Przegląd i kontrola instalacji elektrycznych i instalacji (urządzeń) piorunochronnych w budynku
Układ do pomiaru rezystancji uziomu metodą techniczną
Obowiązek zapewnienia wymaganego stanu technicznego instalacji (urządzeń) piorunochronnych w budynku, zgodnie z wymaganiami Polskiej Normy PN/E-05003, PN-IEC 61024 oraz PN-IEC 61312, obciąża właściciela lub zarządcę budynku. Sprawdzanie okresowe obejmuje przeprowadzenie oględzin instalacji elektrycznej (bez jej demontażu lub z częściowym jej demontażem), a następnie powinno być uzupełnione właściwymi pomiarami i próbami, łącznie ze sprawdzeniem wymaganych czasów zadziałania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych.
Zobacz także
dr inż. Waldemar Jasiński, mgr inż. Piotr Jasiński, mgr inż. Paweł Jasiński Skutki negatywnego oddziaływania prądu elektrycznego na pracowników i urządzenia techniczne podziemnych zakładów górniczych w latach 2016–2022
Prowadzenie ruchu nowoczesnego podziemnego zakładu górniczego nie jest możliwe bez wykorzystania energii elektrycznej. Proces wydobywania kopalin powiązany jest nie tylko z zapewnieniem ciągłości dostaw...
Prowadzenie ruchu nowoczesnego podziemnego zakładu górniczego nie jest możliwe bez wykorzystania energii elektrycznej. Proces wydobywania kopalin powiązany jest nie tylko z zapewnieniem ciągłości dostaw energii, ale także z koniecznością zagwarantowania bezpiecznej eksploatacji maszyn i urządzeń górniczych, zgodnie z DTR i instrukcjami eksploatacji.
Opracował zespół ekspercki Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej – PIB Przeciwpożarowy wyłącznik prądu (część 3.)
Przeciwpożarowy wyłącznik prądu (PWP) w obiekcie budowlanym jest instalacją urządzenia przeciwpożarowego, którego podstawowym i głównym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa (ochrona przed porażeniem...
Przeciwpożarowy wyłącznik prądu (PWP) w obiekcie budowlanym jest instalacją urządzenia przeciwpożarowego, którego podstawowym i głównym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa (ochrona przed porażeniem elektrycznym) ekipom ratowniczym prowadzącym działania ratowniczo-gaśnicze w obszarze, strefie pożarowej objętej i chronionej instalacją PWP. Działanie instalacji PWP polega na odcięciu dopływu prądu elektrycznego do wszystkich obwodów z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których...
mgr inż. Michał Czosnyka, dr hab. inż Bogumiła Wnukowska Porażenie prądem elektrycznym
Porażeniem elektrycznym nazywa się efekt przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka. Z punktu widzenia możliwych skutków patofizjologicznych, jakie mogą w następstwie tego zdarzenia wystąpić,...
Porażeniem elektrycznym nazywa się efekt przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka. Z punktu widzenia możliwych skutków patofizjologicznych, jakie mogą w następstwie tego zdarzenia wystąpić, jest to zdarzenie bezpośrednio zagrażające zdrowiu i życiu osoby poszkodowanej [1–3].
Obowiązek zapewnienia wymaganego stanu technicznego instalacji elektrycznych w budynku obciąża:
- dostawcę energii elektrycznej w zakresie układów pomiaroworozliczeniowych,
- właściciela lub zarządcę budynku w zakresie oprzewodowania, osprzętu, aparatury rozdzielczej i sterowniczej, urządzeń zabezpieczających oraz uziemienia,
- użytkownika lokalu w zakresie łączników instalacyjnych, gniazd wtyczkowych, bezpieczników topikowych, wyłączników nadprądowych, wyłączników ochronnych różnicowoprądowych oraz odbiorników energii elektrycznej, stanowiących wyposażenie lokalu.
Do obowiązków właściciela lub zarządcy budynku w zakresie utrzymania stanu technicznego instalacji elektrycznych należy:
- uczestnictwo w odbiorze technicznym instalacji po jej wykonaniu, rozbudowie, remoncie lub naprawie,
- uczestnictwo w kontroli okresowej, przy badaniu instalacji elektrycznych w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony przed porażeniem, rezystancji izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów,
- sporządzanie planów kontroli okresowych, planów napraw i wymian, zamierzeń remontowych oraz zapewnienie pełnej realizacji tych planów,
- systematyczna kontrola jakości prac eksploatacyjnych (robót konserwacyjnych),
- zapewnienie realizacji zaleceń pokontrolnych, wydawanych przez upoważnione do kontroli organy nadzoru budowlanego,
- przeprowadzanie doraźnej kontroli stanu technicznego instalacji elektrycznych, w przypadku zaistnienia zagrożenia życia lub zdrowia użytkowników lokali, bezpieczeństwa mienia i środowiska,
- udział w pracach związanych z likwidacją skutków awarii i zakłóceń,
- prowadzenie dokumentacji eksploatacyjnych instalacji elektrycznych,
- bieżące działanie, zapewniające bezpieczeństwo użytkowania energii elektrycznej.
Do obowiązków użytkownika lokalu w zakresie utrzymania stanu technicznego instalacji elektrycznych należy:
- udostępnianie lokalu w celu wykonywania obowiązków obciążających właściciela lub zarządcę budynku,
- w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości funkcjonowania instalacji elektrycznych, niezwłoczne powiadamianie właściciela lub zarządcy budynku o tym fakcie,
- utrzymywanie wymaganego stanu technicznego urządzeń elektrycznych w lokalu i przestrzeganie zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,
- realizacja zaleceń pokontrolnych, określonych podczas oceny stanu technicznego instalacji elektrycznych obciążających użytkownika lokalu.
Obowiązek zapewnienia wymaganego stanu technicznego instalacji (urządzeń) piorunochronnych w budynku, zgodnie z wymaganiami Polskiej Normy PN/E-05003, PN-IEC 61024 oraz PN-IEC 61312, obciąża właściciela lub zarządcę budynku.
Obowiązkiem nałożonym na właściciela lub zarządcę budynku, wynikającym z Ustawy Prawo budowlane, jest użytkowanie budynku zgodnie z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywanie go w należytym stanie technicznym i estetycznym, a także poddawanie, w czasie jego użytkowania, okresowym kontrolom, polegającym na sprawdzeniu stanu sprawności technicznej i wartości użytkowej całego budynku, jego estetyki oraz otoczenia.
Kontrole w zakresie dotyczącym instalacji elektrycznych i piorunochronnych powinny być przeprowadzane okresowo:
- co najmniej raz w roku, polegające na sprawdzeniu stanu technicznej sprawności instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne lub niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania budynku,
- co najmniej raz na 5 lat, polegające na badaniu instalacji elektrycznych i piorunochronnych, w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony przed porażeniem, rezystancji izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów.
Kontrolę stanu technicznego instalacji elektrycznych i piorunochronnych powinny przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją odpowiednich instalacji i urządzeń elektrycznych.
Sprawdzenia odbiorcze – oględziny
Oględziny należy wykonać przed przystąpieniem do pomiarów i prób, zwykle przed włączeniem zasilania instalacji. W zależności od potrzeb należy sprawdzić co najmniej:
- sposób ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym,
- występowanie przegród ogniowych i innych środków zapobiegających rozprzestrzenianiu się ognia oraz ochrony przed skutkami działania ciepła,
- dobór przewodów z uwagi na obciążalność prądową i spadek napięcia,
- dobór i nastawienie urządzeń zabezpieczających i sygnalizacyjnych,
- występowanie i prawidłowe umieszczenie właściwych urządzeń do odłączania izolacyjnego i łączenia,
- dobór urządzeń i środków ochrony, właściwych ze względu na wpływy zewnętrzne,
- prawidłowe oznaczenie przewodów neutralnych i ochronnych,
- przyłączenie łączników jednobiegunowych do przewodów fazowych,
- występowanie schematów, napisów ostrzegawczych lub innych podobnych informacji,
- oznaczenie obwodów, urządzeń zabezpieczających przed prądem przetężeniowym, łączników, zacisków itp.,
- poprawność połączeń przewodów,
- występowanie i ciągłość przewodów ochronnych, w tym przewodów ochronnych połączeń wyrównawczych głównych i połączeń wyrównawczych dodatkowych,
- dostępność urządzeń, umożliwiającą wygodną obsługę, identyfikację i konserwację.
W zależności od potrzeb należy przeprowadzić, w miarę możliwości w następującej kolejności, wymienione niżej pomiary i próby.
Pomiary i próby
Próba ciągłości elektrycznej przewodówNależy wykonać próbę ciągłości elektrycznej:
- przewodów ochronnych, w tym przewodów ochronnych w połączeniach wyrównawczych głównych i w połączeniach wyrównawczych dodatkowych,
- przewodów czynnych, występujących w obwodach odbiorczych ukształtowanych w formie pierścienia przyłączonego do jednego punktu obwodu zasilającego.
Próbę ciągłości przewodów należy wykonać metodą techniczną lub miernikiem rezystancji. Zaleca się wykonywanie próby przy użyciu źródła prądu stałego lub przemiennego o napięciu od 4 do 24 V w stanie bezobciążeniowym i prądem co najmniej 0,2 A. W przypadkach budzących wątpliwość co do skuteczności ochronnych połączeń wyrównawczych dodatkowych należy sprawdzić, czy rezystancja R między równocześnie osiągalnymi częściami przewodzącymi dostępnymi i częściami przewodzącymi obcymi spełnia następujący warunek:
gdzie:
UL – napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale w [V],
Ia – prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia zabezpieczającego w wymaganym czasie, w [A].
Układ do próby ciągłości elektrycznej przewodów i pomiaru rezystancji przewodów przedstawiony jest na rysunku 1.
Pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej
Podstawowym badaniem ochrony przed dotykiem bezpośrednim (ochrony podstawowej) jest pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej. Pomiar należy wykonywać, po wyłączeniu zasilania i odłączeniu odbiorników, miernikiem na prąd stały przy obciążeniu prądem 1 mA. Rezystancję izolacji należy mierzyć między przewodami czynnymi a przewodem ochronnym, przyłączonym do układu uziemiającego. Do celów tego pomiaru przewody czynne można połączyć razem. W pomieszczeniach, w których występuje zagrożenie pożarowe, pomiar rezystancji izolacji powinien być wykonany między przewodami czynnymi. W takim przypadku rezystancję izolacji należy mierzyć:
- między kolejnymi parami przewodów czynnych,
- między każdym przewodem czynnym a ziemią.
Przewody ochronne PE i ochronno-neutralne PEN mogą służyć jako połączenie z ziemią.
W przypadku, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że ograniczniki przepięć lub inne urządzenia mogą mieć wpływ na pomiar, lub mogą się uszkodzić, takie urządzenia należy odłączyć przed wykonaniem pomiaru rezystancji izolacji. Jeżeli odłączenie takich urządzeń jest niemożliwe, wówczas napięcie pomiarowe dotyczące danego obwodu może być obniżone do 250 V d.c., natomiast rezystancja izolacji powinna mieć wartość co najmniej 1 MΩ. Minimalne wartości rezystancji izolacji i wymagane napięcia pomiarowe podane są w tabeli 1.
Sprawdzenie ochrony za pomocą SELV, PELV, separacji elektrycznej lub nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych
W przypadku ochrony za pomocą bardzo niskiego napięcia SELV, separację części czynnych układu SELV od części czynnych innych obwodów i od ziemi należy sprawdzić mierząc rezystancję izolacji. Zmierzone wartości rezystancji powinny być zgodne z wartościami podanymi w tabeli 1.
W przypadku ochrony za pomocą bardzo niskiego napięcia PELV, separację części czynnych układu PELV od części czynnych innych obwodów należy sprawdzić mierząc rezystancję izolacji. Zmierzone wartości rezystancji powinny być zgodne z wartościami podanymi w tabeli 1.
W przypadku ochrony za pomocą separacji elektrycznej, separację części czynnych jednego obwodu od części czynnych innych obwodów i od ziemi należy sprawdzić mierząc rezystancję izolacji. Zmierzone wartości rezystancji powinny być zgodne z wartościami podanymi w tabeli 1.
W przypadku ochrony za pomocą nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych, należy mierzyć rezystancję izolacji między nieuziemionymi przewodami ochronnymi a ziemią. Zmierzone wartości rezystancji powinny być zgodne z wartościami podanymi w tabeli 1.
Pomiar rezystancji/impedancji izolacji podłóg i ścian
Ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona przy uszkodzeniu) przez zastosowanie izolowania stanowiska wymaga przeprowadzenia pomiarów rezystancji/impedancji podłóg i ścian. Rezystancja/impedancja izolacyjnych podłóg i ścian w każdym punkcie pomiaru nie powinna być mniejsza niż:
- 50 kΩ, jeżeli nominalne napięcie instalacji nie przekracza 500 V,
lub
- 100 kΩ, jeżeli nominalne napięcie instalacji przekracza 500 V.
Pomiar rezystancji/impedancji podłóg i ścian wykonuje się przy nominalnym napięciu instalacji względem ziemi i przy nominalnej częstotliwości lub przy niższym napięciu (minimum 25 V) takiej samej częstotliwości, w powiązaniu z pomiarem rezystancji izolacji. Pomiar należy wykonywać za pomocą:
- elektrody probierczej składającej się z metalowej płytki kwadratowej, o bokach 250 mm i zwilżonego, wchłaniającego wodę, kwadratowego kawałka papieru lub tkaniny, o bokach około 270 mm, z którego usunięto nadmiar wody. Tkaninę lub papier umieszcza się między metalową płytką a badaną powierzchnią. W czasie pomiaru do elektrody przykłada się siłę około 750 N – w przypadku podłóg oraz 250 N – w przypadku ścian,
- elektrody probierczej w postaci metalowego statywu trójnożnego, którego elementy, spoczywające na podłodze, tworzą wierzchołki trójkąta równobocznego. Każdy z podtrzymujących punktów jest wyposażony w elastyczną podstawę zapewniającą, po obciążeniu, dokładny styk z badaną powierzchnią o powierzchni około 900 mm2, przedstawiający rezystancję mniejszą niż 5 kΩ. Przed pomiarami badaną powierzchnię czyści się przy użyciu płynu czyszczącego. W przypadku wykonywania pomiarów podłóg do trójnogu przykłada się siłę 750 N, a w przypadku ścian – 250 N.
Rezystancję/impedancję należy mierzyć między elektrodą probierczą a ziemią. Należy wykonać co najmniej trzy pomiary w tym samym pomieszczeniu, w tym jeden w odległości około 1 m od znajdującej się w tym pomieszczeniu dostępnej części przewodzącej obcej. Pozostałe dwa pomiary należy wykonać dla większych odległości.
Sprawdzenie skuteczności ochrony przed dotykiem pośrednim (ochrony przy uszkodzeniu) za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania Układ sieci TN
Sprawdzenie skuteczności ochrony przed dotykiem pośrednim (ochrony przy uszkodzeniu) za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania w układzie sieci TN polega na sprawdzeniu, czy spełniony jest warunek:
gdzie:
Zs – impedancja pętli zwarciowej, obejmującej źródło zasilania, przewód liniowy do miejsca zwarcia i przewód ochronny od miejsca zwarcia do źródła zasilania, w [Ω],
Ia – prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia zabezpieczającego w wymaganym czasie, w [A],
Uo – nominalne napięcie przewodu liniowego względem ziemi, w [V].
Przeprowadza się pomiar impedancji pętli zwarciowej. Określa się prąd Ia na podstawie charakterystyk czasowo-prądowych urządzeń zabezpieczających dla wymaganych czasów wyłączenia (na przykład 0,2; 0,4; 5 s przy Uo=230 V) lub znamionowego prądu różnicowego przy zastosowaniu urządzeń ochronnych różnicowoprądowych, poprzez oględziny zabezpieczeń nadprądowych lub oględziny i sprawdzenie działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych. Pomiar impedancji pętli zwarciowej należy wykonać przy tej samej częstotliwości jak częstotliwość znamionowa obwodu. Przykładową metodę pomiaru impedancji pętli zwarciowej przedstawiono na rysunku 2. Przed wykonaniem pomiaru impedancji pętli zwarciowej należy przeprowadzić próbę ciągłości elektrycznej przewodów ochronnych. Jeżeli do samoczynnego wyłączenia zasilania zastosowano urządzenia ochronne różnicowoprądowe o prądzie IΔn≤500 mA, to zwykle pomiar impedancji pętli zwarciowej nie jest konieczny.
Jeżeli są dostępne obliczenia impedancji pętli zwarciowej lub rezystancji przewodów ochronnych, a sposób wykonania instalacji umożliwia sprawdzenie długości i przekroju przewodów, wystarczającą jest próba ciągłości elektrycznej przewodów.
Pomiar impedancji pętli zwarciowej metodą spadku napięcia (rys. 2.)
Napięcie sprawdzanego obwodu należy zmierzyć, załączając lub wyłączając obciążenie o regulowanej rezystancji R. Impedancję pętli zwarciowej oblicza się według wzoru:
gdzie:
Zs – impedancja pętli zwarciowej w [Ω],
U1 – napięcie zmierzone z wyłączoną rezystancją obciążenia, w [V],
U2 – napięcie zmierzone z włączoną rezystancją obciążenia, w [V],
IR – prąd płynący przez rezystancję obciążenia, w [A].
Układ sieci TT
Sprawdzenie skuteczności ochrony przed dotykiem pośrednim (ochrony przy uszkodzeniu) przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie sieci TT, jeżeli wyłączenie zasilania realizowane jest przez urządzenie ochronne różnicowoprądowe, polega na sprawdzeniu, czy spełniony jest warunek:
gdzie:
RA – całkowita rezystancja uziomu i przewodu ochronnego łączącego części przewodzące dostępne z uziomem, w [Ω],
IΔn – znamionowy prąd różnicowy, w [A],
UL – napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale, w [V].
W warunkach środowiskowych normalnych wartość UL wynosi 50 V dla prądu przemiennego i 120 V dla prądu stałego. W warunkach środowiskowych o zwiększonym zagrożeniu wartość UL wynosi 25 V i 12 V dla prądu przemiennego oraz 60 V i 30 V dla prądu stałego. Przeprowadza się pomiar rezystancji uziomu i przewodu ochronnego łączącego części przewodzące dostępne z uziomem. Określa się znamionowy prąd różnicowy zastosowanego urządzenia ochronnego różnicowoprądowego, poprzez oględziny i sprawdzenie działania urządzenia ochronnego różnicowoprądowego.
Jeżeli wyłączenie zasilania realizowane jest przez urządzenia zabezpieczające przed przetężeniami (zabezpieczenia nadprądowe), sprawdzenie skuteczności ochrony przed dotykiem pośrednim (ochrony przy uszkodzeniu) polega na sprawdzeniu, czy spełniony jest warunek:
gdzie:
Zs – impedancja pętli zwarciowej obejmującej źródło zasilania, przewód liniowy do miejsca zwarcia, przewód ochronny części przewodzących dostępnych, przewód uziemiający, uziom instalacji oraz uziom źródła zasilania, w [Ω],
Ia – prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia zabezpieczającego w wymaganym czasie, w [A],
Uo – nominalne napięcie przewodu liniowego względem ziemi, w [V].
Przeprowadza się pomiar impedancji pętli zwarciowej. Określa się prąd Ia na podstawie charakterystyk czasowo-prądowych aparatów zabezpieczających dla wymaganych czasów wyłączenia (na przykład 0,2; 1 s przy Uo=230 V) poprzez oględziny zabezpieczeń nadprądowych.
Układ sieci IT
Przy pojedynczym zwarciu z ziemią w układzie sieci IT prąd uszkodzeniowy jest mały i samoczynne wyłączenie zasilania nie jest bezwzględnie wymagane pod warunkiem, że spełnione jest następujące wymaganie:
gdzie:
RA – całkowita rezystancja uziomu i przewodu ochronnego łączącego części przewodzące dostępne z uziomem, w [Ω],
Id – prąd uszkodzeniowy pojedynczego zwarcia z ziemią o pomijalnej impedancji pomiędzy przewodem liniowym i częścią przewodzącą dostępną, w [A]. Przy wyznaczaniu wartości prądu Id należy uwzględnić prądy upływowe oraz całkowitą impedancję uziemienia instalacji elektrycznej,
UL – napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale, w [V].
W warunkach środowiskowych normalnych wartość UL wynosi 50 V dla prądu przemiennego i 120 V dla prądu stałego. W warunkach środowiskowych o zwiększonym zagrożeniu wartość UL wynosi 25 i 12 V dla prądu przemiennego oraz 60 i 30 V dla prądu stałego. Wartość prądu Id powinna być podana w dokumentacji technicznej lub przeprowadza się obliczenia albo pomiar prądu Id. Pomiar jest wykonywany tylko wówczas, gdy nie ma podanej wartości prądu Id w dokumentacji technicznej lub przeprowadzenie obliczeń jest niemożliwe z powodu braku wszystkich parametrów.
W przypadkach, w których układ sieci IT jest użyty z uwagi na ciągłość zasilania, należy zastosować urządzenie monitorujące stan izolacji w celu ujawnienia pojedynczego zwarcia z ziemią. Urządzenie to powinno uruchomić sygnalizację akustyczną i/lub wizualną podtrzymywaną przez cały czas trwania zwarcia. Jeżeli zastosowano obie sygnalizacje, akustyczną i wizualną, to sygnalizacja akustyczna może ulegać kasowaniu. Zaleca się, aby pojedyncze zwarcie z ziemią było eliminowane w możliwie krótkim czasie.
Przy podwójnym zwarciu z ziemią w układzie sieci IT muszą być spełnione następujące warunki samoczynnego wyłączenia zasilania:
- jeżeli części przewodzące dostępne są połączone przewodem ochronnym i wspólnie uziemione przez ten sam układ uziemiający, warunki stają się podobne jak dla układu sieci TN i powinny być w sposób następujący spełnione:
- dla układu IT bez przewodu neutralnego:
-
- dla układu IT z przewodem neutralnym:
gdzie:
Ia – prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia zabezpieczającego w wymaganym czasie jak dla układu TN, w [A],
Zs – impedancja pętli zwarciowej obejmującej przewód liniowy i przewód ochronny obwodu, w [Ω],
Z’s – impedancja pętli zwarciowej obejmującej przewód neutralny i przewód ochronny obwodu, w [Ω].
Uo – nominalne napięcie przewodu liniowego względem przewodu neutralnego, w [V].
U – nominalne napięcie między przewodami liniowymi, w [V].
Sprawdzenie skuteczności ochrony dla tych przypadków wykonuje się tak jak w układzie sieci TN. Podczas pomiaru impedancji pętli zwarciowej, konieczne jest wykonanie połączenia o pomijalnej impedancji między punktem neutralnym układu sieci IT a przewodem ochronnym.
- jeżeli części przewodzące dostępne są uziemione grupowo lub indywidualnie, warunki stają się podobne jak dla układu sieci TT i powinny być w sposób następujący spełnione:
gdzie:
RA – całkowita rezystancja uziomu i przewodu ochronnego łączącego części przewodzące dostępne z uziomem, w [Ω],
Ia – prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia zabezpieczającego w wymaganym czasie jak dla układu TT, w [A],
UL – napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale, w [V].
Sprawdzenie skuteczności ochrony dla tych przypadków wykonuje się tak jak w układzie sieci TT.
Pomiar rezystancji uziomu
Pomiar rezystancji uziomu wykonuje się przy użyciu prądu przemiennego. Jako przykład przedstawiono na rysunku 3. układ do pomiaru rezystancji uziomu metodą techniczną. Prąd przemienny o stałej wartości przepływa między uziomem T i pierwszym uziomem pomocniczym T1, który jest umieszczony w takiej odległości od uziomu T, że oba uziomy nie oddziałują na siebie. Drugi uziom pomocniczy T2, którym może być metalowy pręt zagłębiony w gruncie, jest umieszczony w połowie odległości pomiędzy T a T1. Mierzony jest spadek napięcia między T a T2. Rezystancja uziomu jest stąd równa napięciu między T a T2 podzielonemu przez prąd przepływający między T a T1. Aby sprawdzić, że rezystancja uziomu jest wartością prawidłową, należy wykonać dwa dalsze pomiary z przesuniętym drugim uziomem pomocniczym T2, raz o 6 m w kierunku do uziomu T, a drugi raz odpowiednio o 6 m do uziomu T1.
Jeżeli rezultaty tych trzech pomiarów są do siebie zbliżone, w granicach dokładności tech nicznej, to średnią z tych trzech pomiarów przyjmuje się jako rezystancję uziomu T. Jeżeli nie ma takiej zgodności, pomiary należy powtórzyć przy powiększeniu odległości pomiędzy T i T1.
Jeżeli lokalizacja instalacji elektrycznej jest taka, że w praktyce wykonanie dwóch uziomów pomocniczych jest niemożliwe, należy wykonać pomiar rezystancji pętli uziemienia z użyciem zacisków prądowych.
Ta metoda pomiarowa ma zastosowanie do istniejących pętli uziemienia w obrębie kratowego układu uziemiającego. Pierwszy zacisk wprowadza napięcie pomiarowe U do pętli, drugi zacisk mierzy prąd I w pętli. Rezystancję pętli można obliczyć, dzieląc napięcie U przez prąd I. Każdy zacisk może być indywidualnie przyłączony do miernika lub zespolony w jeden specjalny zacisk. Tę metodę stosuje się bezpośrednio do układów sieci TN oraz w uziemieniach kratowych układów sieci TT. W układach sieci TT, w których dostępne jest tylko nieznane połączenie z ziemią, pętla podczas pomiaru może być zamknięta krótkotrwałym połączeniem między uziomem a przewodem neutralnym.
Sprawdzenie działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych
Skuteczność samoczynnego wyłączenia zasilania za pomocą urządzeń ochronnych różnicowoprądowych należy sprawdzić przeprowadzając próbę działania urządzenia za pomocą przycisku „TEST”, a następnie mierząc prąd ID, przy którym urządzenie ochronne różnicowoprądowe zadziała. Prąd ten nie powinien być większy od znamionowego prądu różnicowego IΔn. Zaleca się sprawdzenie wymaganych czasów zadziałania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych. Jednak wymagania dotyczące tych czasów należy sprawdzić w przypadku ponownie użytych urządzeń ochronnych różnicowoprądowych lub rozbudowy lub zmiany istniejącej instalacji, w której istniejące urządzenia ochronne różnicowoprądowe mają być ponownie użyte. Przykładowe schematy dla podstawowych metod sprawdzania działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych przedstawiono na rysunku 4., rysunku 5. i rysunku 6.
Metoda 1.
Na rysunku 4. przedstawiony jest schemat układu, w którym regulowana rezystancja włączana jest pomiędzy przewód liniowy od strony odbioru, za urządzeniem ochronnym, a część przewodzącą dostępną. Prąd zwiększany jest przez obniżanie wartości regulowanej rezystancji Rp. Prąd IΔ, przy którym urządzenie ochronne różnicowoprądowe zadziała, nie powinien być większy od znamionowego prądu różnicowego IΔn. Metoda ta może być stosowana dla układów sieci TN-S; TT oraz IT. W układzie IT, podczas przeprowadzania próby, w celu uzyskania zadziałania urządzenia ochronnego różnicowoprądowego, może być potrzebne połączenie określonego punktu sieci bezpośrednio z ziemią.
Metoda 2.
Na rysunku 5. przedstawiony jest schemat układu, w którym regulowana rezy stancja włączana jest pomiędzy przewód czynny od strony zasilania urządzenia ochronnego a inny przewód czynny po stronie odbioru. Prąd zwiększany jest przez obniżanie wartości regulowanej rezystancji Rp. Prąd IΔ, przy którym urządzenie ochronne różnicowoprądowe zadziała, nie powinien być większy od znamionowego prądu różnicowego IΔn. Podczas przeprowadzania sprawdzania urządzenia ochronnego powinno być odłączone ob ciążenie układu. Metoda ta może być stosowana dla układów sieci TN-S; TT oraz IT.
Metoda 3.
Na rysunku 6. przedstawiony jest schemat układu, w którym stosowana jest elektroda pomocnicza. Prąd zwiększany jest przez obniżanie wartości regulowanej rezystan cji Rp. W czasie sprawdzania mierzone jest napięcie U pomiędzy częścią przewodzącą dostępną a niezależną elektrodą pomocniczą. Mierzony jest również prąd IΔ, który nie powinien być większy od znamionowego prądu różnicowego IΔn. Powinien być spełniony następujący warunek:
gdzie:
UL – napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale, w [V].
Metoda ta może być stosowana dla układów sieci TN-S, TT oraz IT tylko wówczas, gdy lokalizacja pozwala na zastosowanie elektrody pomocniczej. W układzie IT, podczas przeprowadzania próby, w celu uzyskania zadziałania urządzenia ochronnego różnicowoprądowego może być potrzebne połączenie określonego punktu sieci bezpośrednio z ziemią.
Sprawdzanie okresowe
Sprawdzanie okresowe obejmuje przeprowadzenie oględzin instalacji elektrycznej (bez jej demontażu lub z częściowym jej demontażem), a następnie powinno być uzupełnione właściwymi pomiarami i próbami, łącznie ze sprawdzeniem wymaganych czasów zadziałania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych. Sprawdzanie okresowe instalacji elektrycznej wykonuje się w celu stwierdzenia, że zapewnione jest:
- bezpieczeństwo osób i zwierząt domowych przed skutkami porażenia elektrycznego i oparzenia,
- ochrona mienia przed uszkodzeniem spowodowanym pożarem lub ciepłem powstałym na skutek uszkodzenia instalacji,
- przekonanie, że instalacja nie jest uszkodzona lub obniżone jej właściwości nie pogarszają bezpieczeństwa,
- identyfikacja wad instalacji i odchyleń od wymagań normy, które mogą spowodować niebezpieczeństwo.
Każde sprawdzenie odbiorcze lub okresowe instalacji elektrycznych powinno być zakończone protokołem z przeprowadzonych sprawdzeń (oględzin, pomiarów i prób). Protokół z pomiarów i prób powinien zawierać:
- nazwę firmy wykonującej pomiary i numer protokołu,
- nazwę, miejsce zainstalowania oraz dane znamionowe badanych instalacji, obwodów, urządzeń i aparatów,
- rodzaj pomiarów i prób,
- nazwisko osoby wykonującej pomiary i próby,
- datę wykonania pomiarów i prób,
- spis użytych przyrządów i ich numery,
- szkice rozmieszczenia badanych instalacji, obwodów, urządzeń i aparatów,
- tabelaryczne zestawienie wyników pomiarów i prób oraz ich ocenę,
- dane o warunkach przeprowadzenia pomiarów i prób (szczególnie ważne przy pomiarach uziemień),
- wnioski i zalecenia wynikające z pomiarów i prób.
Badania techniczne i pomiary kontrolne urządzenia piorunochronnego
Rozróżnia się trzy rodzaje badań kontrolnych: międzyoperacyjne (w czasie budowy obiektu), odbiorcze i eksploatacyjne (okresowe). W zależności od rodzaju i przeznaczenia urządzenia piorunochronnego badania powinny obejmować:
- oględziny zbrojenia fundamentów lub sztucznych uziomów fundamentowych przed zalaniem betonem,
- oględziny części nadziemnej,
- sprawdzenie ciągłości galwanicznej,
- pomiary rezystancji uziemienia,
- oględziny elementów uziemienia (po ich odkopaniu lub przed zasypaniem),
- oględziny elementów ochrony wewnętrznej,
- sprawdzenie stanu technicznego ograniczników przepięć,
- sprawdzenie ciągłości połączeń wyrównawczych,
- sprawdzenie odstępów izolacyjnych.
Oględziny dotyczą sprawdzania: zgodności rozmieszczenia poszczególnych elementów urządzenia piorunochronnego, wymiarów użytych materiałów oraz rodzajów połączeń. Sprawdzanie ciągłości galwanicznej powinno być wykonane przy użyciu omomierza przyłączonego z jednej strony do zwodów, a z drugiej do wybranych przewodów urządzenia piorunochronnego. Pomiary rezystancji uziemienia powinny być wykonywane przy zastosowaniu metody technicznej. Oględziny elementów uziemienia powinny być wykonywane dla 10% uziomów oraz ich przewodów uziemiających; wyboru badanych uziomów należy dokonać losowo.
W przypadku, gdy stopień korozji nie przekracza 40% przekroju jakiegokolwiek elementu, można te elementy pokryć farbami tlenkowymi przewodzącymi lub półprzewodzącymi, w celu umożliwienia dalszego ich użytkowania, zgodnie z obowiązującymi przepisami. W przypadku stwierdzenia stopnia korozji, przekraczającego 40% przekroju jakiegokolwiek elementu, należy ten element wymienić na nowy. Każdy obiekt budowlany, podlegający ochronie odgromowej, powinien posiadać metrykę urządzenia piorunochronnego (wzór).
Badania urządzenia piorunochronnego powinny być wykonane nie rzadziej niż to przewidują przepisy dla danego rodzaju obiektów. Powinny one obejmować czynności wyszczególnione w protokóle badań urządzenia piorunochronnego (wzór).
Kierownik (wykonawca) robót elektrycznych w zakresie przygotowania instalacji elektrycznych i instalacji (urządzeń) piorunochronnych do odbioru zobowiązany jest do:
- zgłaszania inwestorowi do sprawdzenia lub dokonania odbioru wykonanych robót ulegających w dalszym etapie zakryciu,
- zapewnienia dokonania badań instalacji elektrycznych i piorunochronnych w budynku przed zgłoszeniem ich do odbioru,
- przygotowania dokumentacji powykonawczej instalacji elektrycznych i piorunochronnych w budynku, uzupełnionych o wszelkie późniejsze zmiany, jakie zostały wniesione w trakcie budowy,
- zgłoszenia do odbioru końcowego instalacji elektrycznych i piorunochronnych w budynku. Zgłoszenie to powinno być dokonane odpowiednim wpisem do dziennika budowy,
- uczestniczenia w czynnościach odbioru,
- przekazania inwestorowi oświadczenia o zgodności wykonania instalacji elektrycznych i piorunochronnych z projektem technicznym, warunkami przyłączenia do sieci elektroenergetycznej, przepisami techniczno-budowlanymi oraz zasadami wiedzy technicznej,
- usunięcia stwierdzonych przez komisję wad i usterek.