że w Niemczech uruchomiono na szczeblach lokalnych oraz krajowym liczne akcje promocyjne, w tym inicjatywy edukacyjne, informacyjne oraz programy wspierające spółdzielnie energetyczne, również w zakresie ich współfinansowania i dostępności know-how.

W Niemczech nie wprowadzono oddzielnych zapisów prawnych dedykowanych spółdzielniom energetycznym. Zastosowanie mają w szczególności odpowiednie przepisy dotyczące funkcjonowania spółdzielni oraz ustawa o OZE (Erneubare Energien Gesetz). Zgodnie z nimi, spółdzielnia energetyczna produkująca energię elektryczną z OZE ma pierwszeństwo w przyłączeniu do sieci oraz wsparcie w ramach taryfy feed-in, czyli obowiązek zakupu wytworzonej energii za określoną sztywną cenę, uzależnioną od rodzaju źródła. Mechanizm taryf feed-in eliminuje konieczność negocjowania cen sprzedaży energii, co wpływa pozytywnie na pewność inwestycji i gwarancje kredytowe.

W kwestii fiskalnej, zysk spółdzielni podlega opodatkowaniu podatkiem od osób prawnych na zasadach ogólnych. Niemniej jednak, istnieje tzw. mechanizm rekompensaty, powodujący neutralność transakcji pod względem podatkowym zarówno dla samej spółdzielni, jak i jej członków. Mianowicie, jeżeli spółdzielnia sprzeda energię po wyższej cenie niż koszty jej wytworzenia, to powstałą nadwyżkę powinna zwrócić swoim członkom. Wówczas po stronie spółdzielni nie ma dochodu do opodatkowania, a po stronie członków następuje zmniejszenie pierwotnie zapłaconej kwoty [18].

Inne kraje europejskie

Spółdzielnie energetyczne cieszą się popularnością również w Szwecji, gdzie ich działalność nie ogranicza się jedynie do zasięgu lokalnego. Istnieją spółdzielnie dysponujące farmami wiatrowymi w różnych rejonach kraju, do których może przystąpić dowolna osoba poprzez pokrycie udziału. Dzięki takiemu podejściu, szwedzkie spółdzielnie energetyczne inwestują w kapitałochłonne projekty OZE, konkurując z inwestorami komercyjnymi i oferując swoim członkom energię po cenach niższych od rynkowych.

W Austrii spółdzielnie energetyczne zazwyczaj zrzeszają lokalnych rolników i realizują głównie projekty ciepłowni na biomasę. Nieliczne inwestycje w inne technologie OZE (fotowoltaika i źródła wiatrowe) przybierają formę spółek komandytowych lub z ograniczoną odpowiedzialnością, co wynika z nierozwiązanego problemu prosumpcji energii przez członków spółdzielni, wymagającego obecnie dokonywania pewnych obejść i pośrednictwa, ponadto system wsparcia ulega częstym zmianom [18].

W Wielkiej Brytanii system wsparcia OZE preferuje raczej duże instalacje, program wspierający wspólnoty lokalne z 2000 roku został szybko zarzucony. Nieliczne lokalne inicjatywy obywatelskie realizowane są poza spółdzielniami również w formie funduszy powierniczych [18].

Pod koniec XX w. w Danii spółki jawne osób fizycznych oraz spółdzielnie stanowiły najpopularniejszą formę prowadzenia inwestycji w OZE (głównie farmy wiatrowe). Paradoksalnie, liberalizacja duńskich przepisów oraz zastąpienie taryf feed-in systemem zielonych certyfikatów, spowodowała spadek udziału prosumentów w inwestycjach i komercjalizację energetyki wiatrowej.

Spółdzielczość, jako forma inwestycji w mikroźródła wytwórcze zyskuje popularność w Europie zachodniej (rys. 13.).

W połowie 2014 roku założono formalnie pierwszą w Polsce spółdzielnię energetyczną. Planuje ona na terenie kilku gmin Zamojszczyzny zbudowanie autonomicznej sieci energetycznej, w skład której wejdzie 15 rolniczych biogazowni o mocach do 1 MW. Produkowana energia będzie zasilać budynki użyteczności publicznej, gospodarstwa i uliczne oświetlenie, zaś ewentualne nadwyżki będą sprzedawane do sieci.

Podsumowanie

Komisja Europejska w Unijnym Pakiecie Energetycznym z 25 lutego 2015 r. [22] zwraca uwagę, że nie można opierać przyszłości Unii Europejskiej w szczególności na przestarzałych technologiach energetycznych o niskiej efektywności energetycznej i opartych na paliwach kopalnych oraz na przestarzałym modelu biznesowym w energetyce, charakteryzującym się silnym korporacjonizmem i małą konkurencją oraz imporcie paliw. Większe ryzyko gospodarcze dla Europy upatruje się w braku innowacyjności energetyki niż migracji energochłonnego przemysłu z Europy z powodu prowadzonej polityki klimatycznej [2].

Plany modernizacji krajowej struktury wytwórczej muszą uwzględniać zwiększenie udziału źródeł opartych na technologiach OZE. Obecne scenariusze budowy nowych, większych jednostek wytwórczych pokazują, że bezpieczeństwo elektroenergetyczne kraju powinno być zapewnione, jednakże możliwe opóźnienia w realizacji inwestycji mogą skutkować potencjalnym niebezpieczeństwem braku pokrycia zapotrzebowania przez krajową generację.

Jednym z ratunków w takiej sytuacji może być import energii z krajów ościennych poprzez połączenia transgraniczne o ograniczonej przepustowości, co jednak nie sprzyja zapewnieniu bezpieczeństwa. Dla przykładu, Polska już w 2014 roku zaimportowała 2,2 TWh więcej niż wyeksportowała, czyli ok. 1,4% krajowej produkcji i tyle, ile rocznie zużywa województwo podlaskie [23].

Lepszym rozwiązaniem wspomnianego problemu wydaje się więc wprowadzenie ułatwień i popularyzacja oddania inicjatywy tworzenia energetyki w ręce społeczeństwa. Predestynowana do tego celu wydaje się forma spółdzielni energetycznych.

Spółdzielnie, umożliwiające wspólne inwestycje w OZE wielu prosumentów, a przez to tworzenie bardziej efektywnych instalacji, mogą stać się poważnym inwestorem na rynku energii. Wpłynie to pozytywnie na rozwój czystych technologii, nowych możliwości badań, a także przyczyni się do rozwoju rynku nowych usług, związanych m.in. z zarządzaniem i konserwacją infrastruktury, doradztwa energetycznego i pośrednictwa na konkurencyjnym rynku energii.

Literatura

1. Koniec tradycyjnej energetyki? Jak wygrać w dobie zmian. Raport PwC i ING Banku Śląskiego, kwiecień 2015 r.
2. Popczyk J.: Model interaktywnego rynku energii elektrycznej. Od modelu WEK-IPP-EP do modelu EP-IPP-WEK. Biblioteka Źródłowa Energetyki Prosumenckiej  www.klaster3x20.pl Wersja zmodyfikowana 10.03.2015r.
3. Kleiber M., Steinhoff J., Żmijewski K.: Infrastruktura energetyczna – potrzebny „Plan Marshallla?” Społeczna Rada Narodowego Programu Redukcji Emisji.
4. Duda M., Skwierz S.: Czy zagraża nam deficyt dostaw energii elektrycznej i kiedy może on wystąpić? Energetyka Nr 4/2015
5. Energetyka. Fakty i liczby. PTPiREE 2014, http://www.ptpiree.pl/energetyka-w-polsce/energetyka-w-liczbach
6. Polska energetyka jutra: negawaty czy megawaty? Raport Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, 30.01.2014r.
7. Zapewnienie mocy wytwórczych w elektroenergetyce konwencjonalnej. Informacja o wynikach kontroli. Nr ewid. /P/14/018/KGP. Najwyższa Izba Kontroli, 2014
8. Sprawozdanie z wyników monitorowania bezpieczeństwa dostaw energii elektryczny za okres od dnia 1 stycznia 2011r. do dnia 31 grudnia 2012r., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2013
9. Żmijewski K.: Energetyka prosumencka –stan aktualny i kierunki rozwoju. Konferencja NOT – SEP, Warszawa, 26 marca 2015r.
10. Dyrektywa 2009/28/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.
11. Krajowy plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Minister Gospodarki, 2010 r.
12. Komunikat prasowy Eurostatu STAT/14/37 z 10 marca 2014 r.
13. Krajowy plan rozwoju mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do 2020 roku. Synteza, Instytut Energetyki Odnawialnej, kwiecień 2013 r.
14. Odmienić przyszłość energetyki: społeczeństwo obywatelskie jako główny podmiot produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Analiza EKES-u na temat roli społeczeństwa obywatelskiego we wdrażaniu dyrektywy UE w sprawie odnawialnych źródeł energii. Sprawozdanie końcowe. European Economic and Social Committee. Styczeń 2015 r.
15. Skoczkowski T., Bielecki S.: Konieczność zapewnienia interesów odbiorców końcowych w procesie budowy sieci inteligentnych. Przegląd Elektrotechniczny 1/2015 s.88-94
16. Bielecki S., 2014, Prosument – nowa struktura instalacji elektroenergetycznych. elektro.info 10/2014 (128) s.48-53
17. Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze. Dz.U.1982 Nr 30 poz. 210 z późn. zm. Tekst jednolity: http://isap.sejm.gov.pl/
18. Analiza mająca na celu wdrożenie instytucji spółdzielni energetycznej do polskiego systemu prawa w oparciu o najlepsze praktyki państw Unii Europejskiej. Wierciński, Kwieciński, Baehr Sp. Komandytowa, na zlecenie Ministra Gopsodarki. Lipiec 2014
19. Czy spółdzielnie energetyczne przyjmą się w Polsce? Unia Producentów i Pracodawców Przemysłu Biogazowego.
20. MAron B., Maron H.: Genossenschaftliche Unterstützungsstrukturen für eine sozialräumlich orientierte Energiewirtschaft. Klaus Novy Institut 2012
21. Müller J., Holstenkamp L.: Zum Stand von Energiegenossenschaften in Deutschland. Aktualieserter Überblick über Zahlen und Entwicklungen zum 31.12.2014. Arbeitspapierreihe Wirtschaft & Recht. LEUPHANA Üniversität Lüneburg. 2015
22. Energy Union Package. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee, the Committee of the Regions and the European Investment Bank. A Framework Strategy for a Resilient Energy Union with a Forward-Looking Climate Change Policy. Brussels, 25.2.2015. COM(2015) 80 final.
23. http://wysokienapiecie.pl/statystyka/722-zuzycie-energii-elektrycznej-w-polsce-2014-2015 dostęp: 11.05.2015r.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!