Nowelizacja zasad i wymagań stawianych ochronie przeciwporażeniowej (część 1.)
Elementy ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym
W. Jabłoński
W 2003 roku wprowadzono do katalogu Polskich Norm normę uznaniową PN-EN 61140:2003 (U) pt. „Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym – Wspólne aspekty instalacji i urządzeń”. Jej wersja polska [2] ukazała się w 2005 roku. Jest to norma niezwykle ważna i niestety mało znana. Zapisano w niej, że „jej celem jest podanie podstawowych zasad i wymagań, które są wspólne dla instalacji, sieci i urządzeń elektrycznych lub niezbędne dla ich koordynacji”. Wymagania normy dotyczą głównie ochrony przeciwporażeniowej w obiektach elektroenergetycznych niskiego napięcia, ale niektóre postanowienia odnoszą się również lub tylko do ochrony przeciwporażeniowej w obiektach wysokiego napięcia.
Zobacz także
dr inż. Waldemar Jasiński, mgr inż. Piotr Jasiński, mgr inż. Paweł Jasiński Skutki negatywnego oddziaływania prądu elektrycznego na pracowników i urządzenia techniczne podziemnych zakładów górniczych w latach 2016–2022
Prowadzenie ruchu nowoczesnego podziemnego zakładu górniczego nie jest możliwe bez wykorzystania energii elektrycznej. Proces wydobywania kopalin powiązany jest nie tylko z zapewnieniem ciągłości dostaw...
Prowadzenie ruchu nowoczesnego podziemnego zakładu górniczego nie jest możliwe bez wykorzystania energii elektrycznej. Proces wydobywania kopalin powiązany jest nie tylko z zapewnieniem ciągłości dostaw energii, ale także z koniecznością zagwarantowania bezpiecznej eksploatacji maszyn i urządzeń górniczych, zgodnie z DTR i instrukcjami eksploatacji.
Opracował zespół ekspercki Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej – PIB Przeciwpożarowy wyłącznik prądu (część 3.)
Przeciwpożarowy wyłącznik prądu (PWP) w obiekcie budowlanym jest instalacją urządzenia przeciwpożarowego, którego podstawowym i głównym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa (ochrona przed porażeniem...
Przeciwpożarowy wyłącznik prądu (PWP) w obiekcie budowlanym jest instalacją urządzenia przeciwpożarowego, którego podstawowym i głównym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa (ochrona przed porażeniem elektrycznym) ekipom ratowniczym prowadzącym działania ratowniczo-gaśnicze w obszarze, strefie pożarowej objętej i chronionej instalacją PWP. Działanie instalacji PWP polega na odcięciu dopływu prądu elektrycznego do wszystkich obwodów z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których...
mgr inż. Michał Czosnyka, dr hab. inż Bogumiła Wnukowska Porażenie prądem elektrycznym
Porażeniem elektrycznym nazywa się efekt przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka. Z punktu widzenia możliwych skutków patofizjologicznych, jakie mogą w następstwie tego zdarzenia wystąpić,...
Porażeniem elektrycznym nazywa się efekt przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka. Z punktu widzenia możliwych skutków patofizjologicznych, jakie mogą w następstwie tego zdarzenia wystąpić, jest to zdarzenie bezpośrednio zagrażające zdrowiu i życiu osoby poszkodowanej [1–3].
W normie tej zastosowano terminologię i podano zasady różniące się często w sposób istotny od tych, do których środowisko elektryków przyzwyczajało się przez ostatnie kilkanaście lat. Wprawdzie postanowienia te są przewidziane do stosowania „tylko wtedy, gdy zostaną one włączone lub przywołane w stosowanych normach”, ale proces wprowadzania tych postanowień do innych norm międzynarodowych już się rozpoczął.
Brak powszechnej dostępności do normy PN-EN 61140 oraz wprowadzane zmiany mogą spowodować wiele trudności w zrozumieniu i przyswojeniu nowych postanowień nowelizowanych norm. Ale nawet ci, którzy sięgną do tej normy, będą mieli trudności w zrozumieniu jej postanowień. Dlatego w artykule przedstawiono podstawowe postanowienia normy PN-EN 61140 [2], wyjaśnienia postanowień, które zdaniem autorów artykułu mogą być dla wielu elektryków nie w pełni jasne oraz niektóre wymagania nowelizowanej normy IEC 60364-4-41 [1], uwzględniającej postanowienia normy PN-EN 61140.
Zakres tematyczny normy PN-EN 61140
Postanowienia normy są zawarte w ośmiu rozdziałach i czterech załącznikach informacyjnych:
- Zakres.
- Powołania normatywne (normy przywołane).
- Definicje.
- 4. Podstawowe zasady ochrony przed porażeniem elektrycznym.
- Środki ochrony (elementy środków ochrony).
- Środki ochronne.
- Koordynacja urządzeń elektrycznych i środków ochrony w instalacjach elektrycznych.
- Szczególne warunki działania i obsługi.
- Załącznik krajowy NB (informacyjny). Alfabetyczny wykaz terminów polskich zdefiniowanych w rozdziale 3. i ich angielskie odpowiedniki,
- Załącznik A (informacyjny). Zestawienie środków ochrony wprowadzonych na podstawie wymagań dotyczących ochrony,
- Załącznik B (informacyjny). Wartości graniczne maksymalnego prądu przemiennego dotyczące prądów w przewodach ochronnych, odnoszące się do przypadków 7.5.2.2 a) oraz 7.5.2.2 b),
- Załącznik C (informacyjny). Wykaz terminów.
Wątpliwości budzą tytuły rozdziałów 5. i 6. Trudno od razu zauważyć, czym może bowiem różnić się treść rozdziałów zatytułowanych „Środki ochrony” i „Środki ochronne”. Wprawdzie wyjaśnieniem jest zapis podany po pierwszym tytule w nawiasie „(elementy środków ochrony)”, ale pozostaje trudność, czy właściwe jest nazywanie tych elementów środkami ochrony, gdy wchodzą one w skład „środków ochrony”. W wersji angielskiej tej normy tytuły rozdziałów 5. i 6. są następujące: „Protective provisions (elemets of protective measures)” i „Protective measures”. Aby jednak nie wprowadzać na razie nowych terminów bez dyskusji, w tekście będą stosowane terminy „środki (systemy) ochrony przeciwporażeniowej” oraz „środki (elementy) ochrony przeciwporażeniowej”. Część środków (elementów) ochrony mogą tworzyć ochronę podstawową, inne – ochronę przy uszkodzeniu, a jeszcze inne – ochronę wzmocnioną.
Środki (elementy) ochrony podstawowej i przy uszkodzeniu lub środki (elementy) ochrony wzmocnionej tworzą systemy ochrony.
Terminologia stosowana w normie PN-EN 61140
Stosowane w normie PN-EN 61140 [2] terminy i ich definicje zostały w ogromnej większości zaczerpnięte z najnowszej wersji działu 195. zatytułowanego „Uziemienia i ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym” dokumentu normalizacyjnego PN-IEC 60050 „Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki” [7]. Kilka terminów zaczerpniętych z działu 195. w normie PN-EN 61140 zmodyfikowano, a kilka zaczerpnięto z innych działów słownika [4, 5, 6]. W artykule przedstawiono niektóre nowe terminy (w nawiasach podano ich numery w normie) i uwagi, które nasuwają się po ich przeczytaniu (kursywą).
Część czynna niebezpieczna (3.5) – część czynna, która w pewnych warunkach może spowodować porażenie elektryczne. Jest to termin nowy. Termin ten jest potrzebny, gdyż nie każda część czynna jest lub może być niebezpieczna. Użycie tego terminu niesie precyzyjną informację, która może być istotna i celowo podkreślona.
Ekranowanie ochronne (3.22) – oddzielenie obwodów elektrycznych i/lub przewodów od niebezpiecznych części czynnych ekranem ochronnym, elektrycznie połączonym do połączenia wyrównawczego ochronnego i przeznaczonym do ochrony przed porażeniem elektrycznym. Jest to rzadko spotykany dotychczas termin. W omawianej normie jest to środek (element) ochrony przy uszkodzeniu.
Izolacja podstawowa (3.10.1) – izolacja części czynnych niebezpiecznych, która zapewnia ochronę podstawową. Uwaga – tego pojęcia nie stosuje się do izolacji używanej wyłącznie do celów funkcjonalnych. Termin stosowany od ponad 10 lat, ale nie zawsze właściwie rozumiany. Wiele osób uważa, że izolacja podstawowa to to samo, co izolacja funkcjonalna (robocza). Tak jednak nie jest. Jest to zaznaczone w uwadze pod definicją izolacji podstawowej, zamieszczonej w omawianej normie. W omawianej normie nowością jest uznawanie izolacji gazowej za rodzaj izolacji podstawowej, ale z taką izolacją należy równocześnie stosować inne środki (elementy) ochrony podstawowej (patrz dalszy tekst omawiający środki ochrony).
Napięcie dotykowe (rzeczywiste), napięcie dotykowe rażeniowe (3.8.1) – napięcie pomiędzy częściami przewodzącymi, które są dotykane jednocześnie przez człowieka lub zwierzę. Termin „napięcie dotykowe”w rozumieniu norm międzynarodowych odpowiada polskiemu, tradycyjnemu terminowi „napięcie rażeniowe”. Terminowi polskiemu „napięcie dotykowe” odpowiada anglojęzyczny termin „napięcie dotykowe spodziewane”. Aby nie było pomyłek, do terminu „napięcie dotykowe” w tłumaczeniu dosłownym dodano w nawiasie słowo „rzeczywiste”. Osoba tłumacząca angielski tekst normy na polski dla pełnej jasności dodała jeszcze jeden równoważny termin „napięcie dotykowe rażeniowe”.
Napięcie dotykowe spodziewane (3.8.2) – napięcie pomiędzy jednocześnie dostępnymi częściami przewodzącymi, kiedy części te nie są dotykane przez człowieka lub zwierzę. Termin ten wyjaśniono wyżej.
Ochrona podstawowa (3.2) – ochrona przed porażeniem elektrycznym w warunkach braku uszkodzenia. Omawiana norma zastępuje tym terminem stosowany dotychczas w normach międzynarodowych termin „ochrona przed dotykiem bezpośrednim”. Termin nowy ma tę zaletę, że jest krótszy. Można było pozostawić obok nowego również poprzedni termin, bo pozostawiono termin „dotyk bezpośredni”.
Ochrona przy uszkodzeniu (3.1.2) Ochrona przed porażeniem elektrycznym przy pojedynczym uszkodzeniu. Termin nowy. Zastępuje on termin „ochrona przy dotyku pośrednim”. Termin jest krótki i jednoznaczny. Z podobnego powodu do podanego przy poprzednim terminie można było go pozostawić jako termin równoznaczny, poprzednio stosowany.
Ograniczenie ustalonego prądu dotykowego i ładunku (3.27) – ochrona przed porażeniem elektrycznym za pomocą obwodu lub urządzenia tak zaprojektowanego, aby w warunkach normalnych i podczas uszkodzenia ustalony prąd dotykowy i ładunek były ograniczone poniżej niebezpiecznego poziomu. Jest to środek (element) ochrony podstawowej dotychczas nierozpowszechniony w Polsce.
Prąd dotykowy, prąd rażeniowy (3.9) – prąd elektryczny, który przepływa przez ciało człowieka lub zwierzęcia, w przypadku dotyku jednej części dostępnej lub większej ich liczby elektrycznej instalacji lub urządzenia. Prąd dotykowy jest nowym terminem w polskich normach. Jest dosłownym tłumaczeniem terminu anglojęzycznego. Osoba tłumacząca dodała drugi termin, będący terminem tradycyjnie stosowanym w Polsce. Nie jest stosowany w normach międzynarodowych, ale Polakom jest dobrze znany i zrozumiały. Definicja terminu nie jest precyzyjna.
Niestety w omawianej normie brak jest odpowiednika stosowanego od lat w Polsce terminu „prąd porażeniowy” choć w omawianej normie występuje termin „porażenie prądem elektrycznym” i „porażenie elektryczne”. Może powinien to być termin „prąd dotykowy niebezpieczny”, tak jak jest „część niebezpieczna”.
Przewód ochronny, PE (3.16.4) – przewód przeznaczony do celów bezpieczeństwa, np. ochrona przed porażeniem elektrycznym. Należy zwrócić uwagę, że przecinek przed oznaczeniem PE sugeruje, że przewód ochronny i przewód PE to terminy jednoznaczne. W praktyce najczęściej się tak przyjmuje. Jednak definicja podana w normie może być zastosowana zarówno do przewodów wyrównawczych ochronnych, jak i do przewodów uziemiających ochronnych (wszystkie te przewody oznacza się barwami zieloną i żółtą).
Samoczynne wyłączenie zasilania (3.18) – spowodowanie przerwy w jednym lub większej liczbie przewodów linii, w wyniku samoczynnego zadziałania urządzenia ochronnego w przypadku uszkodzenia. W normie PN-EN 61140 termin ten zdefiniowany został tak, jakby chodziło tylko o środek (element) ochrony przy uszkodzeniu, choć termin ten jest też używany w ww. normie dla określenia środka (systemu) ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym i wtedy powinny być spełnione dodatkowe wymagania oprócz spowodowania przerwy przy uszkodzeniu. Takie użycie jednego terminu w dwóch znaczeniach może powodować nieporozumienia.
Separacja elektryczna (3.25) – środek ochrony, który izoluje niebezpieczny obwód czynny od wszystkich innych obwodów i części, od ziemi, i uniemożliwia dotknięcie tego obwodu. Komentarz wspólny do terminów 3.25, 3.24 i 3.23 podany po definicji terminu 3.23.
Separacja ochronna (elektryczna) (3.24) – rozdzielenie jednego obwodu elektrycznego od innych w wyniku zastosowania: izolacji podwójnej, lub izolacji podstawowej i ekranu ochronnego, lub izolacji wzmocnionej. Komentarz wspólny do terminów 3.25, 3.24 i 3.23 podany po definicji terminu 3.23.
Separacja podstawowa (?) (3.23) – separacja pomiędzy obwodami lub pomiędzy obwodem i ziemią uzyskana za pomocą izolacji podstawowej. W normie rozróżniono trzy rodzaje „separacji”, każda z nich ma inną definicję i inne przeznaczenie w ochronie. Należy więc dokładnie zapoznać się z tymi definicjami i stosować poszczególne terminy w odpowiednim znaczeniu (patrz elementy systemów ochrony).
Znak zapytania postawiony po terminie „separacja podstawowa” jest istotny, gdyż osoba tłumacząca tekst normy europejskiej zastępowała w tekście normy termin angielski „simple separation” dwoma terminami polskimi, co może prowadzić do nieporozumień. W załączniku krajowym NB, w definicjach (p. 3 normy) i w załączniku C zastosowano polski termin „separacja podstawowa”, a w pozostałym tekście normy i na rysunkach – „separacja zwykła”.
Strefa niebezpieczna (3.35) – w przypadku wysokiego napięcia, powierzchnia ograniczona przez minimalny odstęp wokół niebezpiecznych części czynnych nieobjętych ochroną przed dotykiem. Termin stosowany w ochronie przeciwporażeniowej w obiektach elektroenergetycznych wysokiego napięcia, gdy porażenie może wystąpić na skutek niedozwolonego zbliżenia się do części czynnych nieobjętych ochroną podstawową. Rozmiary strefy niebezpiecznej zależne są więc od wartości napięcia, pod jakim znajduje się ta część.
Środek ochrony wzmocnionej (3.19) – środek ochrony zapewniający niezawodność ochrony nie niższą niż uzyskiwana za pomocą dwóch niezależnych środków ochrony. Termin nowy, zastępujący termin „równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim”.
Środowisko nieprzewodzące (3.11) – zespół czynników, dzięki którym człowiek lub zwierzę, dotykając części przewodzącej dostępnej, która może stać się częścią czynną niebezpieczną, są chronione dzięki dużej impedancji środowiska (np. izolowanych ścian i izolowanych podłóg) oraz w wyniku nieistnienia uziemionych części przewodzących. Termin nowy, zastępujący termin „izolowane stanowisko” (izolowane podłogi i ściany). W definicji użyto terminu „część czynna niebezpieczna” w odniesieniu do części, którą określaliśmy „częścią przewodzącą dostępną”.
Uziemienie funkcjonalne (3.17.7) – uziemienie jednego punktu lub wielu punktów sieci, instalacji lub urządzenia dla celów innych niż bezpieczeństwo. Termin zastępujący termin stosowany dotychczas „uziemienie robocze”. Zmiana niezrozumiała, polegająca na zastąpieniu powszechnie przyjętego polskiego słowa „robocze” rzadko stosowanym w Polsce terminem zaczerpniętym z innych języków „funkcjonalny”. W podobny sposób zastąpiono termin „połączenie wyrównawcze robocze” terminem „połączenie wyrównawcze funkcjonalne”.
Podstawowe zasady ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym
Norma PN-EN 61140 [2] wymaga:
- aby w warunkach normalnych (przy braku uszkodzenia) części czynne niebezpieczne były niedostępne,
- w warunkach pojedynczego uszkodzenia części przewodzące dostępne nie były niebezpieczne.
Wymieniona norma wyjaśnia, że:
- zasady dostępności części czynnych niebezpiecznych w warunkach normalnych mogą się różnić dla osób postronnych i dla osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych,
- w obiektach wysokiego napięcia przekroczenie strefy niebezpiecznej jest równoznaczne z dotknięciem niebezpiecznej części czynnej,
- pojedyncze uszkodzenie powinno być brane pod uwagę w przypadku, gdy:
– dostępna nieniebezpieczna część czynna staje się częścią czynną niebezpieczną (np. w wyniku niedotrzymania ograniczenia ustalonego prądu dotykowego i ładunku), lub
– część przewodząca dostępna staje się częścią niebezpieczną pod napięciem (np. w wyniku uszkodzenia izolacji podstawowej w stosunku do części przewodzących dostępnych), lub
– część czynna niebezpieczna staje się dostępna (np. w wyniku mechanicznego uszkodzenia obudowy) (obecnie uważa się, że taka okoliczność nie powinna być brana pod uwagę, tzn. wystąpienie takiej okoliczności nie jest dopuszczalne).
Ochrona (system) w warunkach normalnych i przy pojedynczym uszkodzeniu może być zrealizowana przez zastosowanie:
- dwóch niezależnych środków – środka (elementu) ochrony podstawowej i niezależnego środka ochrony przy uszkodzeniu, lub
- jednego środka ochrony nazywanego środkiem (elementem) ochrony wzmocnionej o takich właściwościach, aby efektywność ochrony była równoważna osiąganej za pomocą dwóch niezależnych środków.
Możliwości stosowania ochrony przedstawiono na rysunku 1.
Środki (elementy) ochrony podstawowej
W normie PN-EN 61140 [2] podano podstawowe wymagania stawiane następującym środkom (elementom środków) ochrony podstawowej:
- instalacja podstawowa,
- przegrody i obudowy,
- przeszkody, bariery,
- umieszczenie poza zasięgiem (ręki),
- ograniczanie napięcia (ELV),
- ograniczanie ustalonego prądu dotykowego i ładunku,
- sterowanie rozkładem potencjałów.
Pierwsze cztery z wymienionych powyżej środków są powszechnie znane, gdyż są opisane m.in. w stosowanej od ponad 10 lat normie PN-IEC 60304-4-41 [8]. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że w normie PN-EN 61140 [2] uznano jako izolację podstawową zarówno izolację stałą, jak i gazową. Przy zastosowaniu izolacji podstawowej stałej nie jest konieczne jednoczesne stosowanie innych środków ochrony podstawowej. Natomiast w przypadkach zastosowania izolacji podstawowej gazowej należy zapobiegać dostępowi do niebezpiecznych części czynnych lub przekroczenia granicy strefy niebezpiecznej, stosując równocześnie takie środki ochrony podstawowej jak: przegrody, obudowy, przeszkody lub umieszczanie poza zasięgiem (ręki).
Umieszczenie słowa „ręka” w nawiasie oznacza, że słowo to odnosi się do obiektów niskiego napięcia, zaś przy omawianiu rodzajów ochrony w obiektach wysokiego napięcia powinno ono być pominięte.
Ograniczenie napięcia do odpowiedniej do wartości ELV (bardzo niskiego napięcia) może spełniać wymagania ochrony podstawowej, ale tylko w układach SELV i PELV, które dotychczas są elementami równoczesnej ochrony przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim, a według normy PN-EN 61140 wchodzą w skład ochrony wzmocnionej.
Ograniczenie ustalonego prądu dotyku i ładunku jest środkiem (elementem) ochrony podstawowej mało znanym w Polsce. Powinien on chronić ludzi i zwierzęta przed ustalonymi prądami dotykowymi i ładunkami, które mogą być niebezpieczne, lub w określonych przypadkach – odczuwalne. W normie podano w formie wytycznych, maksymalne dopuszczalne wartości prądów dotykowych przemiennych o częstotliwości od 15 do 100 Hz i stwierdzono, że Komitety Techniczne (normalizacyjne) krajowe mogą ustalić odpowiednio wyższe, od podanych w normie, wartości nagromadzonego ładunku i ustalonego prądu dla części specjalnie przeznaczonych do wywołania reakcji (np. elektryczne ogrodzenie). Oczywiście nie może być przekroczony próg fibrylacji komór serca.
Sterowanie rozkładem potencjałów to środek (element) ochrony przy uszkodzeniu stosowany przede wszystkim w obiektach wysokiego napięcia. W pewnych przypadkach może on być zastosowany jako środek dla ochrony podstawowej, gdy np. zagrożenie wywołują prądy upływowe.
Środki (elementy) dla ochrony przy uszkodzeniu
Do elementów dla ochrony przy uszkodzeniu w normie PN-EN 61140 [2] zalicza się:
- izolację dodatkową,
- ochronne połączenia wyrównawcze,
- ekranowanie ochronne,
- sygnalizowanie uszkodzenia i wyłączanie zasilania w instalacjach i sieciach wysokiego napięcia,
- samoczynne wyłączanie zasilania,
- separację zwykłą (między obwodami),
- środowisko nieprzewodzące.
- sterowanie rozkładem potencjałów.
Izolacja dodatkowa to element dość powszechnie stosowany w urządzeniach II klasy ochronności i nie wymaga wyjaśnień.
Ochronne połączenia wyrównawcze są stosowane od co najmniej 10 lat. W normie zwraca się uwagę na to, że w wyrównywaniu potencjałów uczestniczą nie tylko przewody wyrównawcze ochronne, ale i przewody ochronne PE, przewody PEN, ekrany ochronne itp.
Ekranowanie ochronne to stosowanie ekranu przewodzącego umieszczonego pomiędzy częściami czynnymi niebezpiecznymi sieci, instalacji lub urządzenia i częścią dostępną. Ekrany ochronne powinny być włączone w system połączeń wyrównawczych (uziemionych) i powinny spełniać wymagania dotyczące elementów połączeń wyrównawczych ochronnych.
Sygnalizowanie uszkodzenia i wyłączanie zasilania w obiektach wysokiego napięcia powinno zapewniać co najmniej sygnalizację uszkodzenia. Wyłączenie zasilania powinno być dokonane ręcznie lub automatycznie w zależności od sposobu pracy punktów neutralnych sieci. W Polsce taki środek stosowany jest w sieciach średnich napięć.
Samoczynne wyłączenie zasilania jest to środek ochrony przy uszkodzeniu, który jest powszechnie stosowany i chyba nie wymaga komentarza.
Separacja zwykła (podstawowa) (miedzy obwodami) jest to separacja między rozpatrywanym obwodem a innymi obwodami lub ziemią i powinna być zapewniona za pomocą izolacji podstawowej wytrzymującej najwyższe napięcia obwodów.
Środowisko nieprzewodzące jest to środek ochrony przy uszkodzeniu dotychczas nazywany „izolowanie stanowiska”, który jest znany i nie wymaga komentarza.
Sterowanie rozkładem potencjałów jest to element powszechnie stosowany w obiektach wysokiego napięcia.
Środki ochrony wzmocnionej
Do środków (elementów) ochrony wzmocnionej zalicza się:
- izolację wzmocnioną,
- separację ochronną pomiędzy obwodami,
- źródła prądu ograniczonego,
- urządzenia ochronne impedancyjne.
Dopuszcza się stosowanie innych środków (elementów) ochrony wzmocnionej spełniających wymagania stawiane ochronie wzmocnionej.
Izolacja wzmocniona to środek znany i nie wymaga wyjaśnień.
Separacja ochronna pomiędzy obwodami to elementy ochrony wzmocnionej przez zastosowanie:
- izolacji podstawowej i dodatkowej, lub
- izolacji wzmocnionej, lub
- ekranowania ochronnego, lub
- kombinacji tych środków.
Źródło prądu ograniczonego to element mało znany w Polsce. Źródło prądu ograniczonego powinno być tak zaprojektowane, aby prąd dotykowy nie przekraczał wartości granicznych dopuszczalnych.
Urządzenie ochronne impedancyjne powinno niezawodnie ograniczać prąd dotykowy do wartości dopuszczalnych.
Środki (systemy) ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym wg PN-EN 61140
Na rysunku 2. i rysunku 3. przedstawiono środki (systemy) ochrony przeciwporażeniowej i ich elementy według PN-EN 61140 [2]. Na rysunku 2. zestawiono środki (systemy) zapobiegające porażeniu przez niedopuszczenie do pojawienia się napięcia dotykowego albo ograniczenie tego napięcia do wartości uznanej za bezpieczną (długotrwale lub przy ograniczonym czasie utrzymywania się). Na rysunku 3. zestawiono środki (systemy) ochrony, w których elementy dla ochrony podstawowej ograniczają napięcie lub prąd i ładunek źródła zasilania obwodu, lub jego części.
Koordynacja ochrony zastosowanej w urządzeniu i w instalacji
Cechy urządzeń, które pozwalając ocenić możliwość koordynacji ochrony zastosowanej w urządzeniach z ochroną zastosowaną w obwodzie zasilającym, są określone przez tzw. klasy ochronności urządzenia. Norma, tak jak to było określone dotychczas, wyróżnia cztery klasy ochronności: 0, I, II i III.
W tabeli 1. przedstawiono za normą PN-EN 61140 [2] warunki przyłączania urządzeń z instalacją i oznaczenia graficzne klas ochronności.
Inne wymagania normy PN-EN 61140
Norma zawiera również postanowienia dotyczące:
- konieczności ograniczania prądu w przewodzie ochronnym, który może pogarszać bezpieczeństwo ludzi lub normalne korzystanie z instalacji elektrycznej,
- możliwości wykorzystania przewodu czynnego i przewodu ochronnego jako drogi powrotnej do sygnalizacji,
- uziemienia urządzenia, które przewidziane jest do stałego połączenia i mającego prąd w przewodzie ochronnym większy niż 10 mA,
- konieczności ustalenia odstępów i wysokości stref bezpieczeństwa oraz miejsc umieszczenia tablic ostrzegawczych w instalacjach wysokiego napięcia,
- szczególnych warunków działania urządzeń i ich obsługi,
- dostępności urządzeń i zasad ich obsługi,
- wartości elektrycznych (wartości napięć) po odłączeniu izolacyjnym.
Literatura
- IEC 60364-4-41:2005 Low-voltage electrical installations. Part 4-41: Protection for safety. Protection against electric shock.
- PN-EN 61140:2005 Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym. Wspólne aspekty instalacji i urządzeń.
- PN-HD 60364-4-41:2007 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporażeniowa.
- PN-IEC 60050-131:2002 Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Część 131: Teoria obwodów.
- PN-IEC 60050-351:2003 Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Część 351: Urządzenia elektryczne i magnetyczne.
- PN-IEC 60050-195:2001 Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Część 195: Uziemienia i ochrona przeciwporażeniowa.
- PN-IEC 60050-826:2001 Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Część 826: Instalacje elektryczne.
- PN-IEC 60364-4-41:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporażeniowa.
- PN-IEC 60364-5-54:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Uziemienia i przewody ochronne.