Poprawa bezpieczeństwa eksploatacji w sieciach TT
W aspekcie procesów normalizacyjnych oraz możliwości wykorzystania urządzeń monitorujących RCM
Stała poprawa bezpieczeństwa eksploatacji instalacji elektrycznych niskiego napięcia jest jednym z powodów procesu normalizacyjnego w zakresie wymagań dotyczących ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych. Szczególne wymagania w zakresie ochrony przeciwporażeniowej stawiane są instalacjom elektrycznym eksploatowanym w warunkach środowiskowych niekorzystnie wpływających na niezawodność ich pracy. Do instalacji tych można zaliczyć te eksploatowane w warunkach przemysłowych, w których często wykorzystuje się sieci TT.
Zobacz także
Farnell Projekty w trudnych warunkach przemysłowych
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe...
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe tylko wtedy, gdy wszystkie komponenty przetrwają w trudnym środowisku. Systemy muszą wytrzymywać gorące, wilgotne i trudne warunki oraz niszczące pola elektryczne i magnetyczne. Specyficzne warunki środowiskowe, w których produkt jest używany, wpływają na jego specyfikacje. Takie specyfikacje należy...
dr inż. Karol Kuczyński Ograniczenie strat w transformatorach rozdzielczych – co możemy jeszcze zrobić?
Straty w sieci energetycznej różnią się znacznie w poszczególnych krajach na całym świecie. Liczby wahają się od mniej niż 4% do ponad 20%. W większości krajów daje to możliwość znacznych oszczędności....
Straty w sieci energetycznej różnią się znacznie w poszczególnych krajach na całym świecie. Liczby wahają się od mniej niż 4% do ponad 20%. W większości krajów daje to możliwość znacznych oszczędności. Transformatory rozdzielcze są wykorzystywane do przekształcania energii elektrycznej ze średniego napięcia – poziomu, na którym energia jest przesyłana lokalnie i dostarczana do wielu odbiorców przemysłowych – do poziomu niskiego napięcia – zazwyczaj wykorzystywanego przez konsumentów indywidualnych...
dr inż. Waldemar Chmielak Opatentowana metoda ultraszybkiego wykrywania zwarć w liniach SN z wykorzystaniem fal wielokrotnie odbitych
Dystrybucja energii elektrycznej realizowana jest w wielu przypadkach rozległymi i rozproszonymi liniami napowietrznymi wysokiego i średniego napięcia. Dość powszechne w tego typu liniach zasilających...
Dystrybucja energii elektrycznej realizowana jest w wielu przypadkach rozległymi i rozproszonymi liniami napowietrznymi wysokiego i średniego napięcia. Dość powszechne w tego typu liniach zasilających są zwarcia doziemne, które – z uwagi na stosunkowo niską wartość prądów zwarciowych, wynikającą zarówno z izolowanego punktu neutralnego sieci średnich napięć oraz często wysokich rezystancji zwarcia – mogą trwać względnie długo.
StreszczenieW artykule przedstawiono zagadnienia związane z procesami normalizacyjnymi dotyczącymi środka ochrony poprzez samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TT oraz przeanalizowano możliwości poprawy bezpieczeństwa eksploatacji w tych instalacjach poprzez zastosowanie jako elementu wspomagającego zastosowane techniczne środki, urządzenia monitorującego wartość prądu różnicowego, tzw. RCM (Residual Current Monitoring)AbstractImproving safety of using in TT systems in processes of standardization and the possibility to use monitoring devices RCMThe article presents the issues related to the processes of standardization protection measure by the by automatic disconnections of supply in the TT system in accordance with Polish regulations. Analysis was conducted on the possibility of improving the safety and reliability of these systems through the use of device to monitoring residual current RCM (Residual Current Monitoring). |
Poprawa niezawodności środków ochrony przeciwporażeniowej wymaga także stosowania w instalacjach elektrycznych najnowszych rozwiązań technicznych. Wśród nowych urządzeń, oferowanych na rynku, umożliwiających poprawę niezawodności technicznych środków ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych, są urządzenia monitorujące wartość prądu różnicowego, tzw. RCM. Nie mogą być one stosowane jako podstawowe urządzenia ochronne, jednak ich stosowanie pozwala na poprawę bezpieczeństwa eksploatacji instalacji elektrycznych, zwłaszcza tych eksploatowanych w trudnych warunkach środowiskowych.
Ochrona poprzez samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TT
Ochrona przeciwporażeniowa poprzez samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TT (dawniej uziemienie ochronne) opiera się na zasadzie, że zwarcie przewodu fazowego z częścią przewodzącą dostępną połączoną z przewodem ochronnym wymusza w obwodzie zwarciowym przepływ prądu Ia (rys. 1.). Prąd ten ma spowodować zadziałanie urządzenia ochronnego przetężeniowego lub różnicowoprądowego w określonym przez przepisy czasie. Wykorzystanie tego środka wymaga zastosowania w instalacji elektrycznej przewodu ochronnego PE oraz w przypadku sieci TT, uziemienia części przewodzących dostępnych odbiorników objętych ochroną. Brak przewodu PE oraz/lub zbyt duża wartość rezystancji uziemienia RA są równoznaczne z brakiem skuteczności ochrony przeciwporażeniowej. Pojawia się wówczas zagrożenie, nawet śmiertelne, w czasie eksploatacji urządzeń elektrycznych [6].
Podczas eksploatacji sieci TT należy szczególną uwagę zwrócić na stan techniczny uziomu RA, gdyż ma on decydujący wpływ na poziom bezpieczeństwa w eksploatowanej instancji. Jeżeli uziom RA jest uziomem fundamentowym (naturalnym lub sztucznym), wartość jego rezystancji uziemienia jest stabilna przez cały czas eksploatacji. Trwałość takiego uziomu jest równa trwałości obiektu budowlanego, w którym ten uziom się znajduje. W przypadku uziomów sztucznych pogrążonych w gruncie, trwałość uziomu sięga maksymalnie dwudziestu lat, a rezystancja uziemienia uziomu zależna jest m.in. od warunków atmosferycznych. Dlatego też znajomość przepisów określających warunki skutecznej ochrony przeciwporażeniowej w sieci TT jest bardzo istotna, zwłaszcza w przypadku prowadzenia prac odtworzeniowych w zakresie utrzymania wymaganej wartości rezystancji uziemienia RA.
Procesy normalizacyjne
Zastosowanie sieci TT w instalacjach elektrycznych jest znacznie rzadsze niż sieci TN. Jednak miejsca, w których są one użytkowane, powodują, że zagadnienia związane z problematyką skutecznej ochrony przeciwporażeniowej są bardzo istotne. Wynika to z tego, że sieci TT eksploatowane są często w układach przemysłowych, w których ewentualne rażenie prądem elektrycznym może wiązać się z bardzo groźnymi dla życia skutkami patofizjologicznymi. Wynika to z szczególnych warunków środowiskowych, jakie mogą występować w tych lokalizacjach.
Ocena skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych powinna się odbywać zgodnie z przepisami, jakie obowiązywały w okresie powstawania instalacji lub jej modernizacji. W ciągu ostatnich 45 lat obowiązywały następujące akty prawne, regulujące zasady ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych niskiego napięcia:
- Zarządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki oraz Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 31 grudnia 1968 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinna odpowiadać ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu do 1 kV [1],
- Rozporządzenie Ministra Przemysłu z 8 października 1990 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać urządzenia elektroenergetyczne w zakresie ochrony przeciwporażeniowej [2],
- PN-92/E-05009/41 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona zapewniająca bezpieczeństwo. Ochrona przeciwporażeniowa [3],
- PN-IEC 60364-4-41:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporażeniowa [4],
- PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed porażeniem elektrycznym [5].
Zmiany normalizacyjne w zakresie samoczynnego wyłączenia zasilania w sieci TT
Procesy normalizacyjne w zakresie ochrony przeciwporażeniowej w sieci TT, wprowadzały zmiany stosowanego nazewnictwa. W aktach prawnych [1] oraz [2] obowiązującą nazwą analizowanego środka ochrony było uziemienie ochronne. Dopiero norma z 1992 r. [3] wprowadziła obecnie obowiązującą nazwę. Ponadto w przepisach [1] nie były stosowane jeszcze nazwy określające typy sieci, w których można stosować dany środek ochrony dodatkowej. Obecnie używana nazwa sieci TT wprowadzona została w przepisach z 1990 roku [2], chociaż już od kilku lat była stosowana w literaturze fachowej [9].
W Zarządzeniu z 1968 r. [1] wyznacznikiem spełnienia warunku skutecznej ochrony przeciwporażeniowej jest zapewnienie minimalnej wartości rezystancji (oporu czynnego) uziemienia ochronnego wyznaczanego dla wartości napięcia bezpiecznego, wynoszącego Ud = 65 V oraz wartości prądu powodującego „dostatecznie szybkie” zadziałanie zastosowanego zabezpieczenia przetężeniowego. Ponadto warunkiem sprawdzenia skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach wybudowanych przed rokiem 1990 jest pewność, że uziom roboczy RB sieci nie jest tym samym uziomem, do którego przyłączone jest uziemienie ochronne RA. Jeżeli uziemienie ochronne RA jest przyłączone do tego samego uziomu co uziemienie robocze sieci RB, to skuteczność ochrony przeciwporażeniowej zgodnie z [1] sprawdza na jest zgodnie z zależnością:
gdzie:
Z – impedancja pętli zwarciowej,
Uf – napięcie znamionowe sieci względem ziemi,
Iw – prąd powodujący dostateczne szybkie zadziałanie urządzenia zabezpieczającego [1] (pojęcie „dostatecznie szybkie wyłącznie” nie zostało wyjaśnione w przepisach).
W aktach prawnych [2, 3, 4] dla sieci TT obowiązujący jest warunek skuteczności ochrony:
gdzie:
RA – rezystancja uziemienia części przewodzących dostępnych [2]; suma rezystancji uziemienia uziomu ochronnego i przewodu ochronnego części przewodzących dostępnych [3, 4],
Ia – prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia zabezpieczającego w wymaganym czasie (tab. 1.),
UL – napięcie dotykowe bezpieczne [2], (w normach [3, 4] wartość napięcia przyjęto UL = 50 V).
Warunek (2) obowiązywał w [2, 3, 4] zarówno w przypadku zastosowania jako zabezpieczenia urządzenia ochronnego różnicowoprądowego, jak i urządzenia ochronnego przetężeniowego.
Dopiero norma [5] dla sieci TT wprowadza oddzielne warunki skuteczności ochrony przeciwporażeniowej, w zależności od zastosowanych w instalacji urządzeń ochronnych. W przypadku zastosowania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych w sieci TT, wprowadzono warunek skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w postaci:
gdzie:
RA – suma rezystancji uziemienia uziomu ochronnego i przewodu ochronnego części przewodzących dostępnych,
IΔn – znamionowy różnicowy prąd zadziałania urządzenia ochronnego różnicowoprądowego [5].
Dla zastosowanych urządzeń ochronnych przetężeniowych w sieci TT (wyłączniki instalacyjne, wkładki bezpiecznikowe), w wymaganiach [5] wprowadzony został nowy warunek skuteczności ochrony przeciwporażeniowej, przypominający warunek skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w sieci typu TN (4):
gdzie:
Zs – impedancja pętli zwarciowej obejmującej źródło, przewód fazowy do miejsca uszkodzenia, przewód ochronny części przewodzących dostępnych, przewód uziemiający, uziemienia uziomu ochronnego oraz uziemienia uziomu źródła,
Ia – prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w wymaganym czasie, zależnym od napięcia znamionowego U0 (tab. 1.),
U0 – napięcie między przewodem fazowym i neutralnym – napięcie znamionowe względem ziemi [5].
Rozdzielenie warunków skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w zależności od zastosowanych w instalacji urządzeń ochronnych znacznie ułatwia dobór tych zabezpieczeń, ograniczając jednocześnie możliwości własnej interpretacji wymagań.
Uwzględnienie w zależności (4) impedancji uziemienia punktu neutralnego transformatora nakłada jednak na właściciela i użytkownika transformatora obowiązek poinformowania odbiorców o wszelkich zmianach wartości tej impedancji, gdyż zmiana tej wartości może mieć wpływ na bezpieczeństwo eksploatacji instalacji elektrycznej u odbiorców końcowych.
Zmiany, jakie następowały wraz z prowadzonym procesem normalizacyjnym, nie dotyczyły tylko warunku skuteczności ochrony przeciwporażeniowej. W ramach procesu normalizacyjnego zmieniały się również maksymalne dopuszczalne czasy wyłączania zasilania w obwodach końcowych. Zestawienie wymaganych czasów przedstawiono w tabeli 1.
Wprowadzenie w obecnie obowiązujących przepisach [5] wyraźnie zdefiniowanych maksymalnych dopuszczalnych czasów wyłączenia zasilania w sieciach TT jest krokiem w dobrym kierunku. Zapis taki ogranicza możliwość interpretacji definicji „natychmiastowego wyłączenia zasilania”, jaka pojawiła się w wcześniej obowiązujących przepisach [3, 4]. Przy niewłaściwej interpretacji wyznacznikiem skuteczności ochrony przeciwporażeniowej w sieci TT była charakterystyka czasowo-prądowa zastosowanego urządzenia ochronnego z dopuszczalnym czasem zadziałania nieprzekraczającym t = 5 s. Przy obecnych standardach dotyczących bezpieczeństwa eksploatacji instalacji i urządzeń elektrycznych taki czas wyłączenia zasilania przy uszkodzeniu jest niedopuszczalny.
Urządzenia ochronne w sieci niskiego napięcia
Poprawa bezpieczeństwa eksploatacji instalacji elektrycznych może być osiągnięta także poprzez zastosowanie nowych, dostępnych urządzeń ochronnych. Wymagania w zakresie urządzeń możliwych do stosowania w ochronie poprzez samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TT określa jednoznacznie norma [5]. Jednak ta sama norma dopuszcza do stosowania w sieci IT, oprócz dotychczas znanych i stosowanych urządzeń ochronnych, urządzenia monitorowania prądu różnicowego (RCM – Residual Current Monitor) oraz możliwość stosowania systemów lokalizacji uszkodzeń.
Z punktu widzenia innych typów sieci (TN i TT), największe możliwości poprawy bezpieczeństwa eksploatacji daje zastosowanie w nich urządzeń monitorujących RCM. Co prawda zgodnie z arkuszem 41 normy PN‑HD 60364-4, urządzeń tych nie można stosować w ochronie przeciwporażeniowej w tych sieciach, ale zastosowanie dodatkowo tych urządzeń obok podstawowych urządzeń ochronnych może poprawić niezawodność środka ochrony przeciwporażeniowej, zwiększając bezpieczeństwo eksploatacji tych instalacji.
Podstawowym zadaniem tych urządzeń jest wskazanie pojawienia się pierwszego zwarcia części czynnej z częścią przewodzącą dostępną lub ziemią poprzez uruchomienie sygnalizacji akustycznej i/lub wizualnej podtrzymywanej przez cały czas trwania uszkodzenia. Ponadto wybrane modele RCM mają możliwość współpracy z zastosowanymi w instalacji urządzeniami ochronnymi. Współpraca ta polega na przesłaniu do urządzenia ochronnego sygnału na wyłączenie chronionego obwodu po przekroczeniu nastawionego na RCM prądu różnicowego zadziałania, przy czym ten prąd zadziałania (wyłączenia obwodu) może mieć inną wartość niż prąd zadziałania sygnalizacji wystąpienia uszkodzenia.
Należy zwrócić uwagę, że np. w niektórych krajach UE, gdy nie jest możliwe zastosowanie RCD, np. w przypadku, gdy prąd różnicowy wynikający z eksploatacji obwodu objętego ochroną jest większy niż znamionowy różnicowy prąd zadziałania RCD, stosuje się wyłączniki z urządzeniem różnicowoprądowym. Na przykład RCM zgodnie z IEC 62020 [12] może być wykorzystany jako wyłącznik różnicowoprądowy monitorujący (MRCD) zgodnie z IEC 60947-2, Annex M [13]. W takim przypadku wyłącznik powinien odłączać przewód zewnętrzny (fazowy) i neutralny.
Zastosowanie tego typu rozwiązania byłoby celowe także w warunkach polskich, gdzie w dużej części obecnie eksploatowanych instalacji elektrycznych niskiego napięcia, z uwagi na stosowane w materiały izolacyjne, prądy upływowe wynikające z eksploatacji tych instalacji przekraczają wartość ID = 15 mA, uniemożliwiając tym samym stosowanie w tych instalacjach wysokoczułych wyłączników różnicowoprądowych. Dotyczy to głównie instalacji wykonanych przed rokiem 1990.
Poprawa niezawodności środka ochrony poprzez samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TT przy zastosowaniu urządzeń monitorujących RCM
W ochronie przeciwporażeniowej w sieci TT urządzenia ochronne powinny w wymaganym czasie (tab. 1.) wyłączyć zasilanie obwodu lub grupy obwodów, w następstwie zwarcia części czynnej z dowolną częścią przewodzącą dostępną. Ze względu na to, że środek ochrony przeciwporażeniowej, jakim jest samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TT, jest stosowany od wielu dziesięcioleci, większość obecnie eksploatowanych instalacji elektrycznych, w których stosowany jest ten środek ochrony przeciwporażeniowej, budowana była zgodnie ze wymaganiami wówczas obowiązującymi. Powoduje to, że w instalacjach elektrycznych wybudowanych przed 2000 rokiem, wyłączniki różnicowoprądowe stosowane były sporadycznie. Podstawowymi urządzeniami ochronnymi w instalacjach były urządzenia ochronne przetężeniowe i spełnienie warunku skuteczności ochrony przeciwporażeniowej (2) w dużej mierze w tych instalacjach zależy od wartości rezystancji uziemienia uziomu i przewodu ochronnego części przewodzących dostępnych.
W przypadku nowych instalacji elektrycznych wykonanych w układzie TT, spełnienie warunku skutecznej ochrony przeciwporażeniowej z reguły nie przysparza kłopotu, gdyż rezystancja uziemienia powinna spełniać wymagania projektowe instalacji. Jednak wraz z upływem czasu, następująca degradacja właściwości elektrycznych uziomu, zwłaszcza uziomów sztucznych pogrążonych w gruncie, może spowodować, że zapewnienie skutecznej ochrony przeciwporażeniowej, przy zastosowanych w instalacji urządzeniach ochronnych nadprądowych, nie jest możliwe. Ponowne zapewnienie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej może wówczas wymagać odbudowy uziomu, co się wiąże z dużymi nakładami finansowymi, lub zastosowania jako urządzeń ochronnych wysokoczułych wyłączników różnicowoprądowych. Przy czym zastosowanie wysokoczułych wyłączników różnicowoprądowych nie zawsze jest możliwe. W starszych instalacjach mogą występować podczas normalnej pracy instalacji prądy upływowe doziemne wynikające z właściwości materiałów izolacyjnych stosowanych w instalacjach, powodując np. że zastosowany wysokoczuły wyłącznik różnicowoprądowy nie pozwoli na załączenie obwodu.
Elementem umożliwiającym poprawę bezpieczeństwa eksploatacji takiej instalacji jest urządzenie monitorujące RCM, wyposażone w funkcję współpracy z wyłącznikami instalacyjnymi zastosowanymi w instalacji elektrycznej. Możliwość nastawienia wartości prądu różnicowego powodującego zadziałanie alarmu i przesłanie sygnału „na wyłączenie” wyłącznika zastosowanego w instalacji, pozwala na ominięcie problemów wynikających z występowania w instalacji elektrycznej prądów upływowych doziemnych. Zastosowanie urządzenia RCM w instalacji elektrycznej wymaga przeprowadzenia pomiarów rezystancji izolacji oraz pomiarów wartości prądów upływowych w obwodach mających podlegać monitoringowi przez RCM, a zastosowane urządzenie RCM powinno być zabezpieczone w taki sposób, aby postronny użytkownik instalacji elektrycznej nie miał możliwości ingerencji w wartości prądów różnicowych zadziałania urządzenia RCM. Korzyści wynikające z poprawy bezpieczeństwa eksploatacji instalacji, rekompensują te dodatkowe działania.
W celu sprawdzenia możliwości poprawy niezawodności środka ochrony za pomocą urządzenia monitorującego RCM, autorzy przeprowadzili analizę umożliwiającą ilościową ocenę uzyskanych efektów. Przykładowy schemat instalacji elektrycznej wykonanej w układzie TT, wraz z zastosowanym urządzeniem monitorującym RCM, przedstawiono na rysunku 2.
Do analizy niezawodności środka ochrony przeciwporażeniowej zastosowano metodę bloków niezawodności. Metodę tę zastosowano przy założeniu, że każdy element struktury niezawodnościowej analizowanego układu ochrony, może spełniać wymaganą funkcję w danych warunkach i w ustalonym przedziale czasu (0, t) z pewnym prawdopodobieństwem, które możemy opisać ogólną zależnością:
gdzie:
R(t) – prawdopodobieństwo poprawnej pracy elementu struktury niezawodnościowej,
λ(u) – intensywność uszkodzeń elementu struktury niezawodnościowej w chwili t = u.
Na tej podstawie opracowano strukturę niezawodnościową środka ochrony poprzez samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TT oraz wyznaczono funkcję niezawodności (6) środka ochrony przeciwporażeniowej z urządzeniem monitorującym zastosowanym w instalacji:
gdzie:
n – liczba obwodów (urządzeń) objętych ochroną jednym urządzeniem ochronnym przetężeniowym oraz monitorującym RCM,
R3-10 – prawdopodobieństwo poprawnej pracy poszczególnych elementów środka ochrony.
Charakterystyki funkcji niezawodności zamieszczono na rysunku 3., przy czym dla sieci TT z zastosowanym urządzeniem monitorującym RCM zamieszczono dwie charakterystyki – Rb(t) oraz Rc(t). Charakterystyka Rb(t), przedstawia funkcję niezawodności w przypadku sieci, w której pojedynczym urządzeniem monitorującym RCM objęto ochroną 5 odbiorników, natomiast charakterystyka Rc(t) dotyczy układu, w którym dla każdego zasilanego z sieci odbiornika przyporządkowane jest jedno urządzenie monitorujące RCM. Dla porównania, na rysunku 3. zamieszczono także charakterystykę niezawodności środka ochrony poprzez samoczynne wyłączenie zasilania w sieci TT, w której ochrona realizowana jest wyłączenie za pomocą wyłącznika instalacyjnego (zgodnie z obecnie stosowaną normą [5]) – charakterystyka Ra(t).
Wartości intensywności uszkodzeń poszczególnych elementów składowych środka ochrony przyjętych do analizy wynikają z przeprowadzonych przez autorów badań oraz analizy dostępnej literatury [8, 10]. Wyjątek stanowi wartość intensywności uszkodzeń urządzenia monitorującego RCM. W chwili obecnej w literaturze nie ma żadnych informacji dotyczących niezawodności pracy tych urządzeń, dlatego też na tym etapie analizy autorzy przyjęli a priori wartość intensywności uszkodzeń. Przy czym na rysunku 4. zamieszczono charakterystykę zmian niezawodności całego środka ochrony w zależności od zmian intensywności uszkodzeń urządzenia monitorującego RCM w zakresie λ8 = 1·10–8÷1·10–6 1/h. Wartości bazowe intensywności uszkodzeń poszczególnych elementów składowych środka ochrony przedstawiono w tabeli 2.
Zastosowanie urządzenia monitorującego RCM, w sieci TT pozwala na widoczną poprawę niezawodności środka ochrony poprzez samoczynne wyłączenie zasilania. Co prawda obecnie obowiązujący arkusz 41 normy PN-HD 60364-4 [5] nie przewiduje stosowania urządzeń monitorujących RCM w ochronie przeciwporażeniowej w sieci TT jako urządzeń ochronnych. Jednak należy się zastanowić, czy w układach, w których jako urządzenia ochronne stosowane są urządzenia przetężeniowe (wyłączniki instalacyjne, wkładki bezpiecznikowe), a uziom nie jest wykonany w postaci uziomu fundamentowego, nie wprowadzić jako elementu uzupełniającego urządzenia monitorującego RCM współpracującego z zastosowanym w instalacji wyłącznikiem instalacyjnym. Stopniowa degradacja właściwości elektrycznych układów uziomowych stosowanych w ochronie przeciwporażeniowej powoduje, że działania takie byłyby w pełni uzasadnione, a przedstawione na rysunku 4. charakterystyki świadczą o możliwości poprawy bezpieczeństwa eksploatacji tych instalacji i zmniejszeniu wpływu parametrów uziomu na niezawodność środka ochrony przeciwporażeniowej. Na rysunku przedstawiono charakterystyki dotyczące środka ochrony bez zastosowanego urządzenia monitorującego RCM – Ra(t) i Rb(t), przy czym dla charakterystyki Ra(t) intensywność uszkodzeń w postaci przerwania ciągłości przewodu PE – niespełnienie wymagań technicznych przez uziemienie RA wynosi λ10 = 1·10–6 1/h, natomiast dla charakterystyki Rb(t) – λ10 = 1·10–8 1/h oraz charakterystyki układu z zastosowanym urządzeniem monitorującym RCM – Rc(t) z λ10 = 1·10–6 1/h oraz Rd(t) – λ10 = 1·10–8 1/h.
W przypadku układu z zastosowanym urządzeniem monitorującym RCM, zwiększenie intensywności uszkodzeń w postaci przerwania ciągłości przewodu PE (niespełnienie wymagań technicznych przez uziemienie RA) nie powoduje znacznego pogorszenia niezawodności środka ochrony przeciwporażeniowej, jak to ma miejsce w przypadku układu bez zastosowanego urządzenia monitorującego RCM. Jednak warunkiem poprawy bezpieczeństwa eksploatacji instalacji elektrycznych, jest zastosowanie urządzeń monitorujących RCM, o wysokim poziomie niezawodności, co przedstawiono na rysunku 5.
Jak widać (rys. 5.), intensywność uszkodzeń urządzenia monitorującego ma duży wpływ na niezawodność środka ochrony i stosowanie w instalacjach urządzeń o wątpliwej jakości, mijałoby się z założonym celem poprawy bezpieczeństwa użytkowników. Przy czym należy pamiętać, że przyjęte do analizy wartości intensywności uszkodzeń urządzeń monitorujących RCM, są wartościami przyjętymi a priori. Analiza niezawodności środka ochrony przy różnych wartościach intensywności uszkodzeń urządzenia monitorującego RCM (rys. 5.) wykazuje, że w przypadku przyjęcia intensywności uszkodzeń urządzeń monitorujących RCM poniżej wartości l8 = 1,33.10–4 1/h, (l8 = 1,16 1/rok), nie następuje poprawa niezawodności środka ochrony w porównaniu z układem, w którym nie zastosowano urządzenia monitorującego RCM. Jednak taki poziom niezawodności urządzeń monitorujących RCM, spowodowałby, że produkcja tych urządzeń nie byłaby opłacalna, więc należy się spodziewać, że dostępne na rynku urządzenia charakteryzują się znacznie lepszymi parametrami niezawodnościowymi. Jednak w chwili obecnej brak jest dokładnych informacji o poziomie niezawodności urządzeń RCM. Celowe byłoby przeprowadzenie dodatkowych badań, pozwalających na weryfikację przyjętych założeń, co nie umniejsza roli tych urządzeń w poprawie bezpieczeństwa eksploatacji instalacji
* * *
Badania przedstawione w artykule zrealizowano ze środków finasowych w ramach pracy S/WE/2/13.
Literatura:
- Zarządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki oraz Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 31.12.1968 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinna odpowiadać ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu do 1 kV .
- Rozporządzenie Ministra Przemysłu z 8.10.1990 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać urządzenia elektroenergetyczne w zakresie ochrony przeciwporażeniowej. Dz.U. 1990 nr 81 poz. 473.
- PN-92/E-05009/41 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona zapewniająca bezpieczeństwo. Ochrona przeciwporażeniowa.
- PN-IEC 60364-4-41:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporażeniowa.
- PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia -- Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa -- Ochrona przed porażeniem elektrycznym.
- Biegelmeier G., Mörx A.: Ganzheitsbetrachtungen und Grudnsregeln für den Schutz gegen electrischen Schlag in Niederspannungsanlagen. XIII Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „Bezpieczeństwo elektryczne”, Wrocław 2001
- Lejdy B.: Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. WNT, Warszawa 2013
- Sulkowski M.: Metoda analizy niezawodności technicznych środków ochrony przeciwporażeniowej w urządzeniach elektrycznych niskiego napięcia – rozprawa doktorska, Politechnika Białostocka, Wydział Elektryczny, Białystok (2008) [10]
- Wołkowiński K, Markiewicz H.: Urządzenia elektroenergetyczne. Zagadnienia wybrane. WNT. Warszawa 1985
- Cantarella G., Carrescia V., Tommasini R.: Quality of Residual Current-Operated Circuit Breakers, ETEP, (1996) Vol.6. No 3
- Hofheinz W.: Fault Current Monitoring in Electrical Installations. VDE-Verlag, 2004
- IEC 60364-5-53 Ed.2: Low- voltage electrical installations – Part 5-53: Selection and erection of electrical equipment – Protection, isolation, switching, control and monitoring (this document is still under study and subject to change. It should not be used for reference purposes). Document 64/1608/CD, 2007.
- IEC 60947-2 Low voltage switchgear and controlgear – Part 2. Circuit breaker.
- IEC 62020 Electrical accessories – Residual current monitors for household and similar uses (RCMs).
- PN-EN 62020:2005 Sprzęt elektroinstalacyjny. Urządzenia monitorujące różnicowoprądowe do użytku domowego i podobnego (RCM).
- PN-EN 62020:2005/A1 (zmiana do Polskiej normy PN-EN 62020:2005) Sprzęt elektroinstalacyjny – Urządzenia monitorujące różnicowoprądowe do użytku domowego i podobnego (RCM).
- Strona internetowa www.bender-de.com z dnia 02.02.2014 r.