Pomiary oświetleniowe we wnętrzach
Nowe podejście w projektowaniu i weryfikacji oświetlenia na tle normy PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach (część 3.)
Widok stanowiska pracy z komputerem: na stanowisku tym występuje PBO, jako obszar na biurku poza wymienionymi PZ 1 i PZ 2
W. Pabjańczyk
Zgodnie z normą PN-EN 12464-1:2004, obowiązującą od 2004 roku, ocena oświetlenia we wnętrzach polega na sprawdzeniu zgodności parametrów oświetlenia istniejącej instalacji oświetleniowej z wymaganiami określonymi w normie oraz dokumentacji projektowej (wykonanej zgodnie z tą normą). W części 1. cyklu artykułów o podanym wyżej tytule [4] przedstawiono wymagania oświetleniowe, w części 2. [5] – zasady weryfikacji dokumentacji projektowej, której konieczność wprowadziła nowa norma PN-EN 12464-1:2004. W trzeciej części zostanie omówiona procedura pomiarów oświetleniowych we wnętrzach i obszar jej stosowania w różnych przypadkach występujących w praktyce pomiarowej. Procedura pomiarów oświetleniowych została przedstawiona jako stanowisko Polskiego Komitetu Oświetleniowego SEP, opisane w komentarzu [2].
Zobacz także
leroymerlin.pl Barwa światła, liczba lampek, długość łańcucha... Sprawdź, czym kierować się przy wyborze zewnętrznych lampek choinkowych
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie...
Dekoracyjne sople, migoczące figurki, kolorowe sznurki oplatające drzewka… Nastrojowe oświetlenie to jeden z ważniejszych elementów Bożego Narodzenia. Wyjątkowy klimat świąt można również stworzyć w ogrodzie lub przy wejściu do domu. Wystarczy wybrać odpowiednie lampki. Które z nich sprawdzą się na zewnątrz? Poniżej przydatne wskazówki.
V-TAC Poland Sp. z o.o. Oszczędne, ekologiczne i z długą żywotnością - oświetlenie LEDowe z mechanizmem Long Life
Oświetlenie odgrywa kluczową rolę w naszym codziennym życiu, zarówno w domu, jak i w miejscach publicznych czy przemysłowych. Tradycyjne żarówki, zwłaszcza te oparte na technologii żarzenia, były dominującym...
Oświetlenie odgrywa kluczową rolę w naszym codziennym życiu, zarówno w domu, jak i w miejscach publicznych czy przemysłowych. Tradycyjne żarówki, zwłaszcza te oparte na technologii żarzenia, były dominującym źródłem światła przez wiele lat. Jednak wraz z postępem technologicznym i wzrostem świadomości ekologicznej, coraz więcej osób zwraca uwagę na oświetlenie LEDowe, które charakteryzuje się nie tylko oszczędnością energii, ale także ekologicznością i długą żywotnością. Jednym z ciekawych rozwiązań...
BOTLAND Czujnik światła kolorowego - pomoc w wyborze specjalistycznego urządzenia
Czujniki światła to urządzenia wykorzystywane w wielu miejscach i sytuacjach. Są niezastąpione w trakcie obsługi budynków o dużej powierzchni, których funkcjonowanie nadzoruje automatyka budynkowa. Wówczas,...
Czujniki światła to urządzenia wykorzystywane w wielu miejscach i sytuacjach. Są niezastąpione w trakcie obsługi budynków o dużej powierzchni, których funkcjonowanie nadzoruje automatyka budynkowa. Wówczas, dysponowanie odpowiednim czujnikiem może być kluczowe w udzielaniu dostępu, załączaniu włączników, uruchamianiu systemów osłonowych lub inicjowaniu innych działań. Czujniki nastawione na detekcję światła o określonej barwie znajdują natomiast wykorzystanie przy różnych procesach produkcyjnych...
Pomiary oświetleniowe stanowią jeden z etapów weryfikacji oświetlenia wnętrz i powinny być odniesione do jakiejkolwiek posiadanej przez użytkownika obiektu dokumentacji projektowej oświetlenia (opracowanej wg nowej [1] lub starej normy [3]). W praktyce często występują sytuacje, gdy przed pomiarem dysponuje się niekompletną dokumentacją lub jej brak. Natomiast pomiary oświetleniowe należy wykonywać okresowo zgodnie z wymaganiami przepisów bhp [8]. W komentarzu PKOś [2] pokazano sposób pomiarów i oceny w sytuacjach, gdy istnieje i jest dostępna dokumentacja projektowa oświetlenia oraz gdy dokumentacji nie ma lub jest w zasadzie nieprzydatna – dotyczy to głównie bardzo starych, niemodernizowanych budynków
Zakres pomiarów oświetleniowych wg PN-EN 12464-1:2004
W poprzednim artykule [5] przedstawiono schemat postępowania przy ocenie oświetlenia w budynkach. W przypadku, gdy jest dostępna dokumentacja projektowa oświetlenia wykonana zgodnie z normą PN-EN 12464-1:2004, czynności weryfikacyjne sprowadzono do trzech etapów:
- etap 1. – sprawdzenie do dokumentacji projektowej z wymaganiami normy (czyli jest to instalacja nowa, wykonana po 2004 roku). Istotnym elementem tego sprawdzenia jest ocena przyjętych założeń projektowych, gdyż będą one skutkowały poprawnością spełnienia wymagań oświetleniowych. Szczegółowe informacje poddawane sprawdzeniu w dokumentacji opisano w [5],
- etap 2. – oględziny istniejącej instalacji oświetleniowej na zgodność z dokumentacją projektową. Sprawdzamy w trakcie wizji lokalnej:
– typy i dane fotometryczne zainstalowanych w pomieszczeniu opraw oświetleniowych,
– wskaźnik oddawania barw zainstalowanych źródeł światła,
– liczbę i rozmieszczenie opraw oświetleniowych,
– rozmieszczenie stanowisk pracy, które określają położenie i rodzaj pól zadań oraz pól najbliższego otoczenia we wnętrzu, na których to polach należy przede wszystkim wykonać pomiary oświetleniowe,
– współczynniki odbicia podstawowych płaszczyzn w pomieszczeniu,
– sposób eliminacji efektu stroboskopowego (tam, gdzie może on wystąpić), - etap 3. – pomiary natężenia oświetlenia według procedury weryfikacyjnej nowej normy, czyli w punktach siatki pomiarowej zgodnie z punktami obliczeniowymi w dokumentacji projektowej. Etap 3. występuje zawsze, bez względu na wynik oceny etapów 1. i 2.
Niezwykle ważna jest ocena, czy istniejące rozwiązanie oświetleniowe spełnia wymagania oświetleniowe dla danego wnętrza w przypadku zastosowania innych opraw i źródeł światła niż w projekcie. Podstawą oceny nie jest eliminacja danego typu (a więc i producenta) oprawy, ale charakterystyka fotometryczna nowych opraw i jej odniesienie do rozkładu luminancji we wnętrzu oraz zapewnienie innych parametrów oświetleniowych. Decyzja inwestora lub wykonawcy instalacji co do zmiany opraw powinna być przeanalizowania pod tym kątem, gdyż może ona spowodować istotne odstępstwa od przyjętych założeń projektowych. W takim przypadku zaleca się wykonanie projektu zamiennego na koszt strony inicjującej zamianę, a pomiary oświetlenia powinny być wykonane i udokumentowane niezwykle starannie, gdyż jak pokazuje praktyka, mogą być podstawą do wstrzymania decyzji co do oddania obiektu do użytkowania.
W przypadku, gdy dokumentacja projektowa zgodnie z PN-EN 12464-1:2004 nie jest dostępna lub są projekty wykonane na podstawie starej normy PN-84/E-02033 [3] lub brak jakiejkolwiek dokumentacji oświetleniowej, czynności weryfikacyjne obejmują dwa zasadnicze etapy:
- etap 1. – oględziny instalacji oświetleniowej pod względem zgodności z wymaganiami nowej normy,
- etap 2. – pomiary natężenia oświetlenia według zapisów normy starej z uwzględnieniem elementów procedur weryfikacyjnych nowej normy.
Bez względu na oba wyżej przedstawione przypadki, zakres pomiarów oświetleniowych obejmuje przede wszystkim pomiary poziomu natężenia oświetlenia na stanowiskach pracy i we wnętrzu oraz, gdy brak jest informacji o wartościach współczynników odbicia głównych powierzchni we wnętrzu (ściany, podłoga, sufit, płaszczyzna pracy), również pomiary tych współczynników. Pozostałe parametry oświetleniowe (m.in. rozkład luminacji we wnętrzu lub na polu zadania wzrokowego, barwa światła źródeł, wskaźnik oddawania barw, ograniczenie olśnienia, luminacja opraw oświetleniowych, itp.), nie podlegają weryfikacji pomiarowej, ale są pośrednio oszacowywane na podstawie wyników pomiarów natężenia oświetlenia i współczynników odbicia oraz wyników oceny oględzin istniejącej instalacji.
Warunki ogólne pomiarów oświetleniowych
Należy podkreślić, że norma PN-EN 12464-1:2004 nie podaje jakichkolwiek wskazówek dotyczących sposobu (metodyki) przeprowadzenia pomiarów natężenia oświetlenia. Wynika z tego, że pomiary powinny być wykonywane przez osoby z doświadczeniem pomiarowym i posiadające wiedzę z zakresu techniki oświetlania oraz technik pomiarów fotometrycznych opisanych w normach PN-83/E-04040.03 [6] i PN-89/E-04040.00 [7]. Dalej zostały wskazane najistotniejsze warunki pomiarów, których zapewnienie gwarantuje właściwą dokładność.
Pomiary natężenia oświetlenia wnętrz wykonuje się w warunkach eksploatacyjnych po zapadnięciu zmroku (bez udziału światła dziennego) po ustabilizowaniu się strumienia świetlnego źródeł światła. Oznacza to, że przed pomiarem należy załączyć oświetlenie w danym obiekcie i odczekać co najmniej 30 min. Z własnych doświadczeń wynika, że czas pracy instalacji przed pomiarem należy wydłużyć nawet do 1 godziny, zwłaszcza w instalacjach ze starszymi oprawami i źródłami światła, które mogą „odpalić” po dłuższym czasie niż 30 min. Przed pomiarem sprawdzamy, czy świecą wszystkie oprawy oświetleniowe. Oprawy nieświecące należy zarejestrować w protokołach pomiarowych. W przypadku, gdy więcej niż 10% źródeł światła nie świeci, pomiarów nie powinno się wykonywać.
Dla nowych instalacji oświetleniowych, źródła światła przed pomiarami powinny zostać wyświecone przez co najmniej 100 godzin dla wysokoprężnych lamp wyładowczych lub co najmniej 1 godzinę dla żarówek. W podanym okresie wyświecania następuje stabilizacja warunków pracy lamp. Źródła wadliwe „wypadają”, co powoduje potrzebę uzupełnienia lamp w oprawach.
Należy dążyć do oceny (pomiaru) poziomu napięcia zasilającego obwody oświetleniowe. Pomiary powinny być wykonywane w miarę możliwości przy napięciu znamionowym. Przy dużych odchyleniach od napięcia znamionowego wyniki pomiarów należy skorygować według znanych w literaturze zależności strumienia świetlnego danych typów źródeł światła od napięcia zasilającego.
Pomiary natężenia oświetlenia należy wykonywać za pomocą luksomierzy z aktualnym świadectwem wzorcowania. Ważne świadectwo wzorcowania luksomierza daje gwarancję jego właściwych wskazań. Luksomierz wyposażony jest w fotoelektryczne ogniwo krzemowe (rzadziej selenowe), którego czułość względna dopasowana jest do czułości względnej oka ludzkiego Vλ. Natężenie oświetlenia na powierzchni światłoczułej ogniwa zależy od cosinusa kąta padania światła na tę powierzchnię. W pomieszczeniu zamkniętym część strumienia odbitego od ścian może padać na ogniwo pod bardzo dużym kątem, powodując znaczny systematyczny błąd pomiaru. Dlatego też obudowa ogniwa fotoelektrycznego posiada taką konstrukcję, która pozwala na zmniejszenie tego błędu. Mówimy wówczas, że ogniwo posiada korekcję kierunkową do krzywej cosinus (korektę kosinusową). Luksomierze z reguły są wyskalowane w luksach, wartość natężenia oświetlenia jest odczytywana bezpośrednio w danym punkcie pomiarowym.
Pomiary natężenia oświetlenia należy wykonywać w taki sposób, aby osoba, która je prowadzi, nie zaciemniała ogniwa luksomierza. Ustawienie osoby w pomieszczeniu powinno w jak najmniejszym stopniu zasłaniać strumień świetlny pochodzący od opraw oświetleniowych, a padający na dany obszar. Dotyczy to pomiarów zwłaszcza w środkowej części pomieszczenia, na którą pada światło z różnych kierunków. Niedopilnowanie tego warunku może powodować zmniejszenie wartości mierzonego natężenia oświetlenia nawet o 30 - 40%. Ponadto pomiary powinny być wykonywane w ciemnych ubiorach.
Z nowej normy PN-EN 12464-1:2004 wynikają kolejne zasady pomiarowe, które są podstawą do oceny oświetlenia i wskazują metodykę wykonywania tych pomiarów:
1. pomiary natężenia oświetlenia powinny być wykonywane w płaszczyźnie zadania wzrokowego (na tzw. polu zadania) i w polu bezpośredniego otoczenia na stanowiskach pracy „zgodnie z jakimikolwiek zaprojektowanymi punktami lub z przyjętą siatką”. Zapis ten należy rozumieć w taki sposób, że punkty siatki pomiarowej powinny odpowiadać punktom obliczeniowym przyjętym w projekcie. Wynika to z nowej filozofii projektowania i weryfikacji oświetlenia, wprowadzonej nową normą PN-EN 12464-1:2004. Filozofia ta została przedstawiona w komentarzu PKOś [2] i w artykułach [4] i [5],
2. w konsekwencji takiego sformułowania normy, niezmiernie istotne jest określenie na etapie opracowywania projektu, czy przy obliczeniach oświetleniowych w pomieszczeniach uwzględniono wyposażenie w stanowiska pracy, meble i inne urządzenia, Inaczej postępujemy bowiem przy pomiarach w pomieszczeniu, dla którego zaprojektowano oświetlenie przy założeniu, że jest ono puste lub nieznane było rozmieszczenie stanowisk pracy, inaczej, gdy od początku było wiadomo, jakie są stanowiska pracy i gdzie zostały umieszczone w danym pomieszczeniu,
3. zgodnie z wymaganiem paragrafu 27.1 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [8], należy sprawdzić stosunek wartości średniego natężenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna. Stosunek ten nie powinien być większy niż 5:1. Przykładowo, dla pomieszczenia biurowego i korytarza należy porównać średnie natężenie oświetlenia wyznaczone dla oświetlenia ogólnego na wysokości blatów biurek z wartością wyznaczoną na podłodze na korytarzu. Stąd wynika konieczność wykonywania pomiarów natężenia oświetlenia na powierzchni obejmującej pola zadań wzrokowych w całym pomieszczeniu.
W wydzielonych punktach wyróżniono różne przypadki, jakie mogą wystąpić przy planowaniu pomiarów natężenia oświetlenia.
Pomiary natężenia oświetlenia w pomieszczeniach pustych lub nieprzeznaczonych do pracy – projekt wg PN-EN 12464-1:2004
Opisana metoda pomiaru dotyczy pomieszczeń pustych (bez urządzeń produkcyjnych i stanowisk pracy) lub nieprzeznaczonych do pracy, jak np. hole, korytarze, klatki schodowe itp.
A.1. W przypadku, gdy projekt oświetlenia był opracowany dla pomieszczenia pustego (bez uwzględniania mebli i stanowisk pracy) oraz przed pomiarami pomieszczenia nie zostały wyposażone w meble i stanowiska pracy, wówczas pomiary wykonuje się we wszystkich punktach siatki obliczeniowej przyjętej w projekcie na rzucie całego pomieszczenia. Z otrzymanych wyników pomiarów oblicza się wartość średniego natężenia oświetlenia (Eśr) oraz jego równomierność.
Ustalanie płaszczyzny roboczej
W pomieszczeniach pustych płaszczyzna robocza obejmuje powierzchnię rzutu całego wnętrza. Jeśli nie ma ustalonej wysokości płaszczyzny roboczej (np. poprzez wysokość płaszczyzny blatu, stołu itp.) i nie dysponuje się informacjami o przewidywanej wysokości płaszczyzny roboczej, to wówczas można przyjąć ją na wysokości 0,85 m nad podłogą, tak jak wskazuje norma [3]. W strefach komunikacyjnych i na schodach przyjmuje się płaszczyznę roboczą na płaszczyźnie podłogi (schodów).
Uzyskana wartość średniego natężenia oświetlenia jest wartością początkową natężenia oświetlenia (nowa instalacja oświetleniowa). W związku z tym, wartość początkowego natężenia oświetlenia uzyskana drogą pomiarową powinna być odpowiednio większa od średniego natężenia oświetlenia wyznaczonego w projekcie, uwzględniającego współczynnik utrzymania. Podstawowym wymaganiem jest bowiem to, aby instalacja oświetleniowa zapewniała utrzymanie średniego natężenia oświetlenia na poziomie co najmniej wymaganym przez normę [1] w całym okresie pomiędzy zabiegami konserwacyjnymi przyjętymi w projekcie.
W tym celu, na podstawie wyliczonej z pomiarów średniej wartości początkowego natężenia oświetlenia (Ēt=0), wyznaczamy przewidywane średnie natężenie oświetlenia (Ē) w okresie użytkowania instalacji oświetleniowej i porównujemy je z wartością eksploatacyjnego natężenia oświetlenia podanego w normie [1] dla danego wnętrza (strefy), zadania lub czynności.Przykład:W projekcie dla danego pomieszczenia przyjęto następujące dane:
- wartość eksploatacyjnego natężenia oświetlenia (wg normy [1]): Ēm=500 lx,
- współczynnik utrzymania u=0,7.
Z pomiarów dla nowo oddanej instalacji oświetleniowej uzyskano:
- wartość średniego początkowego natężenia oświetlenia: Ēt=0=740 lx.
Ocena pozytywna, ponieważ: Ē=Ēt=0×u=740×0,7=518 lx>Ēm=500 lx.
A.2. W przypadku, gdy projekt oświetlenia wykonany był dla pomieszczenia pustego (bez uwzględniania mebli i stanowisk pracy), lecz przy przystępowaniu do pomiarów pomieszczenie zostało wcześniej wyposażone w meble i stanowiska pracy, wówczas pomiary wykonywane w punktach siatki przyjętej w projekcie nie będą miały pełnego odniesienia do projektu. W tej sytuacji pomiary wykonuje się w siatce pomiarowej, przyjętej zgodnie z dotychczasowymi zasadami według PN-84/E-02033 [3] w zakresie doboru liczby punktów pomiarowych, ale wybór płaszczyzny pomiarowej powinien być przeprowadzony według wymagań nowej normy. Przyjęte zasady pomiarowe powinny być dokładnie opisane w protokole pomiarowym.
W zależności od przeznaczenia wnętrza oraz od rodzaju oświetlenia występującego w badanym pomieszczeniu, punkty pomiarowe wyznacza się w różny sposób. Ogólny schemat wykonywania pomiarów, m.in. w tym przypadku, przedstawiono na rysunku 1.
Ustalanie punktów pomiarowych
Całą powierzchnię wnętrza należy podzielić na kwadraty (prostokąty) o boku ok. 1 m, a pomiar natężenia oświetlenia wykonać w środkach tych kwadratów – na wysokości płaszczyzny roboczej. W przypadku, gdy pomieszczenie jest równomiernie oświetlone, można zmniejszyć liczbę punktów pomiarowych, korzystając ze wzoru na wskaźnik pomieszczenia [3]:
gdzie:
a, b – długość i szerokość pomieszczenia,
Hm – wysokość powierzchni świecącej opraw nad płaszczyzną roboczą (rys. 2.).
Minimalną liczbę punktów pomiarowych wyznacza się wówczas na podstawie wyznaczonego wskaźnika pomieszczenia, korzystając z zależności podanych w tabeli 1. [3]. Punkty pomiarowe powinny być położone w środku każdego nowo wyznaczonego prostokąta. W przypadku, gdy punkty pomiarowe przyjęte według tabeli wypadają pod środkiem opraw, należy liczbę punktów pomiarowych zwiększyć.
Pomiary natężenia oświetlenia w pomieszczeniach ze stanowiskami pracy i wyposażeniem
B.1. W przypadku, gdy projekt oświetlenia był wykonywany dla pomieszczeń wyposażonych w meble i stanowiska pracy, dla których wyodrębniono pola zadania i pola bezpośredniego otoczenia oraz, gdy przy przystępowaniu do pomiarów pomieszczenie zostało wyposażone w meble i stanowiska pracy odpowiadające projektowi, wówczas pomiary wykonuje się we wszystkich punktach siatki obliczeniowej przyjętej w projekcie, odpowiednio dla pola zadania i pola bezpośredniego otoczenia. Z otrzymanych wyników pomiarów oblicza się wartości średniego natężenia oświetlenia oraz jego równomierność. Uzyskane wartości średniego natężenia oświetlenia są wartościami początkowymi natężenia oświetlenia i porównuje się je z wymaganiami normy.
B.2. W przypadku, gdy projekt oświetlenia uwzględniał umeblowanie i wyodrębnienie pola/pól zadania (odpowiadających stanowiskom pracy) oraz pola/pól bezpośredniego otoczenia, lecz przy przystępowaniu do pomiarów pomieszczenie nie zostało wyposażone w meble i stanowiska pracy odpowiadające projektowi, wówczas pomiary wykonuje się tak, jak przedstawiono w punkcie A.2.
Pomiary natężenia oświetlenia w pomieszczeniach – brak projektu wg PN-EN 12464-1
W takim przypadku w etapie 1. należy wykonać dokładne oględziny istniejącej instalacji oświetleniowej, tzn. należy określić:
- rodzaj i liczbę zainstalowanych w pomieszczeniu opraw oświetleniowych, w tym należy wskazać oprawy oświetlenia miejscowego, jeżeli występują,
- rodzaj zainstalowanych źródeł światła, ze szczególnym uwzględnieniem Ra,
- rozmieszczenie opraw oświetleniowych (równomierne/nierównomierne); wskazane jest pokazanie rozmieszczenia opraw na planie pomieszczenia,
- ewentualną liczbę uszkodzonych opraw i nieświecących źródeł światła,
- liczbę i rozmieszczenie stanowisk pracy we wnętrzu; wskazane jest pokazanie rozmieszczenia stanowisk pracy na planie pomieszczenia,
- pola zadania dla stanowisk pracy i pola bezpośredniego otoczenia, jeśli da się je wyodrębnić,
- występowanie efektu stroboskopowego i sposoby ograniczenia tętnienia światła, jeżeli jest to istotne dla procesu pracy w pomieszczeniu,
- występowanie odbić dekontrastujących lub olśnienia odbiciowego na stanowiskach pracy,
- stopień zabrudzenia opraw i pomieszczenia,
- inne czynniki, np. przeszkody w rozchodzeniu się światła w danym pomieszczeniu.
W etapie 2. wykonywane są pomiary natężenia oświetlenia według metodyki opisanej w starej normie [3], przy czym ocenę oświetlenia należy przeprowadzić zgodnie z zaleceniami nowej normy [1], przede wszystkim dla stanowisk pracy, tzn. dla wyodrębnionych pól zadań i pól bezpośredniego otoczenia.
Podobne sytuacje dotyczą często występujących przypadków pomiarów w starych obiektach, których użytkownicy nie posiadają kompletnych projektów oświetleniowych. Istotnym problememstaje się przestawienie w zakresie pomiarów na podejście stanowiskowe. Na każdym stanowisku pracy należy wyznaczyć płaszczyznę roboczą, która odpowiada rzeczywistej płaszczyźnie stanowiska, na której wykonywane są zadania wzrokowe. W przypadkach, gdy płaszczyzna pracy wzrokowej jest pionowa lub pochyła, wówczas płaszczyzna robocza odpowiada płaszczyźnie pracy wzrokowej, a pomiary należy wówczas wykonać odpowiednio w płaszczyźnie pionowej lub pochyłej (np. na półkach bibliotecznych, pulpitach sterowniczych itp.). Następnie należy wyodrębnić pole/pola zadania i pole bezpośredniego otoczenia w obrębie płaszczyzny roboczej.
Przesłanki dotyczące ustalania pola zadania oraz pola bezpośredniego otoczenia są następujące:
- pole zadania i pole bezpośredniego otoczenia wyznacza się w obrębie płaszczyzny roboczej,
- pole zadania jest to ta część płaszczyzny roboczej, na której wykonuje się zadania wzrokowe i należy ją ustalać na podstawie obserwacji czynności wykonywanych przez pracownika lub informacji przekazanych przez zleceniodawcę; często pole zadania można określić na podstawie własnego doświadczenia i przewidywań, gdzie zadanie wzrokowe może być wykonywane (przykładowe wyodrębnienie ww. pól pokazano na rysunku 3.),
- w sytuacji braku informacji o wielkości pola zadania, lub gdy z ustawienia i charakteru pracy wynika, że w każdym miejscu na płaszczyźnie roboczej może być wykonywane zadanie wzrokowe, cały obszar płaszczyzny roboczej powinno się przyjąć jako pole zadania,
- pole bezpośredniego otoczenia może mieć szerokość mniejszą od 0,5 m, gdy obszar płaszczyzny roboczej otaczający pole zadania może w istotny sposób wpływać na rozkład luminancji w polu widzenia pracownika,
- pole bezpośredniego otoczenia nie musi występować ze wszystkich stron pola zadania lub może w ogóle nie występować.
Zaleca się, aby na każdym z pól (zadania i bezpośredniego otoczenia) stanowisk pracy wykonać pomiary natężenia oświetlenia w kilku punktach pomiarowych równomiernie rozmieszczonych na danym polu. W przypadku dużych powierzchni, należy zwiększyć liczbę punktów pomiarowych. W strefie komunikacyjnej wykonujemy pomiary w równomiernie rozmieszczonych punktach pomiarowych na podłodze, jeśli to możliwe w siatce pomiarowej o boku ok. 1 m. W przypadku, gdy dane stanowisko pracy jest wyposażone w oprawę oświetlenia miejscowego, pomiary natężenia oświetlenia należy wykonywać przy załączonym oświetleniu ogólnym i miejscowym.
Pomiary natężenia oświetlenia w pomieszczeniach z wysokimi maszynami i na półkach
W pomieszczeniach z wysokimi maszynami pomiary natężenia oświetlenia należy określić tylko w tych częściach wnętrza, które są niezbędne do wykonywania przewidzianych tam prac. Wykonujemy pomiary na tych maszynach w wyodrębnionych polach: zadania i bezpośredniego otoczenia oraz osobno w strefie komunikacyjnej pomieszczenia. Punkty pomiarowe przyjmujemy zgodnie z wcześniej opisaną zasadą.
W przypadku, gdy pole zadania odnosi się do regałów czy półek, wówczas pomiary natężenia oświetlenia wykonujemy na płaszczyźnie pionowej przy najniższej półce. W przypadku opraw o krzywej światłości znacznie odbiegającej od rozsyłu rozproszonego (np. oprawy typu dark light) najmniejsza wartość natężenia oświetlenia może występować przy najwyższej półce. Dlatego też zaleca się wykonywać pomiary przy najniższej i najwyższej półce. W przypadku, gdy istotne dla wykonywanych czynności jest odpowiednie oświetlenie na innych półkach (np. na środkowych) wskazane jest wykonanie pomiaru przy tych właśnie półkach. Każdą z mierzonych półek traktujemy jako osobne pole zadania, a pomiary wykonujemy w równomiernie rozmieszonych punktach wzdłuż całej długości półki. W większości przypadków nie będzie uzasadnionej potrzeby wyodrębniania i pomiaru natężenia oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia, chyba że wokół pola zadania (regału, półki itp.) występuje stosunkowo duża powierzchnia ściany lub inna powierzchnia znacząco wpływająca na rozkład luminancji w polu widzenia.
Ocena wyników pomiarów natężenia oświetlenia
Przy ocenie wyników pomiarów należy dokładnie opisać sytuację, z jaką ma się do czynienia, i wybraną metodykę pomiarową. Ocena pozytywna pomiarów natężenia oświetlenia w pomieszczeniu dla poszczególnych stanowisk pracy będzie wtedy, gdy wyznaczona średnia wartość natężenia oświetlenia będzie nie mniejsza niż wartości eksploatacyjnego natężenia oświetlenia podawane przez normę dla wykonywanych w tym pomieszczeniu czynności.
Ponadto należy dokonać oceny spełnienia wymagania zawartego w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, dotyczącego stosunku wartości średnich natężeń oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna. Wyznaczoną średnią wartość natężenia oświetlenia ogólnego na wysokości rzeczywistej lub przyjętej płaszczyzny roboczej w całym pomieszczeniu porównuje się ze średnią wartością natężenia oświetlenia wyznaczoną dla sąsiedniego pomieszczenia – w praktyce najczęściej na podłodze sąsiadującego z tym pomieszczeniem korytarza. Ocena pozytywna w tym przypadku będzie, gdy stosunek średnich wartości natężenia oświetlenia w sąsiednich pomieszczeniach nie będzie gorszy niż 5:1.
Wymagania zawarte w punkcie 5.3 normy [1] dotyczące natężenia oświetlenia odnoszą się do pola zadania, natomiast wymagania dla pola bezpośredniego otoczenia przyjmuje się zgodnie z tabelą 1. normy PN-EN 12464-1 [1].
Dla stanowisk pracy z oprawami oświetlenia miejscowego poziom natężenia oświetlenia w polach zadania i bezpośredniego otoczenia (gdy można go wyodrębnić) uzyskany w drodze pomiarów przy równocześnie działającym oświetleniu ogólnym i miejscowym, należy porównać z odnośnymi wymaganiami dla tych pól zwartymi w normie [1]. Zaleca się także sprawdzenie, czy oświetlenie ogólne stanowi co najmniej 20 % oświetlenia złożonego [3].
W przypadku oceny równomierności oświetlenia dla całych pomieszczeń pracy, korytarzy, schodów i stref komunikacyjnych proponuje się przyjmować wartość 0,5, tak jak stanowi wymaganie normy [1] dla pola bezpośredniego otoczenia.
Podsumowanie
Pomiary natężenia oświetlenia wnętrz i stanowisk pracy są podstawą oceny oświetlenia wykonywaną m.in. dla potrzeb bhp. Polska norma PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach nie uwzględnia sytuacji, gdy nie istnieje projekt wykonany zgodnie z tą normą. Polski Komitet Oświetleniowy w komentarzu dotyczącym nowej normy określił metodykę i warunki pomiarów w różnych możliwych sytuacjach, jakie mogą wystąpić na etapie nowo oddawanych i istniejących instalacji oświetleniowych, w celu ujednolicenia oceny oświetlenia wnętrz.
Literatura
- PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.
- Praca zespołowa: Oświetlenie miejsc pracy we wnętrzach. Komentarz Polskiego Komitetu Oświetleniowego SEP dotyczący polskiej normy PN-EN 12464-1:2004, wydanie październik 2007.
- PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.
- W. Pabjańczyk, Nowe podejście w projektowaniu i weryfikacji oświetlenia (część 1.), „elektro.info” 1-2/ 2008 r.
- W. Pabjańczyk, Nowe podejście w projektowaniu i weryfikacji oświetlenia – procedury weryfikacyjne (część 2.), „elektro.info” 6/2008.
- PN-83/E-0404/03. Pomiary fotometryczne i radiometryczne. Pomiar natężenia oświetlenia.
- PN-89/E-04040.00 Pomiary promieniowania optycznego. Pomiary fotometryczne. Wymagania ogólne.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650, tekst jednolity wraz z póź. zm. DzU z 2007 r. nr 49, poz. 330).