Szybkość tworzenia się zagrożeń utrudniających bezpieczną i skuteczną ewakuację podczas pożarów instalacji elektrycznych w budynkach
Kalorymetr stożkowy. Źródło: opracowanie własne na podstawie J. Lindholm, A. Brink, M. Hupa, Cone calorimeter – a tool for measuring heat release rate
Zjawisko pożaru jako jedno z nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, jest niekontrolowanym w czasie i przestrzeni procesem spalania materiałów. Emisja energii cieplnej, produktów rozkładu termicznego i spalania oraz dymu, na drodze złożonych reakcji chemicznych, powoduje gwałtowną zmianę środowiska. Inicjacja pożaru w ograniczonej przestrzeni, jaką mogą stanowić pomieszczenia budynku prowadzi do powstania środowiska pożaru w budynku i jego otoczeniu.
Zobacz także
Redakcja Jaki system inteligentnego budynku wybrać? Przegląd systemów smart home
Smart Home staje się coraz powszechniejszym zjawiskiem na rynku. Wiele osób decyduje się na nabycie takich rozwiązań chcąc zmniejszyć zużycie prądu przy jednoczesnym zwiększeniu swojego komfortu życia....
Smart Home staje się coraz powszechniejszym zjawiskiem na rynku. Wiele osób decyduje się na nabycie takich rozwiązań chcąc zmniejszyć zużycie prądu przy jednoczesnym zwiększeniu swojego komfortu życia. Jakie firmy oferują nam takie rozwiązania?
Redakcja, S-LABS Sp. z o.o. Inteligentny system automatyki mieszkaniowej Appartme
Obecnie dzięki inteligentnym rozwiązaniom IoT możemy przez telefon zarządzać naszym mieszkaniem. Wystarczy jedna aplikacja, która pozwala na bieżąco monitorować zużycie energii elektrycznej, decydować...
Obecnie dzięki inteligentnym rozwiązaniom IoT możemy przez telefon zarządzać naszym mieszkaniem. Wystarczy jedna aplikacja, która pozwala na bieżąco monitorować zużycie energii elektrycznej, decydować o ogrzewaniu w mieszkaniu oraz jeśli zapomnimy zgasić światło, możemy je wyłączyć zdalnie. Wszystko to dzięki systemowi automatyki mieszkaniowej, który oferuje firma S-Labs. Co ważne system jest nie tylko oszczędny, dba o środowisko, ale też nie wymaga dodatkowego okablowania.
Damian Żabicki Systemy monitoringu wizyjnego
Monitoring wizyjny, znany także pod nazwą monitoringu CCTV, to zespół urządzeń, za pomocą których jest odbierany, przetwarzany, archiwizowany, a także wyświetlany obraz i dźwięk. Jego zadaniem jest śledzenie...
Monitoring wizyjny, znany także pod nazwą monitoringu CCTV, to zespół urządzeń, za pomocą których jest odbierany, przetwarzany, archiwizowany, a także wyświetlany obraz i dźwięk. Jego zadaniem jest śledzenie aktywności mających miejsce w jego zasięgu. Nie jest to rozwiązanie nowe, jednak ciągle ewoluuje, wykorzystując innowacje technologiczne.
StreszczenieZapewnienie bezpiecznej i skutecznej ewakuacji jest podstawowym kryterium bezpieczeństwa pożarowego. O szybkości tworzenia się warunków krytycznych uniemożliwiających bezpieczną i skuteczną ewakuację decydują m.in. właściwości palne elementów materiałów budowlanych (wyposażenia wnętrz). Instalacje elektryczne stanowią integralną część budynków i podczas ewentualnych pożarów mają istotny wpływ na dostępny czas do ewakuacji (DCBE). W artykule omówiono znaczenie praktycznego szacowania zagrożeń utrudniających bezpieczną i skuteczną ewakuację podczas pożarów instalacji elektrycznych w budynkach. Autorzy skupili swoją uwagę na parametrach charakteryzujących właściwości: termo kinetyczne, toksyczne oraz opisujące zdolność do wytwarzania dymu. Problematyka, o której mowa w przedmiotowym artykule, powinna być podstawą analizy i oceny zagrożenia pożarowego w danym budynku.AbstractEstablishment rate of threats obstructing safe and efficient evacuation during electrical system fires in buildingsA safe and efficient evacuation assurance is a fundamental criterion of fire safety. Combustible constructive elements (interior decoration) properties decide on establishment rate of crucial conditions which can preclude safe and efficient evacuation. Electrical systems are an integral part of buildings and could have essential influence for accessible evacuation time (DCBE). A practical importance of obstructing safe and efficient evacuation during electrical system fires in buildings threats assessment has been discussed. Authors have bestowed attention to characteristic parameters of such properties as thermo kinetic, toxic and smoke generation ability ones. A discussed problematic aspect should be a basis for analysis and estimation of fire danger in buildings. |
Zapewnienie możliwości bezpiecznej i skutecznej ewakuacji z obiektu budowlanego jest jednym z najistotniejszych zadań, jakie muszą zrealizować projektanci, inwestorzy. To zadanie zostało wyrażone expresis verbis w §207 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1]. Wymagania te zostały potwierdzone w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającym dyrektywę Rady 86/109/EWG [2].
Przyjętym ogólnym kryterium bezpieczeństwa życia ludzi w pożarach budynków i obiektów budowlanych, z punktu widzenia efektywnej i bezpiecznej ewakuacji, jest to, aby dostępny czas bezpiecznej ewakuacji (DCBE) był większy niż wymagany czas do bezpiecznej ewakuacji (WCBE) (rys. 1.).
Możliwy czas ewakuacji to przedział czasowy pomiędzy zapoczątkowaniem pożaru a momentem, kiedy warunki środowiska budynku osiągają stan krytyczny uniemożliwiając bezpieczną, a zarazem skuteczną ewakuację.
Stan krytyczny jest charakteryzowany danymi wartościami parametrów pożaru odnoszącym się do:
- emisji produktów rozkładu termicznego i spalania,
- temperatury pożaru,
- poziomu promieniowania cieplnego,
- stężenia tlenu,
- zasięgu widzialności.
Przesyłanie (dystrybucja) energii elektrycznej, a także zasilanie odbiorników elektrycznych stwarza potencjalne zagrożenie pożarowe i to wcale niemałe. Jak wynika ze statystyk opracowanych przez Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej, wady, awarie instalacji elektrycznych stanowią ¼ przyczyn wszystkich pożarów. Ta prawidłowość utrzymuje się na stałym poziomie od co najmniej 10 lat, co wynika z danych przedstawionych w tabeli 1.
Na podstawie danych statystycznych trudno jednoznacznie ocenić szczegółową przyczynę pożarów od instalacji i urządzeń elektrycznych. Dane statystyczne dotyczące pożarów, opracowywane corocznie przez PSP, obejmują w zasadzie opis zależności między wpływem urządzeń i instalacji elektrycznych na powstanie pożarów, nie precyzując jednocześnie, co spełniło rolę bodźca termicznego inicjującego pożar, a co tworzyło środowisko pożarowe, w którym między innymi materiałami palnymi były urządzenia, instalacje elektroenergetyczne.
Przyczyna pożaru będąca następstwem awarii instalacji elektrycznej zależy od jej prawidłowego zaprojektowania, wykonania, a także utrzymywania tej instalacji we właściwym stanie. Najczęstszymi przyczynami prowadzącymi do zapoczątkowania pożaru są: przegrzanie będące następstwem przeciążenia oraz iskrzenie. Zagrożenie pożarem będące następstwem długotrwałych przeciążeń może być spowodowane przez [3]:
- włączenie do instalacji obliczonej na określoną moc, odbiorników o mocy znacznie wyższej,
- przyłączenie do elektrycznej instalacji silników o mocy wyższej niż dopuszczalna dla danej instalacji,
- stosowanie zabezpieczeń o prądzie zadziałania przewyższającym prąd w obwodzie, powodując nadmierne nagrzewanie żył przewodów,
- wzrost poboru prądu przez silnik trójfazowy, wskutek zaniku jednej fazy i pracy na dwóch fazach,
- niedopasowanie przekroju przewodów do mocy odbiorników,
- niefachowe i niedbałe wykonanie instalacji.
Dokonując analizy przyczyn pożarów z udziałem instalacji elektrycznych w budynkach istotne wydaje się rozgraniczenie zagrożeń powstałych w wyniku określonych cech pożarowych przewodów i kabli od zagrożeń wynikających z warunków otoczenia, w których instalacje elektryczne są eksploatowane, tzn. konstrukcji budynków, istniejących w pomieszczeniach obciążeń ogniowych, istnienia wentylacji o określonej wydajności lub jej braku.
Przewody elektryczne są integralną częścią budynków, co powoduje narażenia ich na oddziaływanie płomienia, tak jak innych elementów jego wyposażenia. Zatem do pożaru instalacji elektrycznej może dojść także w wyniku przyczyn nieelektrycznych.
Jeśli już dojdzie w obiekcie budowlanym do pożaru, w tym instalacji elektrycznej, chodzi o to, aby czas do osiągnięcia parametrów krytycznych był wystarczająco długi. Co to w praktyce oznacza? Zasadniczo podczas projektowania budynków zaliczanych do kategorii zagrożenia ludzi przyjmuje się następujące kryteria bezpieczeństwa:
- wartość graniczna temperatury w budynku dla dolnej warstwy atmosfery, pozwalająca na przebywanie w niej ludzi bez dodatkowych zabezpieczeń, została ustalona na 60–70°C,
- wartość progową temperatury dla górnej warstwy dymu należy przyjąć 180°C.
Do parametrów krytycznych należałoby dodać także dopuszczalne stężenie toksycznych gazów powstających podczas rozkładu termicznego i spalania wyrobów budowlanych. Obecnie w literaturze przedmiotu brak jest w tym zakresie przedmiotowych wytycznych.
Biorąc pod uwagę powyższe, każdy inwestor użytkownik powinien zadać sobie pytanie, jak właściwości palne danego wyrobu budowlanego, w tym instalacji elektrycznej, przyczynią do czasu osiągnięcia parametrów krytycznych kluczowych dla bezpiecznej i skutecznej ewakuacji, a następnie wykorzystać tę wiedzę do podjęcia działań (rozwiązań technicznych) zmierzających do zmniejszenia ryzyka pożaru, a także ograniczenia jego potencjalnych skutków. Powinien zatem dokonać oceny zagrożenia pożarowego instalacji elektrycznych.
Zagrożenie pożarowe kabli i przewodów elektrycznych istotnie determinują właściwości palne (cechy pożarowe) materiałów powłokowych i izolacyjnych tworzących ich strukturę, podobnie jak warunki eksploatacyjne i środowisko, w którym są użytkowane, włącznie z liczbą i rodzajem ludzi oraz wartością i podatnością mienia narażonego działanie ognia. Jeśli do tego dodać:
- zróżnicowaną budowę kabli, a szczególnie niejednorodną budowę powłok i izolacji,
- złożony układ linii kablowych,
- współdziałanie chemiczne żył metalowych z materiałami izolacyjno-powłokowymi,
- interakcję między kablami o podobnej budowie.
to trzeba mieć świadomość, że analiza i ocena szybkości tworzenia się zagrożeń utrudniających bezpieczną i skuteczną ewakuację stwarzanych przez instalacje elektryczne jest w praktyce trudna do realizacji i może być źródłem problemów. Tym bardziej że problematyka ta jest niedostatecznie reprezentowana w literaturze naukowej, technicznej.
Od chwili zainicjowania pożaru może on przebiegać w różny sposób, uzależniony od warunków środowiskowych, a także od fizycznego rozmieszczenia materiałów palnych. Jednakże można ustalić ogólny model rozwoju pożaru pomieszczenia, gdzie ogólna krzywa temperatura – czas wykazuje trzy fazy oraz dodatkowo fazę zanikania (rys. 2.).
Faza pierwsza, tzw. rozkład bezpłomieniowy, jest początkową fazą pożaru, z małym wzrostem temperatury w pomieszczeniu, przed spalaniem się ustalonym płomieniem. Podczas trwania tej fazy głównym zagrożeniami są wytwarzające się dymy oraz toksyczne produkty rozkładu materii.
Faza druga, tzw. rozwijający się pożar, rozpoczyna się zapaleniem, a kończy wykładniczym wzrostem temperatury w pomieszczeniu objętym pożarem. W czasie trwania tej fazy głównymi zagrożeniami są rozprzestrzenianie się płomienia, wydzielanie ciepła oraz dymu i toksycznych lotnych produktów rozkładu materii.
Faza trzecia, tzw. pożar całkowicie rozwinięty, zaczyna się, gdy powierzchnia całej zawartości palnej pomieszczenia ulega rozkładowi w takim stopniu, że następuje nagłe zapalenie w całym pomieszczeniu, któremu towarzyszy gwałtowny i duży wzrost temperatury – rozgorzenie. Pod koniec fazy trzeciej materiały palne i tlen w znacznym stopniu są zużyte i przez to temperatura zmniejsza się z szybkością zależną od wymiany ciepła w układzie: środowisko pożarowe–otoczenie. To jest znane jako faza zanikania pożaru. W każdej z faz rozwoju pożaru występuje różny stopień zagrożenia. Dla bezpiecznej i skutecznej ewakuacji kluczową jest I faza rozwoju, w której parametry krytyczne osiągają swoje graniczne wartości, o których była już mowa.
Do szacowania szybkości tworzenia się zagrożeń utrudniających bezpieczną i skuteczną ewakuację konieczne jest stosowanie nowoczesnych narzędzi inżynierskich, w tym konieczna jest znajomość związana z ogólnie pojętym modelowaniem pożarowym.
Modelowanie pożaru jest przedstawieniem uproszczonego obrazu pożaru, procesów fizykochemicznych zachodzących podczas pożaru za pomocą matematycznego opisu, przy wykorzystaniu nieliniowych równań różniczkowych oraz równań algebraicznych. Istnieje wiele różnych modeli pożarów, schemat klasyfikujący modele pożarów pokazano na rysunku 3.
Obecnie w modelowaniu pożarowym najważniejszymi czynnikami warunkującymi działanie danego modelu są szybkość wydzielania ciepła oraz emisja dymu z materiału. Nie uwzględnia się danych charakteryzujących środowisko pożarowe ze względu na stopień jego toksyczności. Dane wejściowe do modelowania pożarowego powinny pochodzić z:
- wyników badań z prób eksperymentalnych obejmujących badania w zarówno w małej, jak i w pełnej skali,
- danych statystycznych, względnie ekspertyz odnoszących się do pożarów materiałów o podobnej konstrukcji i przeznaczeniu,
- udokumentowanych ocen ekspertów.
Toksyczność produktów rozkładu termicznego i spalania powinna być jednym z najważniejszych, a może najważniejszym aspektem, który wymaga analizy i oceny środowiska pożarowego. Produkty rozkładu termicznego i spalania są złożoną mieszaniną cząstek stałych, ciekłych aerozoli, gazów i par. Produkty toksyczne można sklasyfikować według fizjologicznych efektów, które powodują w ludzkim organizmie [4]:
- efekty duszące,
- podrażnienia sensoryczne i/albo podrażnienia dróg oddechowych.
Analiza składu chemicznego i ilości tworzących się produktów rozkładu termicznego i spalania nastręcza wiele problemów. W warunkach pożarowych tworzy się wiele setek produktów w różnych ilościach. Nie jest praktycznie możliwe oszacowanie wszystkich produktów pod względem składu chemicznego i ilości. Dlatego przyjęto w Polsce i na świecie szacowanie toksyczności uwzględniając wybrane związki chemiczne. Do najważniejszych podlegających ocenie należą: CO, CO2, HCN, NOx, SOx, HCl, HBr, HF, formaldehyd oraz akroleina.
W niektórych źródłach wskazuje się na dodatkowe związki chemiczne (toksykanty), do których można zaliczyć: aldehydy, akrylonitryl, amoniak, tlenki fosforu, siarkowodór, dwusiarczek węgla, kwas mrówkowy, fenol, benzen, toluen oraz styren [5, 6, 7]. Analizą można objąć także inne dodatkowe produkty, które wg wiedzy inżynierskiej powinny być nią objęte.
Efektem oddziaływania produktów rozkładu termicznego i spalania w czasie pożaru może być [8, 9]:
1) ograniczenie zdolności do skutecznej ewakuacji,
2) ograniczenie prędkości poruszania się w zagrożonym obiekcie lub zmiana zachowania się człowieka prowadząca do wyboru dłuższej drogi ewakuacyjnej. Jest to wynikiem:
- zaburzeń neurofizjologicznych spowodowanych oddziaływaniem gazów narkotycznych powodujących zmiany w układach nerwowym i oddechowym,
- zmian psychologicznych w organizmie ludzkim, będących rezultatem ograniczonej percepcji w postrzeganiu zagrożenia.
3) długotrwałe zmiany psychologiczne.
Wyniki badań właściwości toksycznych najczęściej wyrażane są poprzez określenie stężenia gazu toksycznego, w [ml/l lub gm-3], lub emisji właściwej, w [g/g]. Koncepcja szacowania toksyczności produktów rozkładu termicznego i spalania opiera się głównie na określaniu w warunkach pożarowych [2]:
- Frakcyjnej Dawki Skutecznej FED (ang. fractional effectice dose), która oznacza stosunek dawki narażeniowej duszącego związku chemicznego toksycznego do takiej, przy której można spodziewać się określonego skutku dla narażonego podmiotu o przeciętnej wrażliwości,
- Frakcyjnego Stężenia Skutecznego FEC (ang. fractional effective concentration), które oznacza stosunek stężenia środka drażniącego do takiego stężenia, przy którym spodziewane są określone skutki dla narażonego podmiotu o przeciętnej wrażliwości. FEC może odnosić się do każdego efektu końcowego łącznie z niewydolnością fizyczną, śmiercią albo z innymi skutkami końcowymi.
Związki chemiczne o działaniu duszącym, do których można zaliczyć głównie CO oraz HCN. Inhalacja środków duszących prowadzi do porażenia centralnego układu nerwowego z utratą świadomości i ostatecznie do śmierci. Działanie duszących związków toksycznych zależy od skumulowanej dawki, tj. stanowi funkcję stężenia i czasu trwania narażenia.
Niezbędnym do analizy zagrożenia pożarowego pod kątem bezpiecznej i skutecznej ewakuacji jest ocena materiałów pod kątem zdolności do wytwarzania dymu.
W literaturze dym jest definiowany jako [10–13]:
- widzialna w atmosferze zawiesina cząstek stałych i cieczy powstałych w wyniku spalania lub pirolizy,
- chmura cząstek pojedynczo niewidocznych, która staje się nieprzezroczysta wskutek rozpraszania lub/i absorpcji światła widzialnego,
- widzialna część lotnych produktów spalania,
- gazowe produkty spalania materiałów organicznych, w których rozproszone są małe cząstki gazowe i ciekłe, nadające dymom charakterystyczną barwę, zapach, smak, gęstość i toksyczność, a także zdolność przenikania i przemieszczania się w otoczeniu, co w poważnym stopniu może stwarzać zagrożenie dla istot żywych, komplikować rozpoznanie i przebieg akcji ratowniczej,
- dyspersyjny układ aerozolowy, składający się z ośrodka gazowego (faza rozpraszająca, tzw. dyspersyjna) i fazy rozproszonej w stanie stałym i ciekłym. Cząsteczki dymu są układami złożonymi, które mogą stanowić kropelki cieczy, fragmenty ciała stałego oblepione cieczą albo smolistą substancją.
Ilość dymu, czasami określana jako wskaźnik emisji dymu, jest definiowana , jako masa wytworzonego dymu do masy spalonego materiału. Ilość i szybkość wytworzonego dymu warunkuje [12]:
- sposób spalania materiału; przewody i kable elektryczne w wyniku oddziaływania promieniowania cieplnego mogą spalać się bezpłomieniowo (tlić się) lub płomieniowo. W warunkach spalania bezpłomieniowego powłok i izolacji przewodów i kabli elektrycznych może być wytwarzany w mniejszej albo większej ilości niż przy spalaniu płomieniowym,
- wentylacja i środowisko pożaru; wytwarzanie dymu zależy od scenariusza pożaru, a nie tylko od rodzaju materiału objętego pożarem. Trzeba pamiętać, że często zwiększona ilość wydzielonego dymu występuje przy ograniczonym dostępie tlenu. Materiał wytwarzający małe ilości dymu podczas badań laboratoryjnych, w rzeczywistych warunkach pożaru może wytwarzać duże ilości dymu spowodowane szybkim rozprzestrzenianiem się płomienia po dużych powierzchniach,
- czas i temperatura; rozkład rozmiaru cząstek aerozolu dymowego zmienia się wraz z czasem; w miarę „starzenia” się cząstki dymu koagulują. Niektóre właściwości dymu zmieniają się także w temperaturę tak, że właściwości „starego” lub „zimnego” dymu mogą być odmienne od właściwości „świeżo” wytworzonego gorącego dymu. Te czynniki są istotne przy uwzględnianiu ruchu dymu w dużych budynkach.
Do podstawowych parametrów charakteryzujących materiały pod kątem zdolności do wytwarzania dymu i wykorzystywanych w szacowaniu szybkości tworzenia się zagrożeń wpływających na bezpieczną i skuteczną ewakuację należą:
Powierzchnia ekstynkcji właściwej
Oznacza efektywną, pochłaniającą światło powierzchnię cząstek dymu powstałych w czasie rozkładu termicznego i spalania materiału. Powierzchnia ekstynkcji właściwej SEA jest określona zależnością:
gdzie:
σ – SEA oznacza efektywną, pochłaniającą światło powierzchnię cząsteczek dymu, w [m2], powstałych w czasie rozkładu termicznego i spalania 1 kg materiału, w [m2/kg],
Ks – współczynnik ekstynkcji, w [%],
Vs – szybkość przepływu objętościowego dymu, w [m3/s],
Δm – ubytek masy, w [kg], w czasie, w [s].
W powyższej zależności współczynnik ekstynkcji Ks, zakładany jest jako stały w przedziale czasu Δt. Zależy on od cząstkowej gęstości optycznej będącej funkcją rozkładu wielkości cząstek dymu i ich właściwości optycznych w postaci:
gdzie:
αs – cząstkowa gęstość optyczna, w [m2/kg],
Ys – masowe stężenie cząstek dymu, w [kg/m3].
Średnia powierzchnia ekstynkcji właściwej
gdzie:
σf – średnia powierzchnia ekstynkcji właściwej (dla zakresu spalania płomieniowego), w [m2/kg],
ms, mf – masa próbki w momencie zapoczątkowania ciągłego spalania płomieniowego i masa końcowa, w [kg],
tig – czas, po którym następuje zapłon próbki materiału, w [s].
Parametr σf można zapisać w funkcji wydzielania dymu ys jako:
gdzie:
ys – wytwarzanie dymu; wielkość charakteryzująca masę cząsteczkową dymu powstającą z jednostki masy materiału, w [kg/kg]. Jest związana z mechanizmem rozkładu i formowania się cząstek dymu w płomieniu. Stanowi obok szybkości wydzielania ciepła podstawową daną wejściową w większości modeli pożaru.
Zasięg widzialności
Zasięg widzialności określany jest jako największa odległość w dymie, z jakiej widziany jest dany obiekt.
gdzie:
C – oznacza stałą charakteryzującą sposób świecenia obserwowanego przedmiotu w dymie (świecącą światłem własnym lub odbitym), w [-],
Ks – współczynnik ekstynkcji, w [%].
Szybkość wydzielania dymu
Wartość tego parametru obliczamy ze wzoru:
gdzie:
SPRtotal(t) – całkowita szybkość wydzielania dymu z badanego materiału, w [m2/s],
V(t) – jest (nieznormalizowanym) przepływem objętościowym w przewodzie wentylacyjnym, w [m3/s],
L – jest długością drogi światła przez przewód wentylacyjny, w [m], przyjmowaną, jako równa średnicy przewodu wentylacyjnego,
I(t) – jest sygnałem z odbiornika światła, w [%].
Całkowita ilość wydzielanego dymu
Całkowite wydzielanie dymu z elementu próbnego TSP(t) i całkowite wydzielanie dymu z elementu próbnego w czasie pierwszych 600 s okresu ekspozycji (300 s£t£900 s) TSP600 s obliczane są następująco:
gdzie:
TSP(ta) – całkowita ilość wytworzonego dymu z badanego materiału w 300 s≤t≤ta, w [m2],
TSP600 s – całkowita ilość wytworzonego dymu badanego materiału w czasie 300 s≤t≤900 s, w [m2],
SPR(t) – szybkość wytwarzania dymu z badanego materiału, w [m2/s],max [a, b] – maksimum dwóch wartości a i b.
Właściwości termokinetyczne materiałów decydują o temperaturze pożaru. Badanie wydzielania ciepła można oznaczać, stosując jedną z następujących technik:
Kalorymetrii zużycia tlenu
Ciepło powstające w wyniku spalania materiału jest proporcjonalne do ilości zużytego powietrza. Dane empiryczne wskazują, że spalanie większości materiałów organicznych przy zużyciu 1 kg tlenu powoduje emisję energii cieplnej o wartości 13,1 MJ. Odchylenie od tej wartości waha się w granicach 5% dla różnych materiałów palnych.
Wytwarzania dwutlenku węgla:
Z punktu widzenia stechiometrii procesu reakcji spalania pomiar ten jest oparty na założeniu, że ilość wydzielonej energii przypadającej na cząsteczkę zużytego tlenu jest w przybliżeniu równa ilości wydzielonej energii przypadającej na cząsteczkę wytworzonego CO2. Wobec tego, jeśli spalanie jest całkowite, zaleca się, aby wielkość zużycia tlenu jako substratu była równa ilości wytworzonego dwutlenku węgla jako produktu. Zaleca się, aby obie te wielkości wskazywały ilość wydzielonego ciepła. Średnia wartość tej stałej wynosi 13,3 MJ/kg wytworzonego CO2. Jeśli znana jest dokładniejsza wartość dla materiału lub wyrobu, zaleca się używanie jej do obliczenia wydzielania ciepła.
Wzrostu temperatury gazu
Technika pomiaru temperatury gazu oparta jest na założeniu, że nie ma utraty ciepła i że całe wytworzone przez ogień ciepło wykorzystywane jest na podwyższenie temperatury wytworzonej gorącej mieszaniny powietrza i produktów rozkładu termicznego i spalania tak, że ich temperatury można oznaczać w strumieniu gazów płynących od strefy płomieni.
Podstawowym parametrem wykorzystywanym do szacowania temperatury pożaru jest szybkość wydzielania ciepła (HRR).
Parametr ten jest przez wielu naukowców uważany za najważniejszą zmienną charakteryzującą palność materiałów. HRR jest to ilość ciepła, która jest emitowana z powierzchni materiału w jednostce czasu, w [kW/m2]. Niektórzy z naukowców twierdzą, że mimo że najczęstszą przyczyną zgonów w pożarach jest działanie toksycznych i gorących gazów, to właśnie HRR jest najlepszym narzędziem do przewidywania stopnia niebezpieczeństwa ewentualnego powstałego pożaru. Szybkość wydzielania ciepła oblicza się z równania:
gdzie:
Δhc/ro – dla większości materiałów wyrażenie przyjmuje wartość 13.1 MJ,
C – stała kalibracyjna urządzenia badawczego, w [m1/2 g1/2 K1/2],
Δp – ciśnienie gazów spalinowych mierzone w kominie, w [Pa],
Te – temperatura gazów spalinowych w kominie urządzenia badawczego (kryzie mierniczej), w [K],
Xo2 – udział molowy suchego tlenu (O2) w powietrzu w czasie badania,
X0O2 – początkowy udział molowy suchego tlenu w powietrzu.
Badania dotyczące cech pożarowych materiałów (wyrobów) można podzielić na dwie grupy. Pierwsza dotyczy testów w małej skali. Druga natomiast dotyczy testów w dużej skali, w których mierzone wartości są przeprowadzane w zaadaptowanych rzeczywistych warunkach. Najbardziej niezawodnymi metodami badawczymi są te, które odwzorowują jak najdokładniej warunki rzeczywiste (badania w pełnej skali).
Badania w pełnej skali są niekiedy trudne do realizacji ze względu na możliwości aparaturowe oraz ekonomiczne. W związku z tym bardzo często wykorzystuje się metody badawcze zaliczane do małej skali laboratoryjnej, wykorzystujące nowoczesne techniki pomiarowe. Umożliwiają one uzyskanie szerokiej charakterystyki badanego materiału. Jednym z najczęściej wykorzystywanych urządzeń badawczych jest kalorymetr stożkowy (rys. 4.).
Wyniki badań uzyskane z kalorymetru stożkowego są z powodzeniem wykorzystywane do analizy i oceny środowiska pożarowego (modelowania) pod kątem właściwości toksycznych, dymotwórczych oraz termokinetycznych, jakże istotnych dla bezpiecznej i skutecznej ewakuacji. Proces ten jest przeprowadzany przy uwzględnieniu założonego scenariusza pożarowego.
Podsumowanie
Szybkość tworzenia się zagrożeń utrudniających bezpieczną i skuteczną ewakuację podczas pożarów instalacji elektrycznych w budynkach powinna być podstawą analizy i oceny zagrożenia pożarowego w danym budynku (obiekcie budowlanym). Jest to proces złożony. Wymaga wszechstronnej wiedzy z różnych dziedzin. To powoduje, że jest on trudny do realizacji w praktyce. Potrzebna jest do tego ścisła współpraca środowisk naukowych i technicznych związanych z branżą elektryczną (elektroenergetyczną) i bezpieczeństwem pożarowym. W opinii autorów tylko taka wzajemna współpraca daje nadzieję na osiągniecie celu, jakim jest zapewnienie użytkownikom obiektu budowlanego warunków do skutecznej i bezpiecznej ewakuacji w warunkach założonego scenariusza pożaru.
Literatura
- Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75 z 2002 r. poz. 690 z późn. zm.)
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 86/109/EWG (Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L88 z dnia 4 kwietnia 2011 r.).
- Pofit – Szczepańska M., Jaskółowski W., Zagrożenia pożarowe powstałe podczas eksploatacji kabli elektroenergetycznych, Biuletyn WAT, 4/2005
- PN EN 60695-7-1:2007, Badanie zagrożenia ogniowego. Część 7-1: Toksyczność lotnych produktów spalania. Wytyczne ogólne.
- PN – 88/B-02855. Ochrona przeciwpożarowa budynków. Metoda badania wydzielania toksycznych produktów rozkładu i spalania materiałów.
- ISO 13344:2004. Estimation of the lethal toxic potency of fire effluent.
- ISO 13571:2007. Life-threatening components of fire -- Guidelines for the estimation of time available for escape using fire data.
- ISO 19703: 2010. Generation and analysis of toxic gases in fire -- Calculation of species yields, equivalence ratios and combustion efficiency in experimental fires.
- Kobes M., Helsloot I., de Vries B., Post J.G., Building safety and human behaviour in fire: A literature review, Fire Safety Journal 45 (2010), s. 1-11.
- Dobbins R.A., Mulholland G.W., Bryner N.P., Comparison of a Fractal Smoke Optics Model with Light Extinction Measurements, Atmospheric Environment, vol. 28, no. 5, 1994, pp. 889–897.
- Becker W., Rupprecht H., Troitzsch J.: Fire Safety of Polymeric Materials: Test Methods- Specifications and Standards. Westport, Technomic Publishing Co. Inc. 1979.
- Jurkowski B., Jurkowska B., Rydarowski H., Palność materiałów polimerowych, Poznań 2010.
- Kolbrecki A., O dymotwórczości wyrobów budowlanych w czasie pożaru, kwartalnik, Prace Instytutu Techniki Budowlanej Nr 4 (116), Warszawa 2000.