Instalacje elektryczne na terenach budów
Przykładowy schemat układu zasilania placu budowy energią elektryczną
Rozpoczęcie budowy jest liczone od chwili doprowadzenia na teren budowy energii elektrycznej. Warunki środowiskowe użytkowania urządzeń na terenie budów są dość trudne. Praca prowadzona jest na wolnym powietrzu, w różnych warunkach pogodowych, przy opadach deszczu, w upale oraz w niskiej temperaturze.
Zobacz także
Farnell Projekty w trudnych warunkach przemysłowych
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe...
Zastosowanie skomplikowanych urządzeń elektronicznych i czujników do ulepszania i rozszerzania procesów produkcji, obróbki skrawaniem i procesów produkcyjnych w zastosowaniach przemysłowych jest możliwe tylko wtedy, gdy wszystkie komponenty przetrwają w trudnym środowisku. Systemy muszą wytrzymywać gorące, wilgotne i trudne warunki oraz niszczące pola elektryczne i magnetyczne. Specyficzne warunki środowiskowe, w których produkt jest używany, wpływają na jego specyfikacje. Takie specyfikacje należy...
mgr inż. Paweł Jasiński, mgr inż. Piotr Jasiński, dr inż. Waldemar Jasiński Kontrola rezystancji izolacji w instalacjach
Systematyczne kontrole stanu izolacji urządzeń i instalacji elektrycznych mogą zapobiec niebezpiecznym dla życia i zdrowia wypadkom oraz w przyszłości ograniczyć koszty związane z usuwaniem awarii. Cykliczne...
Systematyczne kontrole stanu izolacji urządzeń i instalacji elektrycznych mogą zapobiec niebezpiecznym dla życia i zdrowia wypadkom oraz w przyszłości ograniczyć koszty związane z usuwaniem awarii. Cykliczne pomiary izolacji pomagają w wykryciu pogarszającego się stanu ochrony zarówno przeciwporażeniowej, jak i pożarowej. Głównym zadaniem kontroli stanu izolacji przewodów instalacji oraz urządzeń elektrycznych jest wykrycie jej uszkodzeń, a tym samym możliwość zapobiegania zwarciom, które mogą być...
mgr inż. Marcin Orzechowski Rozdzielnice niskich napięć – wpływ temperatury na bezpieczeństwo eksploatacji rozdzielnic niskiego napięcia (zagadnienia wybrane) (część 1.)
Kontynuując cykl poświęcony rozdzielnicom niskiego napięcia (a dokładnie połączeniom wewnętrznym w rozdzielnicach niskich napięć [9], [10], [11], [12] oraz [13]), tym razem autor zajął się zagadnieniem...
Kontynuując cykl poświęcony rozdzielnicom niskiego napięcia (a dokładnie połączeniom wewnętrznym w rozdzielnicach niskich napięć [9], [10], [11], [12] oraz [13]), tym razem autor zajął się zagadnieniem temperatury wewnątrz rozdzielnicy nn.
StreszczenieW artykule przedstawiono wymagania stawiane instalacjom elektrycznym na terenie budowy i rozbiórki. Opisano również najważniejsze zasady bezpiecznej eksploatacji urządzeń elektrycznych na terenie budowy, w tym zasady użytkowania narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym.AbstractElectrical installations in the construction sites The paper presents the requirements for electrical installations in the construction and demolition sites. Important principles of safe operation of electrical equipment on the site were presented, including rules for using the hand-held motor-operated electric tools. |
Szereg czynników zwiększających zagrożenie porażeniowe występuje na placach budów ze szczególnym nasileniem. Są to przede wszystkim:
- częste zmiany lokalizacji odbiorników i związane z tym zmiany konfiguracji sieci rozdzielczej terenu budowy,
- częsty brak stałych dróg komunikacji i transportu maszyn, materiałów i ludzi,
- zmniejszenie odporności organizmu ludzkiego na działanie prądu elektrycznego spowodowane warunkami środowiskowymi,
- znaczący udział w stosowanych urządzeniach budowlanych urządzeń elektrycznych ręcznych i przenośnych, przemieszczanych ręcznie podczas użytkowania,
- niski poziom przygotowania pracowników w zakresie bezpiecznego użytkowania urządzeń elektrycznych,
- zły stan techniczny urządzeń spowodowany ciężkimi warunkami eksploatacyjnymi oraz brakiem właściwej troski o należytą eksploatację, konserwację i fachowe naprawy urządzeń,
- brak właściwego nadzoru nad bezpieczeństwem użytkowania urządzeń elektrycznych.
Wymienione czynniki powodują, że na placach budów w Polsce, znacznie częściej niż w przemyśle, zdarzają się śmiertelne wypadki porażeń prądem elektrycznym.
Nowa norma PN-HD 60364-7-704 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 7-704: Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje na terenie budowy i rozbiórki [2] została opublikowana w języku polskim 15 czerwca 2010 r. i powołano ją w załączniku do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 10 grudnia 2010 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 239/2010, poz. 1587).
Norma [2] dotyczy instalacji stałych lub ruchomych na terenie budowy i rozbiórki w czasie prac budowlanych lub rozbiórkowych, takich jak:
- budowa nowych obiektów budowlanych,
- remontów, przebudowy, rozbudowy, rozbiórki istniejących obiektów budowlanych lub części obiektów budowlanych,
- prace inżynieryjne,
- roboty ziemne,
- i inne podobne prace.
Wymagania normy [2] nie mają zastosowania do:
- instalacji objętych normą wieloczęściową IEC 60621, których wyposażenie ma podobne właściwości i jest stosowane w kopalniach odkrywkowych,
- instalacji w obiektach administracyjnych na terenach budowy (biura, szatnie, pomieszczenia konferencyjne, stołówki, restauracje, sypialnie, toalety itp.), gdzie mają zastosowanie wymagania ogólne normy PN-HD 60364.
Ochrona przed porażeniem elektrycznym
Ochrona przeciwporażeniowa na terenach budów musi spełniać wymagania ogólne zawarte w normie PN-HD 60364-4-41 [1]. Wymagania szczegółowe zawarte w arkuszu 704 normy [2] uzupełniają, modyfikują lub zastępują wymagania ogólne. Na terenie budowy nie dopuszcza się stosowania ochrony w postaci przeszkód ani przez umieszczenie poza zasięgiem ręki. Obwody zasilające gniazda wtyczkowe o prądzie znamionowym do 32 A włącznie oraz inne obwody zasilające narzędzia elektryczne o prądzie znamionowym do 32 A włącznie powinny być zabezpieczone przez:
- urządzenia różnicowoprądowe o znamionowym prądzie różnicowym IΔn nieprzekraczającym 30 mA,
- środek ochrony: bardzo niskie napięcie zasilające SELV i/lub PELV,
- środek ochrony: separacja elektryczna indywidualna – każde gniazdo wtyczkowe lub każde ręczne narzędzie elektryczne powinno być zasilane indywidualnie z transformatora separacyjnego, lub przez oddzielne uzwojenie transformatora.
Przy zastosowaniu samoczynnego wyłączenia zasilania:
- wymaga się, aby obwody zasilające gniazda wtyczkowe o prądzie znamionowym przekraczającym 32 A były zabezpieczone przez urządzenia różnicowoprądowe o znamionowym prądzie różnicowym I?n nieprzekraczającym 500 mA,
- w przypadku stosowania zespołów prądotwórczych przewoźnych dopuszcza się pominięcie stosowania urządzeń monitorujących izolację.
Przy zastosowaniu separacji elektrycznej:
- należy zapewnić, aby części czynne separowanego obwodu nie były połączone z żadnym punktem innego obwodu ani z ziemią, ani z przewodem ochronnym,
- rozmieszczenie obwodów separowanych zapewniało izolację podstawową między tymi obwodami.
Wybór i montaż urządzeń
Postanowienia ogólne Odbiorniki energii elektrycznej powinny być zasilane z rozdzielnic terenów budowy (ACS), wykonanych zgodnie z normą PN-EN 60439-4:2008 Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe. Część 4: Wymagania dotyczące zestawów przeznaczonych do instalowania na terenach budów (ACS) [3]. Każda z rozdzielnic powinna być wyposażona w:
- urządzenia zabezpieczające przed prądem przetężeniowym,
- urządzenia zapewniające ochronę przy uszkodzeniu,
- gniazda wtyczkowe, jeśli są wymagane.
Wtyczki i gniazda wtyczkowe o prądzie znamionowym przekraczającym 16 A powinny spełniać wymagania normy EN 60349-4:2002. Gniazda wtyczkowe o prądzie znamionowym nieprzekraczającym 16 A mogą być używane zgodnie z odpowiednimi normami krajowymi.
Oprzewodowanie
Przewody giętkie powinny być typu H07 RN-F lub im równoważne, odporne na ścieranie i wodę. Powyższe oznaczenie przewodu według normy PN-HD 361 S3:2002/A1:2007 oznacza:
- H – przewód odpowiadający wymaganiom norm zharmonizowanych,
- 07 – napięcie znamionowe 450/750 V,
- R – izolacja żyły z gumy naturalnej albo etylenowo-propylenowej lub równoważnego syntetycznego plastomeru do pracy ciągłej w temperaturze 60°C,
- N – niemetalowa powłoka zewnętrzna z polichloroprenu lub z materiału równoważnego,
- F – żyła giętka do przewodów giętkich, klasa giętkości 5 wg HD 383.
W celu uniknięcia uszkodzenia nie zaleca się układania przewodów w miejscach przejść lub przejazdów. Tam, gdzie jest to konieczne, powinna być zastosowana specjalna ochrona przed uszkodzeniami mechanicznymi i przed możliwością styku z częściami budowli.
Szczególną uwagę należy zwrócić na ochronę układanych i zawieszanych przewodów przed uszkodzeniami mechanicznymi powodowanymi czynnikami środowiskowymi i prowadzonymi pracami budowlanymi.
Aparatura rozdzielcza i sterownicza
Każdy zestaw ACS (Assemblies for Construction Sites) instalowany na terenie budowy powinien zawierać urządzenia do przyłączania i odizolowania doprowadzonego zasilania. Urządzenia do izolacyjnego odłączania powinny mieć zabezpieczenie ich pozycji otwarcia za pomocą kłódki lub umieszczenia w zamykanej obudowie. Zasilanie bezpieczeństwa i rezerwowe powinny być przyłączone za pomocą urządzeń zestawionych w sposób uniemożliwiający połączenie ze sobą różnych źródeł zasilania.
Zasilanie placów budów energią elektryczną [5]
Doprowadzenie energii elektrycznej do placu budowy
Zgodnie z rozpowszechnionymi i stosowanymi dotychczas w Polsce „Wytycznymi projektowania i montażu nowoczesnych instalacji i urządzeń elektrycznych na placach budowy” [5] opracowanymi przez COBR „Elektromontaż” zasilanie placu budowy powinno być wykonane na podstawie dokładnej inwentaryzacji zagospodarowania i uzbrojenia terenu. Ze względów techniczno-ekonomicznych oraz wymogów bezpieczeństwa najkorzystniejsze jest zasilanie placu budowy ze stałych stacji elektroenergetycznych. Stacje te powinny być zbudowane i oddane do użytku przed rozpoczęciem budowy. Jeżeli takie rozwiązanie nie jest możliwe, wówczas należy zasilać plac budowy z przewoźnej stacji elektroenergetycznej przeznaczonej specjalnie do tego celu. W przypadku braku możliwości zasilania placu budowy z własnej stacji, można korzystać z zasilania linią niskiego napięcia, z sieci energetyki zawodowej lub przemysłowej.
Zasilanie placu budowy z zespołów prądotwórczych powinno być ograniczone do zasilania awaryjnego lub w wyjątkowych sytuacjach, przy braku zasilania z sieci elektroenergetycznej albo tylko w pierwszym okresie budowy, do czasu zbudowania stałego źródła zasilania, np. stacji elektroenergetycznej. Źródła zasilania awaryjnego powinny być tak zainstalowane, aby niemożliwe było połączenie ze sobą różnych źródeł zasilania.
Małe tereny budów powinny być zasilane z szafek złączowo-pomiarowych budowanych na granicy posesji, które docelowo będą służyły do zasilania budowanego obiektu (np. domu jednorodzinnego). W takim wypadku rozdzielnica budowlana powinna być zasilana z szafki pomiarowej.
Jednym z największych zagrożeń na terenach budów są znajdujące się na nich lub w ich pobliżu napowietrzne linie elektroenergetyczne, których ze względów techniczno-ekonomicznych nie można usunąć lub zastąpić liniami kablowymi. W takiej sytuacji podczas obsługi urządzeń budowlanych, które mogą zbliżyć się do przewodów linii, wymagana jest szczególna ostrożność i przestrzeganie zasad pracy w pobliżu stref niebezpiecznych. Wymaga to również nadzoru wykonywanych prac przez kierownictwo budowy.
Strefy ochronne na placach budów
Zgodnie z [5], w zasilaniu i rozdziale energii elektrycznej na placu budowy wyodrębnia się 4 strefy ochronne, które różnią się głównie wyposażeniem w urządzenia elektryczne, funkcją i zastosowaną ochroną przeciwporażeniową. Zgodnie z tymi wytycznymi, strefy te scharakteryzować można następująco:
Strefa I – jest to strefa zasilania terenu budowy. W strefie tej znajduje się linia zasilająca oraz stacja transformatorowo-rozdzielcza lub, w wypadku zasilania z sieci niskiego napięcia, główna rozdzielnica zasilająca teren budowy. Strefa ta powinna być wydzielona, a w wypadku zasilania linią napowietrzną o napięciu ponad 1 kV, usytuowana na granicy terenu budowy. Ogrodzenie strefy I powinno mieć wysokość co najmniej 2 m i być oznaczone odpowiednimi tablicami ostrzegawczymi. Ogrodzenie strefy należy traktować jako ograniczenie dostępu do niej osób nieupoważnionych.
Strefa II – obejmuje linie rozdzielcze terenu budowy: napowietrzne, kablowe lub wykonane przewodami oponowymi. Na terenach budów nie należy stosować linii napowietrznych z przewodami gołymi. Aby zmniejszyć zagrożenie porażeniowe, należy dążyć do jak najszerszego stosowania przewodów izolowanych, kabli podwieszanych i przewodów oponowych. W instalacjach stałych, jeżeli przekroje przewodów oponowych są niewystarczające, dopuszcza się stosowanie kabli polwinitowych prowadzonych napowietrznie na podporach.
Linie rozdzielcze na terenach budów powinny być prowadzone możliwie najkrótszymi trasami, z jak najmniejszą liczbą skrzyżowań z trasami transportowymi. W miejscach skrzyżowań linie powinny być chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi (np. przez ułożenie w rurach zagłębionych w ziemi) lub zawieszone na wysokości nieutrudniającej transportu czy też ruchu maszyn budowlanych.
Ze względu na specyfikę terenu budowy, w miarę postępu prac budowlanych często zachodzi potrzeba przemieszczenia rozdzielnic budowlanych zasilających urządzenia odbiorcze, a tym samym przemieszczenia linii zasilających. Dlatego też kable stosowane na terenach budów nie mogą być układane na stałe. W praktyce układa się je na kozłach, podporach, zawiesza na uchwytach, wieszakach lub kładzie bezpośrednio na ziemi. Częste przemieszczanie kabli powoduje narażenie ich powłok na uszkodzenia mechaniczne.
Strefa III – obejmuje rozdzielnice budowlane, dźwignicowe oraz przystawki pomiarowe.
Strefa IV – obejmuje wszystkie urządzenia odbiorcze stosowane na terenie budowy.
Ochrona przeciwporażeniowa na terenach budów [5]
Uwagi ogólne
Części obiektów budowlanych, w których prowadzone są roboty takie jak rozbudowa, remont kapitalny lub rozbiórka traktowane są jako tereny budowy, w których prace są związane ze stosowaniem instalacji tymczasowych. Dotychczas uważano, że ze względu na warunki środowiskowe występujące na terenach budów dopuszczalne długotrwale napięcie dotykowe UL powinno wynosić 25 V ac lub 60 V dc [7].
Wszystkie urządzenia elektryczne stosowane na terenach budów w dowolnej strefie ochronnej powinny być wyposażone zarówno w ochronę przed dotykiem bezpośrednim, jak i w ochronę przed dotykiem pośrednim. Sieci elektroenergetyczne stosowane na terenach budów powinny zawierać oddzielny przewód ochronny PE, przez co zalecane jest stosowanie sieci o układzie TN-S. W miejscu rozdzielenia przewodu PEN sieci zasilającej na dwa oddzielne przewody N i PE (przy rozdzielnicy głównej zasilającej teren budowy) powinno być wykonane uziemienie dodatkowe RB o rezystancji nie większej niż 30 ?. Zaleca się wielokrotne uziemianie przewodów ochronnych instalacji elektroenergetycznej.
Ochrona przeciwporażeniowa w strefie I
Ochrona przed dotykiem bezpośrednim powinna być zapewniona przez stosowanie izolowania części czynnych oraz obudów i osłon o stopniu ochrony co najmniej IP44.
Ochronę przed dotykiem pośrednim powinno zapewniać samoczynne wyłączenie zasilania. Urządzenia wyłączające dopływ energii do terenu budowy powinny uniemożliwiać niezamierzone załączenie, np. przez zastosowanie kłódki lub umieszczenie w zamykanej obudowie.
W głównej rozdzielnicy zasilającej zaleca się umieszczenie wyłącznika różnicowoprądowego selektywnego o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania nie większym niż 500 mA, chroniącego całą instalację elektroenergetyczną niskiego napięcia terenu budowy wraz z urządzeniami odbiorczymi. Wyłącznik ten, oprócz funkcji urządzenia wyłączającego w ochronie przed dotykiem pośrednim linii rozdzielczych strefy II i obudów rozdzielnic strefy III, jest rezerwowym urządzeniem wyłączającym w ochronie przed dotykiem pośrednim urządzeń strefy IV.
Ochrona przeciwporażeniowa w strefie II
Kable i przewody elektroenergetyczne eksploatowane w strefie II placu budowy powinny mieć zapewnioną ochronę przed dotykiem bezpośrednim przez izolowanie części czynnych. Izolacja kabli i przewodów powinna być dostosowana do zagrożeń środowiskowych wynikających z warunków pracy i chroniona w szczególności przed uszkodzeniami mechanicznymi. W razie uszkodzenia wolno je naprawiać tylko w sposób dozwolony, zgodny z wymaganiami normy. Należy podkreślić, że niedopuszczalne są naprawy bez sprawdzenia, czy w efekcie naprawy wykonano izolację o parametrach nie gorszych niż parametry uzyskane przez producenta kabla czy przewodu.
Urządzeniem wyłączającym w ochronie przed zwarciami doziemnymi powinien być, opisany uprzednio, średnioczuły (I?n?500 mA) wyłącznik różnicowoprądowy umieszczony w strefie I.
(Wymóg niezamieszczony w nowej normie: Jeżeli w strefie II stosowane są jakiekolwiek urządzenia rozdzielcze I klasy ochronności (np. skrzynki rozgałęźne), to muszą one być ochronione przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania, przy dopuszczalnym długotrwale napięciu dotykowym UL=25 V ac i dopuszczalnym czasie trwania zwarcia 0,2 s [7]).
Ochrona przeciwporażeniowa w strefie III
Użytkowane w strefie III rozdzielnice budowlane, dźwignicowe i przystawki pomiarowe powinny mieć zapewnioną ochronę przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim.
Ochrona przed dotykiem bezpośrednim powinna być zapewniona przez obudowy i osłony o stopniu ochrony co najmniej IP44. Zaleca się budowę tych rozdzielnic zgodnie z wymaganiami dla urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej. Obudowy i osłony urządzeń rozdzielczych nie powinny dać się usunąć (otworzyć) bez użycia narzędzi lub klucza. Powinny być dostosowane do warunków środowiskowych, a w szczególności odporne na temperaturę, wilgoć i uszkodzenia mechaniczne.
(Wymóg niezamieszczony w nowej normie: W przypadku stosowania ochrony przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania, wyłączenie powinno nastąpić w czasie do 0,2 s, a dopuszczalne długotrwale napięcie dotykowe UL wynosi25 V napięcia przemiennego [7]).
Ochrona przeciwporażeniowa w strefie IV
Odbiorniki elektryczne powinny być zasilane z rozdzielnic budowlanych (zestawów rozdzielczych) wyposażonych w:
- urządzenia zabezpieczające przed prądem przetężeniowym,
- środki techniczne ochrony przed dotykiem pośrednim,
- gniazda wtyczkowe służące do przyłączania urządzeń odbiorczych (które powinny być zainstalowane wewnątrz rozdzielnic lub na ich zewnętrznych ścianach albo obudowach).
Wszystkie urządzenia odbiorcze użytkowane w strefie IV powinny mieć zapewnioną ochronę przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim powinna być realizowana przez izolowanie części czynnych oraz przez obudowy i osłony o stopniu ochrony co najmniej IP44. Przewody ruchome zasilające urządzenia odbiorcze powinny mieć izolację dostosowaną do warunków środowiskowych (zalecane jest stosowanie przewodów oponowych). Należy w czasie eksploatacji zwracać uwagę na ochronę tych przewodów przed uszkodzeniem mechanicznym izolacji.
Ochrona przed dotykiem pośrednim powinna być realizowana przez:
- dla obwodów zasilających gniazda wtyczkowe o prądzie znamionowym do 32 A lub narzędzia ręczne o prądzie do 32 A – samoczynne wyłączenie zasilania przez wysokoczuły wyłącznik różnicowoprądowy,
- separację elektryczną indywidualną (jeden odbiornik przyłączony do jednego uzwojenia transformatora separacyjnego),
- zasilanie napięciem bardzo niskim (SELV, PELV).
Przykładowy schemat układu zasilania energią elektryczną placu budowy przedstawiono na rysunku 1. Wymagania stawiane ochronie przeciwporażeniowej w poszczególnych strefach placu budowy zestawiono w tabeli 1.
Eksploatacja instalacji i urządzeń elektrycznych na terenach budów [6]
Prace związane z podłączaniem, sprawdzaniem, konserwacją i naprawą instalacji i urządzeń elektrycznych na terenach budów mogą być wykonywane tylko przez osoby posiadające odpowiednie uprawnienia.
Stanowiska pracy, składowiska wyrobów i materiałów lub maszyn i urządzeń budowlanych nie mogą być sytuowane bezpośrednio pod napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi lub w odległości liczonej w poziomie od skrajnych przewodów, mniejszej niż:
- 3 m – dla linii o napięciu znamionowym nieprzekraczającym 1 kV,
- 5 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV do 15 kV włącznie,
- 10 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 15 kV do 30 kV włącznie,
- 15 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 30 kV do 110 kV włącznie,
- 30 m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 110 kV.
W czasie robót budowlanych z zastosowaniem żurawi lub urządzeń załadowczo-wyładowczych powyżej przedstawione odległości mierzone są do najdalej wysuniętego punktu urządzenia wraz z ładunkiem. Żurawie samojezdne, koparki i inne urządzenia ruchome, które mogą zbliżyć się na niebezpieczną odległość do napowietrznych lub kablowych linii elektroenergetycznych, powinny być wyposażone w sygnalizatory napięcia.
Rozdzielnice budowlane na terenie budowy powinny być zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych i usytuowane w odległości nie większej niż 50 m od odbiorników energii. Połączenia przewodów elektrycznych z urządzeniami mechanicznymi należy wykonywać w sposób zapewniający bezpieczeństwo osób obsługujących urządzenia. Przewody przyłączeniowe należy zabezpieczać przed uszkodzeniami mechanicznymi.
Okresowej kontroli stanu stacjonarnych urządzeń elektrycznych pod względem bezpieczeństwa należy dokonywać co najmniej raz w miesiącu, natomiast kontroli stanu i oporności izolacji tych urządzeń – co najmniej dwa razy w roku, a ponadto:
- przed uruchomieniem urządzenia po zmianach i naprawach części elektrycznych lub mechanicznych,
- przed uruchomieniem urządzenia, które było nieczynne przez ponad miesiąc,
- przed uruchomieniem urządzenia po jego przemieszczeniu.
W przypadku zastosowania wyłączników różnicowoprądowych, należy sprawdzać ich działanie każdorazowo przed przystąpieniem do pracy. Kopie zapisu pomiarów skuteczności zabezpieczenia przed porażeniem prądem elektrycznym powinny znajdować się u kierownika budowy. Wszelkie naprawy i przeglądy urządzeń elektrycznych powinny być odnotowane w książce konserwacji urządzeń.
Zasady eksploatacji narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym
Zasady eksploatacji według wycofanych starych norm PN-85/E-08400
Specjalną grupą eksploatowanych na terenach budów urządzeń elektrycznych są narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym, które najczęściej są urządzeniami II klasy ochronności. Budowa ich powinna odpowiadać wymaganiom zawartym w normie PN-EN 60745-1:2006 [3], która zastąpiła normę PN-85/E-08400-01 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Postanowienia ogólne.
Bez zastąpienia zostały wycofane również pozostałe dotychczas obowiązujące normy dotyczące elektronarzędzi, między innymi:
- PN-85/E-08400-02 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Bezpieczeństwo użytkowania. Ogólne wymagania i badania,
- PN-85/E-08400-03 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Program badań,
- PN-85/E-08400-10 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Badania kontrolne w czasie eksploatacji.
Według tych norm elektronarzędzia, w zależności od sposobu pracy danym elektronarzędziem, dzielono na:
- elektronarzędzia I kategorii użytkowania – eksploatowane dorywczo, kilkukrotnie w ciągu jednej zmiany i zwracane do wypożyczalni po pracy,
- elektronarzędzia II kategorii użytkowania – eksploatowane często w ciągu jednej zmiany i nie zwracane do wypożyczalni,
- elektronarzędzia III kategorii użytkowania – eksploatowane w sposób ciągły na więcej niż jednej zmianie, zainstalowane na stałe np. w linii produkcyjnej lub montażowej.
Bezpieczną pracę przy posługiwaniu się elektronarzędziami powinny zapewniać, wykonywane zgodnie z normą, badania bieżące i okresowe. Badania bieżące należało wykonywać każdorazowo przed wydaniem elektronarzędzia do eksploatacji i po jego zwrocie do wypożyczalni oraz, w przypadku elektronarzędzi zaliczanych do II i III kategorii użytkowania, przed rozpoczęciem pracy na danej zmianie. Badania okresowe należało wykonywać nie rzadziej niż:
- co 6 miesięcy dla elektronarzędzi I kategorii użytkowania,
- co 4 miesiące dla elektronarzędzi II kategorii użytkowania,
- co 2 miesiące dla elektronarzędzi III kategorii użytkowania,
a także po każdej sytuacji mogącej mieć wpływ na bezpieczne użytkowanie elektronarzędzia (np. po upadku, zawilgoceniu itp.).
Podane w normie terminy badań należało skrócić o połowę dla elektronarzędzi użytkowanych w warunkach zwiększonego niebezpieczeństwa uszkodzenia mechanicznego, eksploatowanych w pomieszczeniach zapylonych, zawilgoconych itp. W ramach badań elektronarzędzi należało wykonywać badania określone w tabeli 2.
Elektronarzędzie przeznaczone do użytkowania w normalnych warunkach powinno być sprawdzone w temperaturze otoczenia 20°±5°C. Przed wykonywaniem badań okresowych narzędzie powinno być umieszczone w pomieszczeniu badań na co najmniej 4 godziny. Badania wykonuje się przy zasilaniu napięciem o parametrach znamionowych.
W ramach oględzin zewnętrznych i wewnętrznych szczególną uwagę należy zwrócić na stan obudowy i rękojeści narzędzia, stan przewodu zasilającego, wtyczki, elementów sterujących, stan połączeń elementów wewnętrznych, komutatora, szczotek itp.
Wynik badań należy uznać za dodatni, jeżeli elektronarzędzie przejdzie z wynikiem pozytywnym wszystkie próby przewidziane dla danego rodzaju badań.
Głównym problemem z bezpiecznym użytkowaniem elektronarzędzi jest brak ustalonego sposobu oznaczenia na narzędziach dopuszczalnego okresu ich użytkowania (terminu następnych badań okresowych). Z tego powodu nagminne jest użytkowanie elektronarzędzi przez okresy znacznie dłuższe od dopuszczonych przez normę.
Elektronarzędzia eksploatowane na terenach budów należy zaliczyć do II kategorii użytkowania. Są one eksploatowane na ogół w sposób ciągły bez zwracania do wypożyczalni, a często, szczególnie na małych budowach, są prywatną własnością użytkownika. Warunki użytkowania elektronarzędzi na terenach budów są szczególnie trudne, trudniejsze niż w warunkach przemysłowych. Niestety, badania elektronarzędzi użytkowanych na terenach budów są wykonywane niezmiernie rzadko.
Zasady użytkowania elektronarzędzi wg normy PN-EN 60745-1:2006 [4]
Nowa norma PN-EN 60745-1:2006 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Bezpieczeństwo użytkowania. Część 1: Wymagania ogólne (w katalogu polskich norm jest już zamieszczona w jej kolejna, najnowsza wersja z roku 2009 w języku angielskim) poświęcała dużą uwagę bezpieczeństwu użytkowania elektronarzędzi. Poniżej przedstawiono najważniejsze wymagania zwarte w tej normie.
Miejsce pracy
- Na miejscu pracy należy utrzymywać porządek i dobre oświetlenie. Nieporządek i złe oświetlenie przyczyniają się do wypadków.
- Nie należy pracować elektronarzędziem w atmosferach wybuchowych, jakie tworzą ciecze łatwo palne, gazy lub pyły. Elektronarzędzie wytwarza iskry, które mogą zapalić pył lub opary.
- Nie należy dopuszczać dzieci i obserwatorów do miejsca pracy elektronarzędzia. Rozproszenie uwagi może spowodować utratę kontroli nad elektronarzędziem.
Bezpieczeństwo elektryczne
- Wtyczki elektronarzędzi muszą pasować do gniazdek. Nigdy, w żaden sposób nie należy przerabiać wtyczki. Nie należy używać żadnych łączy pośrednich w przypadku elektronarzędzi mających przewód ochronny. Brak przeróbek we wtyczkach i gniazdkach zmniejsza ryzyko porażenia prądem elektrycznym.
- Należy unikać dotykania powierzchni uziemionych, takich jak rury, grzejniki, piecyki elektryczne, chłodziarki. W przypadku dotknięcia części uziemionych rośnie ryzyko porażenia prądem elektrycznym.
- Nie należy narażać elektronarzędzi na działanie deszczu lub warunków wilgotnych. W przypadku przedostania się do wnętrza elektronarzędzia wody rośnie ryzyko porażenia prądem elektrycznym.
- Nie należy nadwerężać przewodów przyłączeniowych. Nigdy nie należy używać przewodu przyłączeniowego do przenoszenia, ciągnięcia lub wyłączania elektronarzędzia z gniazdka. Należy trzymać przewód przyłączeniowy z dala od źródeł ciepła, olejów, ostrych krawędzi lub ruchomych części. Uszkodzone przewody przyłączeniowe zwiększają ryzyko porażenia prądem elektrycznym.
- Gdy elektronarzędzie pracuje na wolnym powietrzu, to przewody przyłączeniowe należy przedłużać przedłużaczami przeznaczonymi do pracy na wolnym powietrzu.
Bezpieczeństwo osobiste
- Należy być przewidującym, obserwować, co się robi i zachować zdrowy rozsądek podczas pracy elektronarzędziem. Nie należy pracować elektronarzędziem, gdy jest się zmęczonym lub pod wpływem alkoholu, lekarstw albo narkotyków. Chwila nieuwagi może spowodować poważne osobiste obrażenia.
- Należy stosować wyposażenie ochronne. Należy zawsze zakładać okulary ochronne. Używanie w odpowiednich warunkach wyposażenia ochronnego, takiego jak maska przeciwpyłowa, obuwie antypoślizgowe, kask lub ochronniki słuchu zmniejsza ryzyko osobistych obrażeń.
- Należy unikać przypadkowego rozruchu elektronarzędzia. Przed włożeniem wtyczki do gniazdka należy upewnić się, że wyłącznik elektronarzędzia jest wyłączony. Przenoszenie elektronarzędzia z palcem na wyłączniku lub załączanie go za pomocą wtyczki przy załączonym wyłączniku może być przyczyną wypadku.
- Przed uruchomieniem elektronarzędzia należy usunąć wszystkie klucze nastawcze. Pozostawienie klucza w obracającej się części elektronarzędzia może spowodować osobiste obrażenia.
- Nie należy przeceniać swoich możliwości. Należy cały czas stać pewnie i w równowadze. Umożliwi to lepszą kontrolę nad elektronarzędziem w sytuacjach nieprzewidywalnych.
- Należy odpowiednio się ubierać, nie należy nosić luźnego ubrania lub biżuterii. Należy utrzymywać swoje włosy, ubranie i rękawiczki z dala od części ruchomych. Luźne ubrania, biżuteria lub długie włosy mogą zostać zaczepione przez części ruchome.
- Jeżeli urządzenia są przystosowane do przyłączenia zewnętrznego odciągu pyłu i pochłaniacza pyłu, należy upewnić się, że są one prawidłowo przyłączone i użyte. Użycie tych urządzeń może zredukować zagrożenia zależne od zapylenia.
Użytkowanie i troska o elektronarzędzie
a) Nie należy elektronarzędzia przeciążać. Należy stosować narzędzie odpowiednie do wykonywanej pracy. Właściwe elektronarzędzie umożliwi lepsze i bezpieczniejsze wykonanie pracy przy obciążeniu, na jakie zostało zaprojektowane.
b) Nie należy używać elektronarzędzia z uszkodzonym wyłącznikiem. Każde elektronarzędzie, którego nie można załączać lub wyłączać za pomocą łącznika jest niebezpieczne i musi zostać naprawione.
c) Przed wykonaniem każdej nastawy, wymiany części lub magazynowaniem należy odłączać wtyczkę ze źródła zasilania elektronarzędzia. Takie zapobiegawcze środki bezpieczeństwa redukują ryzyko przypadkowego rozruchu elektronarzędzia.
d) Nie należy pozwalać osobom niezaznajomionym z elektronarzędziem lub niniejszą instrukcją na pracę z elektronarzędziem. Elektronarzędzia są niebezpieczne w rękach nieprzeszkolonych użytkowników.
e) Elektronarzędzie należy doglądać. Należy sprawdzać prostoliniowość lub mocowanie części ruchomych, pęknięcia części i wszystkie inne czynniki, które mogą mieć wpływ na pracę elektronarzędzia. Przyczyną wielu wypadków jest niefachowy sposób konserwacji elektronarzędzia.
f) Narzędzia tnące powinny być naostrzone i czyste. Odpowiednie utrzymywanie ostrych krawędzi narzędzi tnących zmniejsza prawdopodobieństwo zakleszczenia i ułatwia obsługę.
g) Elektronarzędzia, wyposażenia i narzędzia robocze itp. należy używać zgodnie z przeznaczeniem i niniejszą instrukcją, biorąc pod uwagę warunki i rodzaj pracy do wykonania. Używanie elektronarzędzia w sposób, do jakiego nie jest przewidziane, może spowodować niebezpieczne sytuacje.
Naprawa elektronarzędzi
Naprawę elektronarzędzia należy zlecać wyłącznie osobie wykwalifikowanej, wykorzystując wyłącznie oryginalne części zamienne. Zapewni się przez to dalsze bezpieczeństwo elektronarzędzia.
W instrukcji przygotowania elektronarzędzia do użytkowania powinny być podane:
1) Sposób ustawienia lub zamocowania elektronarzędzia w stabilnej pozycji, jeżeli jest ono przystosowane do współpracy ze stojakiem.
2) Sposób montażu.
3) Sposób przyłączenia do sieci zasilającej, rodzaj przewodu, bezpiecznika, typ gniazdka oraz wymagania dotyczące uziemienia.
4) Ilustrowany opis działania.
5) Ograniczenia dotyczące warunków otoczenia.
6) Spis zawartości.
W instrukcji użytkowania elektronarzędzia do powinny być podane:
1) Sposób ustawienia i sprawdzenia.
2) Sposób wymiany narzędzia.
3) Sposób mocowania obrabianego przedmiotu.
4) Graniczne wymiary obrabianego przedmiotu.
5) Ogólna instrukcja użytkowania.
W zakresie konserwacji i napraw powinny być podane:
1) Sposób regularnego czyszczenia, konserwacji i smarowania.
2) Informacje dotyczące napraw u producenta lub w autoryzowanym serwisie, lista adresów.
3) Wykaz części dopuszczonych do wymiany przez użytkownika.
4) Informacje dotyczące narzędzi specjalnych, które mogą być potrzebne.
5) Informacja w przypadku elektronarzędzi z przyłączeniem typu X, kiedy wymaga się wymiany przewodu przyłączeniowego na specjalnie przygotowany: jeżeli przewód przyłączeniowy zasilający elektronarzędzie jest uszkodzony, to musi zostać zastąpiony gotowym przewodem przyłączeniowym dostępnym w sieci serwisu.
6) Informacja w przypadku elektronarzędzi z przyłączeniem typu Y: w przypadku konieczności wymiany przewodu przyłączeniowego zasilającego, powinien wykonać to producent lub autoryzowany serwis, w celu uniknięcia zagrożenia bezpieczeństwa.
7) Informacja w przypadku elektronarzędzi z przyłączeniem typu Z: przewód przyłączeniowy zasilający elektronarzędzie nie może być wymieniony i narzędzie należy złomować.
Zgodnie z definicjami zawartymi w normie wyróżnia się:
a) przyłączenie typu X – taki sposób przyłączenia przewodu przyłączeniowego zasilającego, że może on być łatwo wymieniony bez pomocy specjalnego narzędzia przewidzianego przez producenta. Przewód zasilający może być przewodemspecjalnie przygotowanym i dostępnym jedynie u producenta lub w jego autoryzowanym serwisie. W skład specjalnie przygotowanego przewodu przyłączeniowego może wchodzić również część narzędzia.
b) przyłączenie typu Y – taki sposób przyłączenia przewodu przyłączeniowego zasilającego, że każda jego wymiana może być dokonana przez producenta w jego punkcie serwisowym lub przez odpowiednio wykwalifikowaną osobę. Przyłączenie przewodu typu Y może być realizowane z zastosowaniem zwykłego giętkiego przewodu przyłączeniowego, albo z zastosowaniem przewodu przyłączeniowego specjalnego.
c) przyłączenie typu Z – taki sposób przyłączenia przewodu przyłączeniowego zasilającego, że nie istnieje możliwość jego wymiany bez wyłamania lub uszkodzenia urządzenia.
Literatura
- PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed porażeniem elektrycznym.
- PN-HD 60364-7-704:2010 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 7-704: Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje na terenie budowy i rozbiórki.
- PN-EN 60439-4:2008 Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe. Część 4: Wymagania dotyczące zestawów przeznaczonych do instalowania na terenach budów (ACS).
- PN-EN 60745-1:2006 Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym. Bezpieczeństwo użytkowania. Część 1: Wymagania ogólne. (2009 oryg.).
- COBR „Elektromontaż”, Wytyczne projektowania i montażu nowoczesnych instalacji i urządzeń elektrycznych na placach budowy, Warszawa 1995.
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (DzU 2003, nr 47, poz. 401).
- PN-IEC 364-4-481:1994 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona zapewniająca bezpieczeństwo. Dobór środków ochrony w zależności od wpływów zewnętrznych. Wybór środków ochrony przeciwporażeniowej w zależności od wpływów zewnętrznych (norma obowiązująca do 1.02.2009 r. zastąpiona przez PN-HD 60364-4-41:2009).